Pé (moluscos)

O pé é un dos órganos característico dos moluscos, xunto coa cabeza (que é xeralmente o centro sensorial) e a masa visceral (que contén os órganos internos notabelmente desenvolvidos).^[1][2]

O pé mostra unha enorme plasticidade evolutiva. Está dotado dunha musculatura complexa e potente. Suponse que, primitivamente, era reptante (parecido ao dos gasterópodos actuais), pero experimentou unha gran diversificación, orixinando, entre outros, o pé escavador dos bivalvos, o pé escindido en tentáculos dos cefalópodos ou o pé nadador dalgúns gasterópodos peláxicos, entre outros.^[3]

O pé corresponde á parte ventral, musculosa, do tronco e posúe, en principio, unha superficie de reptación. Como o resto do corpo, desprovisto de cuncha, está recuberto por un epitelio glandular ciliado e incluso, nas especies terrestres, presenta bandas ciliadas. Na súa parte anterior áchase unha glándula pedia, moitas veces afundida a xeito de bóla. O pé é moi variábel en forma e función.^[4]

• Bivalvos. O pé nos bivalvos está ligado ás valvas mediante feixes musculares, que lle dan mobilidade, e posúe unha musculatura propia que non está inserrida na superficie interna das valvas. A súa estrutura e tamaño son moi variábeis en relación coas diversas formas de vida e de hábitat destes animais. É moi robusto e está moi desenvolvido cando a súa función consiste en desprazar o animal mediante unha serie de contraccións (vieiras, zamburiñas); falta, ou é moi rudimentario en formas que levan vida sedentaria, como os mexillóns ou as ostras.^[5] En moitos bivalvos o pé ten forma de machada, con función locomotora e escavadora, que ten un suco fino na cara posterior, e cuxo extremo aparece dilatado pola entrada de vasos sanguíneos, o que permite que o pé se fixe ao sedimento e atraia cara a si o resto do corpo. Traso o pé, nalgunhas especies, como os mexillóns, achase unha glándula pedia cuxa secreción endurecida forma o biso (por iso este órgano denomínase tamén glándula do biso), que lle serve ao animal para fixarse, temporal ou definitivamente, ao substrato;^[4] o biso componse dun talo (eixo groso e curto), filamentos e unha placa adhesiva, que é a que produce a verdadeira ancoraxe debido a unha substancia que baixa polo suco do pé e que se endurece ao contacto coa auga.
• Caudofoveados. Carecen de pé —igual que de ollos e de tentáculos— xa que non son reptantes senón escavadores que viven en túneles verticais a grandes profundidades no fondo do mar.
• Cefalópodos. Nesta clase o pé aparece xunto á cabeza (de aí o nome), e está diversificado en varios tentáculos provistos de ventosas, en número que varía desde 8 nos polbos até os 90 que poden ter os náutilos (nestes, no existen nos tentáculos). Moitos cefalópodos son moi bos nadadores fuertes e algunhas especies poden «voaren» a distancias curtas na auga, mantendo agrupados os tentáculos e expulsando con forza a auga polo sifón, nun movemento de retropropulsión a chorro.^[6] Algúns dos tentáculos (nos coleoideos) modificáronse para formaren estruturas reprodutivas chamadas espádices, que cumpren o papel de introducir os espermatóforos (sacos cheos de esperma) na cavidade paleal da femia.^[7]
• Gasterópodos. Nos caracois pequenos a locomoción prodúecese grazas aos cilios do pé, pero nas especies de maior tamaño está prodúcese grazas a ondas musculares regulares ou irregulares. Nalgúns casos existe unha fendedura lonsitudinal que fai posíbel a locomoción por desprazamento alternativo da parte dereita e da parte esquerda do pé (Pomatius, Littorina), e tamén pode existir unha división do pé nunha parte anterior e outra posterior (Strombus).^[4] As partes laterais do pé, especialmente as anteriores, poden tamén efectuar movementos de batido, e formaren así as chamadas aletas pedias típicas dos chamados caracois alados.^[4][8][9] Noutros caracois a parte anterior do pé pode converterse nunha aleta natatoria impar e verical e, noutras, nun órgano prensor. A partir desta zona é onde se desenvolveron os brazos dos cefalópodos.^[4]
• Escafópodos. Nos escafópodos, ao estar aberta a súa concha en forma de dente de elefante por ambos os extremos, permite a retracción da cabeza e o pé a través do extremo anterior (a abertura máis ancha), que está situada baixo o substrato. O pé é alongado, cilíndrico e protáctil, e serve para perforar; no seu extremo presenta tres lóbulos ou unha pequena discoidal plana. O ensanchamento do pé, en forma de disco, permítelle a estes animais ancorarse ao substrato (esta mesma característica preséntana as ameixas primitivas).^[10][11][12]
• Monoplacóforos. Nestes moluscos primitivos, mariños, a parte central da súa cara ventral está ocupada polo pé, que é case circular e está rodeado por un suco paleal no que se encontran cinco pares de branquias. Os músculos retractores do pé, moi desenvolvidos, están dispostos en oito pares, distribuídos metamericamente.^[13]
• Poliplacóforos. Nos poliplacóforos, (quitóns) o pé está situado na superficie inferor do corpo, está ben desenvolvido, é moi ancho e musculoso e ten forma de sola. Grazas aos seus movementos reptadores os quitóns deslízanse lentamente.^[14][15]
• Solenogastros. Os solenogastros son moluscos mariños, de pequeno tamaño, vermiformes e sen cuncha, que presentan moitos caracteres primitivos e derivados (polo que a súia clasificación é difícil). Un dos caracteres derivados é a redución do pé, que ás veces falta; cando existe, está representado por un estreito canle ciliado ventral lonxitudinal que permite a reptación.^[16][17][18]

• Brusca, R. C. & Brusca, G. J. (2005): Invertebrados, 2ª ed. Madrid: McGraw-Hill Interamericana de España. ISBN 0-87893-097-3.
• D'Ancona, Humberto (1972): "Moluscos" en Tratado de zoología. Tomo II. Zoología especial. Barcelona: Editorial Labor, S. A., pp. 729–763.
• Frings, H. e Frings, M. (1975): Conceptos de Zoología. Madrid: Editorial Alhambra. ISBN 84-205-0505-6.
• Grassé, P.-P., E. A. Poisson e O. Tuzet (1976): Zoología, vol. 1. Invertebrados. Barcelona: Toray-Masson. ISBN 84-311-0200-4.
• Hickman, C. P., W. C. Ober e C. W. Garrison (2006): Principios integrales de zoología, 13ª ed. Madrid: McGraw-Hill Interamericana. ISBN 84-481-4528-3.
• Remane, A., Storch, V. e Welsch, U. (1980): "Mollusca (Moluscos)", en Zoología sistemática. Clasificación del reino animal. Barcelona: Ediciones Omega. ISBN 84-282-0608-2, pp. 121–169.
• VV. AA. (1968): "Moluscos" en: Enciclopedia Salvat de las ciencias. Tomo 4. Animales invertebrados. Pamplona: Salvat, S. A. de Ediciones, pp. 248–293.

• Moluscos
• Manto (moluscos)
• Masa visceral