Demócrito

Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde marzo de 2024.)

Demócrito

Nome orixinal	(grc) Δημόκριτος
Biografía
Nacemento	década de 460 a. C. Abdera, Grecia
Morte	década de 360 a. C. (90/109 anos) Grecia
Relixión	Ateísmo
Actividade
Campo de traballo	Filosofía
Ocupación	filósofo, matemático, historiador da arte
Movemento	Atomismo
Profesores	Leucipo de Mileto
Alumnos	Hipócrates, Metrodoro de Quíos (pt) , Nessas of Chios (en) , Protágoras de Abdera e Anaxarco
Influencias	Leucipo de Mileto
Obra
Obras destacables quadratriz de Hípias (pt)
Doutorando	Bión de Abdera
Familia
Irmáns	Herodotus
Descrito pola fonte	Pequeno Dicionario Enciclopédico de Brockhaus e Efron Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron Real'nyj slovar' klassicheskih drevnostej po Ljubkeru

Demócrito de Abdera (en grego antigo , Δημόκριτος, Demókritos, "o escollido polo pobo"), nado no 460 a.C. en Abdera (Tracia, Grecia) e finado no 370 a.C., foi un filósofo grego.

Atribúenselle numerosas viaxes, a Exipto e á India, entre outros, nos cales adquiriu coñecementos de teoloxía, astroloxía, xeometría etc. Tamén o sitúan en Atenas escoitando as leccións de Sócrates ou de Anaxágoras, segundo recolle Dióxenes Laercio: "parece, di Demetrio, que tamén pasou a Atenas, e que por desestima da súa propia gloria non se coidou de ser coñecido; e aínda que el coñeceu a Sócrates, Sócrates non o coñeceu el". "Fun -di- a Atenas, e ninguén me coñeceu". Dise tamén que foi discípulo de Leucipo, a quen se atribúe a creación do atomismo, doutrina defendida por Demócrito (sobre a existencia mesma de Leucipo hai quen chegou a pó-la en dúbida apoiándose no descoñecemento practicamente total que temos del e en afirmacións como as de Epicuro, quen negaba a súa existencia).

Respecto do seu pensamento parece que foi un home dedicado enteiramente ao estudo e que tivo unha produción abundante. Do mesmo xeito que Empédocles e Anaxágoras a filosofía de Demócrito estará inspirada pola necesidade de conxugar a permanencia do ser coa explicación do cambio, adoptando unha solución estruturalmente idéntica: o que chamamos xeración e corrupción non é máis que mestura e separación dos elementos orixinarios, que posúen as características de inmutabilidade e eternidade do ser parmenídeo. Estes elementos orixinarios serán concibidos como entidades materiais, infinitamente pequenas e, polo tanto, imperceptíbeis para os sentidos, e de carácter estritamente cuantitativo, aos que Demócrito chamará átomos pola súa calidade de ser partículas indivisíbeis.

Algúns filósofos antigos creron que o que é debe ser necesariamente un e inmóbil, xa que sendo o baleiro non-ente non podería existir o movemento sen un baleiro separado (da materia) nin existir nin existir unha pluralidade de cousas sen algo que as separe. (...) Pero Leucipo creu ter unha teoría que concordando coa percepción dos sentidos non facía desaparecer o nacemento, a corrupción, o movemento nin a pluralidade de seres. (Aristóteles, "Sobre a xeración e a corrupción", I, 8, 325a)

Estes átomos existen desde sempre no baleiro, sometidos a un movemento que lles é consubstancial. Polo tanto, todo o que existe son os átomos e o baleiro. A introdución da existencia do baleiro é unha novidade con respecto a Empédocles e Anaxágoras e que choca frontalmente coa negación do baleiro (non-ser) que esixía Parménides. Agora ben, sen a existencia do baleiro resulta imposíbel explicar o movemento, polo que necesariamente ten que existir. Os átomos móvense nese baleiro en liña recta nun principio, pero, por causas estritamente mecánicas, algúns deles saen da súa traxectoria e chocan contra outros, aos que desvían, chocando o conxunto contra outros átomos, provocando a agregación en conxuntos de átomos cada vez maiores, e que darán lugar á constitución dos obxectos tal como nós os coñecemos.

