Lingua amhárica

Amhárico; አማርኛ Amarəñña
Pronuncia:	[amärɨɲɲa]
Falado en:	Etiopía
Rexións:	África oriental
Total de falantes:	25 millóns (2007)
Familia:	Semítica; Semítica meridional; Semítico etiópico; Semítico etiópico do sur; Transversal; Amhárico-argobba; Amhárico
Escrita:	alfasilabario adaptado da escrita ge'ez
Status oficial
Lingua oficial de:	Etiopía
Códigos de lingua
ISO 639-1:	am
ISO 639-2:	amh
ISO 639-3:	amh
SIL:	AMH
Mapa
Status
	; O amhárico está clasificado como "en estado seguro" polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO

Este artigo amosa letras ge'ez. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

O amhárico^[2]^[3]^[4] (አማርኛ, ämerəña) é unha lingua semítica falada polos amháricos no norte e no centro de Etiopía, onde é lingua oficial. Toma o seu nome da rexión de Amhara, no centro de Etiopía.^[5]

Fóra de Etiopía, o amhárico é a lingua de 2 700 000 emigrantes, que viven en Exipto, Israel e Suecia. Tamén é falada en Eritrea polos deportados eritreos procedentes de Etiopía.

É a segunda lingua semítica no tocante a número de falantes, por detrás do árabe e por diante de linguas como o tigriña e o hebreo.

Escríbese usando un alfasilabario chamado "fidel" ou "abugida" adaptado do que se usou para escribir a extinta lingua ge'ez.

Fonemas e grafías

Consoantes
		Bilabiais	Dentais	Palatais	Velares	Glotais
Oclusivos	xordos	p	t	c	k	ʔ
	sonoros	b	d	ɟ	g
	exectivos	pʼ	tʼ	cʼ	kʼ	ʔʼ
Africados			ʦʼ
fricativos	xordos	f	s	ʃ		h
fricativos	sonoros		z	ʒ
nasais		m	n	ɲ
Líquidos		w	l	j
Vibrantes			r

Vogais
	Anteriores	Centrais	Posteriores
Pechadas	i	ə	u
Medias	e	ä	o
Abertas		a

Símbolos do abugida (silabario) amhárico ("Fidels" ፊደል)

O abugida ou silabario etíope ten un total de 231 signos que representan sílabas, resulta de combinar os 7 fonemas vogálicos cos 33 fonemas consonánticos da lingua amárica.

'*Grafías'* (Non están na orde tradicional)
	ä	u	i	a	e	ə	o
p	ፐ	ፑ	ፒ	ፓ	ፔ	ፕ	ፖ
t	ተ	ቱ	ቲ	ታ	ቴ	ት	ቶ
c	ቸ	ቹ	ቺ	ቻ	ቼ	ች	ቾ
k	ከ	ኩ	ኪ	ካ	ኬ	ክ	ኮ
k	ኸ	ኹ	ኺ	ኻ	ኼ	ኽ	ኾ
b	በ	ቡ	ቢ	ባ	ቤ	ብ	ቦ
d	ደ	ዱ	ዲ	ዳ	ዴ	ድ	ዶ
J	ጀ	ጁ	ጂ	ጃ	ጄ	ጅ	ጆ
g	ገ	ጉ	ጊ	ጋ	ጌ	ግ	ጎ
p’	ጰ	ጱ	ጲ	ጳ	ጴ	ጵ	ጶ
t’	ጠ	ጡ	ጢ	ጣ	ጤ	ጥ	ጦ
c’	ጨ	ጩ	ጪ	ጫ	ጬ	ጭ	ጮ
k’	ቀ	ቁ	ቂ	ቃ	ቄ	ቅ	ቆ
7	አ	ኡ	ኢ	ኣ	ኤ	እ	ኦ
	ä	u	i	a	e	ə	o
ts’	ጸ	ጹ	ጺ	ጻ	ጼ	ጽ	ጾ
f	ፈ	ፉ	ፊ	ፋ	ፌ	ፍ	ፎ
s	ሰ	ሱ	ሲ	ሳ	ሴ	ስ	ሶ
S	ሸ	ሹ	ሺ	ሻ	ሼ	ሽ	ሾ
h	ሀ	ሁ	ሂ	ሃ	ሄ	ህ	ሆ
h	ሐ	ሑ	ሒ	ሓ	ሔ	ሕ	ሖ
z	ዘ	ዙ	ዚ	ዛ	ዜ	ዝ	ዞ
Z	ዠ	ዡ	ዢ	ዣ	ዤ	ዥ	ዦ
m	መ	ሙ	ሚ	ማ	ሜ	ም	ሞ
n	ነ	ኑ	ኒ	ና	ኔ	ን	ኖ
ñ	ኘ	ኙ	ኚ	ኛ	ኜ	ኝ	ኞ
w	ወ	ዉ	ዊ	ዋ	ዌ	ው	ዎ
l	ለ	ሉ	ሊ	ላ	ሌ	ል	ሎ
j	የ	ዩ	ዪ	ያ	ዬ	ይ	ዮ
r	ረ	ሩ	ሪ	ራ	ሬ	ር	ሮ
	ä	u	i	a	e	ə	o