Aínda que os átomos non posúen diferenzas cualitativas si posúen diferenzas en canto á súa forma e configuración: a forma, a orde e a posición. Os átomos poden diferir entre eles pola súa forma, do mesmo xeito que a A difire da N; ou poden diferir pola orde que ocupan, non sendo o mesmo AN que NA; ou pola posición, de modo que, aínda posuíndo a mesma forma, a Z diferénciase da N (se viramos a Z noventa graos á dereita temos a N).

Leucipo e o seu compañeiro Demócrito sostiveron que os elementos son "o cheo" e o "baleiro", aos cales chamaron "ser" e "non-ser", respectivamente. O ser é cheo e sólido; o non-ser baleiro e sutil. Como o baleiro existe non menos que o corpo, séguese que o non-ser existe non menos que o ser. Xuntos os dous constitúen as causas materiais das cousas existentes. (Aristóteles, Metafísica, I, 4, 985b).

Demócrito non apela no seu sistema á existencia de ningunha causa que non sexa estritamente material e mecánica, de modo que nos ofrece unha primeira interpretación mecanicista do universo; existen, polo demais, innumerábeis mundos, sometidos ás mesmas leis de agregación e separación dos átomos. O seu pensamento exercerá unha grande influencia na antigüidade, a través da escola de Epicuro, entre outros; pero sobre todo no Renacemento, estando na base da constitución da ciencia moderna.

Aínda que a intelixencia pode explicar a organización do mundo, segundo Demócrito, que dá lugar á existencia dunha alma, que se compón de moi finos e esféricos átomos. Cre que, "esférica atoma pasar porque é a súa propia natureza, nunca se segue, e que a medida que avanza obtéñense ao longo de todo o corpo con eles, e polo en marcha." Deste xeito, tamén a vía como alma atoma similares aos incendios atoma: pequenas, esféricas, capaz de penetrar nos corpos sólidos e bos exemplos de movemento espontáneo.

Demócrito explicou tamén os sentidos ao longo destas liñas. Supuxo que os diferentes gustos eran o resultado dos átomos doutra forma en contacto coa lingua. Cheiros e sons, poderían explicarse de xeito similar. Obras da visión do ollo receptor "imaxes" ou "effluences" dos órganos que se emanou. Afirmou que, "Sweet existe por convención, amarga por convención, pola cor de convención; Pero, en realidade, os átomos e o baleiro existen sós". Isto quere dicir que os sentidos non pode proporcionar unha relación directa ou certos coñecementos do mundo. Nas súas palabras, "É necesario ter en conta que por este principio o home é cortado da realidade." Máis tarde os filósofos usaron isto para negar calquera coñecemento fidedigno de que se poden obter, pero Demócrito considerou diferente:

Hai dúas formas de coñecemento: un lexítimo, un bastardo. Pertencen á primeira clase todos os seguintes: vista, oído, olfacto, gusto, tacto. A lexítima é moi distinta da presente. Cando o bastardo forma non pode ver máis minuciosamente, nin escoitar, nin cheirar nin saborear nin percibir a través do tacto, e logo outro máis fino forma que debe empregarse. - Demócrito, Fragmento 11, A simetría da vida .

Segundo unha opinión, con obxecto de que esta forma é máis fino razoamento, aínda que Demócrito non explica a razón do lugar no atomista.

Demócrito expuxo a súa doutrina no libro Miakròs diákosmos (O pequeno sistema do mundo), que só coñecemos por referencias indirectas. A obra expresa unha concepción da natureza fundada, como a do seu mestre, nos principios do ser e do non-ser da tradición eleática. O ser ten os trazos do ser puro de Parménides: é pleno, indivisible, nin xerado nin corruptible. Pero, á diferenza do Un eleático, que ademais de ser único é inmóbil, o ser de Demócrito é infinito en canto ao número, é unha pluralidade de "átomos" innumerábeis, que difiren entre si só pola forma, e que están en continuo movemento espontáneo. A pluralidade e o movemento destes átomos débese ao non-ser, ao baleiro. En oposición expresa ao principio fundamental do pensamento eleático, o atomismo antigo, a fin de "salvar os fenómenos", sostén que "a existencia da cousa non é maior que a existencia da nada", ou tamén "Ser, non o é máis un que ningún". Cada átomo ("indivisible") é pleno (sen baleiro), indivisible debido á súa solidez. Esta indivisibilidade corpórea ten a súa correspondente "forma indivisible". Tales formas indivisíbeis, infinitamente variadas, móvense espontaneamente no baleiro sen resistencia do non-ser, atópanse e sepáranse, agréganse e disgregan nunha vibración eterna, de onde proveñen aqueles bulebules que xeran mundos, tamén eles infinitamente variados e distintos entre si, compostos de átomos e sen carga. Deste xeito, o movemento dos átomos no baleiro dá lugar ao nacemento e á morte dos distintos entes, sen producirse perda dos elementos reais e, ao mesmo tempo, excluíndo calquera concepción finalista.

O ser e o non ser non son existencias perceptibles; no campo da percepción sensible están, en cambio, os corpos compostos de átomos e baleiro. Polo tanto danse dous tipos de coñecemento:

• o escuro, que é o dos cinco sentidos,
• o auténtico, o da mente ou pensamento.

As sensacións e o pensamento, a alma ou a vida en xeral, son tamén átomos esparexidos por todo o corpo, salvo os átomos da mente que se concentran, segundo Hipócrates, no cerebro. As sensacións son provocadas polo choque dos átomos externos cos átomos da alma vexetativa e sensitiva. Desta forma o home está en relación inmediata cos corpos "visíbeis e tanxíbeis". Así se produce un primeiro saber sensitivo, que é un saber espurio, mera opinión. Este tema será retomado polo escepticismo grego na fórmula: "non coñecemos nada en forma auténtica, porque a verdade xace no profundo". O home está, pois, afastado do auténtico, é dicir, da percepción dos átomos e o baleiro. O problema está en saber se o home pode chegar a percibir o ser e o non ser a partir dese saber espurio e a través do saber auténtico.

A ética áchase exposta no Corpus democriteum e constitúe a parte máis consistente do que se conserva deste libro. Nel considérase ao home como un "microcosmos", un conxunto de átomos e baleiro, e o seu destino é o mesmo que o do cosmos ao que pertence. A fin do home é a conservación do equilibrio, é dicir, a "serenidade de ánimo" ou o "benestar", que non é o mesmo que o goce dos praceres sensíbeis, senón aquel estado en que o home está en equilibrio, sen turbacións por medo ningún, ou por temor supersticioso aos deuses ou por paixón ningunha.

Demócrito expón unha demonoloxía co obxecto de explicar algúns fenómenos especiais, como a visión de seres estraños que se achegan aos homes, entre os cales uns traen bens e outros males. O problema do divino non ten un sentido relixioso, refírese a conformacións naturais moi especiais "que se disolven con grande dificultade, sen chegar a ser precisamente inmortais". Para Demócrito, polo tanto, non existen os deuses. A orixe da relixión está no terror e estupor dos homes primitivos fronte a sucesos extraordinarios, e ata ante a marabillosa uniformidade da natureza. Posto que non existen os deuses, son inútiles as súplicas, pois todo o que os homes esperan recibir deles está nas súas propias mans.

O significado histórico da filosofía de Demócrito consiste na orixinalidade da súa hermenéutica referente aos aspectos metodolóxicos e críticos. Demócrito distínguese dos outros presocráticos non só pola doxografía, senón tamén polo uso do método definitorio e demostrativo que para "salvar os fenómenos" remóntase desde eles ata "o que é anterior por natureza". A este procedemento Demócrito chámao demostración (kitiologí). Con Demócrito iníciase o período sistemático da historia da filosofía.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Demócrito

• "Demócrito". Enciclopedia Galega Universal. Ir Indo. 1999-2002. ISBN 84-7680-288-9. 

• Atomismo