Nomes

Xénero

Os nomes amháricos poden ter xénero masculino ou feminino. Existen diferentes medios de expresa-lo xénero. Un exemplo é o antigo sufixo -t para forma-lo feminino, limitado a certos modelos e a certos nomes illados. Os nome e adxectivos que rematan en -awi forman normalmente o feminino co sufixo -t: por exemplo, ityop':eya-(a)wi, "etíope" (m.), fronte a ityop':eya-wit-t, "etíope" (f.); sämay-awi, celestial" (m.), fronte a säway-awi-t, "celestial" (f.). Este sufixo utilízase tamén en nomes e adexectivos baseados no modelo k'et(t)ul, por exemplo, nəgus, 'rei', fronte a nəgəs-t, "raíña", e, k'əddus, "santo", fronte a k'əddus-t, "santa".

Algúns nomes e adxectivos forman o feminino con -it': lək, "rapaz" fronte a lək'-it, "rapaza"; bäg, "carneiro", fronte a bäg-it, "ovella"; s'əmagəlle, "ancián", fronte a s'əmagəll-it, "anciá"; t'ot'a, "mono", fronte a bäg-it, "mona". Outros nomes teñen esta terminación de feminino inda que non existe un oposto masculino: no caso de s'ärar-it, "araña", ou azur-it, "remuiño". Existen tamén, porén, nomes que teñen o sufixo -it e compórtanse gramaticalmente como masculinos: säraw-it, "exército"; nägar-it, "bombo".

O xénero feminino non se usa só para indicar o sexo biolóxico, senón tamén para expresar tamaño pequeno. Así ocorre en bet-it-u, "a casiña" (literalmente, cas-FEM-ARTIGO). O morfema de feminino pode servir tamén para expresar tenrura ou simpatía.

Números

ande = 1; hulet = 2; sost = 3; arat = 4; ammist = 5; siddist = 6; sebat = 7; semment = 8; zetegn = 9; asir = 10; asra ande = 11; asra hulet = 12; asra sost = 13; asra arat = 14; asra ammist = 15; asra siddist = 16; asra sebat = 17; asra semment = 18; asra zetegn = 19; haya = 20; haya ande = 21; selasa = 30; arba = 40; hamsa = 50; selesa = 60; seba = 70; semanya = 80; zetena = 90; meto = 100; shee = 1000; meelyon = 1000000.

Vocabulario básico

Bos días: ëndemën aderu
Boas tardes: dehna yideru
Ola: selam/tadiyaas
Adeus: t‘eanast‘ëllën
Por favor: ëbakon
Grazas: amesegënallô
Moitas grazas: bet‘am amesegënallô
De nada: ënkwan dehna met‘u
Perdón: yik‘ërta
Síntoo: aznallô
Si: awo
Non: ie
Benvido : selam
Entende?: gebbawot?
Entendo: gebëtonyal
Non entendo: algebanyëm
Cmo estás?: dehna not?
¡Ben!: dehna!
Como te chamas? : sëmëwot man nô?
Chámome... : sëmea... nô.
De onde es? : ke yeat ager not?
Cantos anos tes?: ëdmeawot sëntë?
Teño ... anos: ...ametea nô.

Notas

↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para amhárico.
↑ Dicionario Ir Indo
↑ "amhárico". TERGAL. Consultado o 22/03/2019.
↑ "Amhárico de Etiopía" (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 16 de febreiro de 2017. Consultado o 16 de febreiro de 2017.

Véxase tamén

Outros artigos

Ligazóns externas

Introdución á lingua amhárica na web Linguas do mundo e tipoloxía lingüística, da Universidade de Vigo.

[1] Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.

[2] Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para amhárico.

[3] Dicionario Ir Indo

[4] "amhárico". TERGAL. Consultado o 22/03/2019.

[5] "Amhárico de Etiopía" (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 16 de febreiro de 2017. Consultado o 16 de febreiro de 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]