Agurain

Agurain

Localización
42°50′57″N 2°23′21″O / 42.8493, -2.3891
Estado	España
Comunidade autónoma	País Vasco
Provincia	Áraba
Cuadrillas	Cuadrilla de Salvatierra
Poboación
Poboación	5.085 (2023) (134,63 hab./km²)
Lingua oficial	lingua castelá (lingua predominante) lingua éuscara
Xeografía
Superficie	37,77 km²
Altitude	605 m
Comparte fronteira con	Arraia-Maeztu Barrundia Iruraiz-Gauna Asparrena San Millán
Creación	1256
Organización política
• Alcalde	Ernesto Sainz Lanchares (en)
Identificador descritivo
Código postal	01200, 01... e 01207
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	01051
Outro
Irmandado con	Montana (pt) Bazas
Sitio web	agurain.com

Agurain (en vasco) ou Salvatierra (en castelán; oficialmente Salvatierra/Agurain) é un concello da provincia de Áraba, no País Vasco, capital da cuadrilla de Agurain. O municipio inclúe ademais da poboación de Agurain varias aldeas pequenas como Alangua, Arrizala, Egileor, Iturrieta ou Opakua.

A vila foi fundada no século XIII por Afonso X de Castela. En 1463, foi unha das cinco vilas fundadoras da Irmandade de Áraba, canda Vitoria, Miranda de Ebro, Pancorbo e Saxazarra.

• Aguraingo Atseden Taldea
• Aguraingo Trikitixa
• Aguraingo Txistu Taldea
• Alevin Futbol - C. De María
• Asociación de xubilados Sallurtegui
• Baietz Euskara Taldea
• Banda de Música
• C.D.Salvatierra
• Ikastola Pedro Lope de Larrea
• Club Baloncesto Agurain
• Ikastetxea Corazón de María
• Eguzkilore Abesbatza
• Escola de Música Pública
• Escola de Pelota
• Grupo Deportivo Arabarrak
• IES Aniturri
• Lautadako AEK
• Noranahi
• Sociedad Etnográfica Amigos del Zadorra
• Sociedad Filatélica y Numástica
• Tamborrada
• TourAgurain
• Club Deportivo Igurtzi
• Peña Athletic "Sorginetxe" de Agurain

• O luns despois do domingo de Pascua, festa da Virxe de Sallurtegui.
• O 24 de xuño, San Xoán.
• O 15 de agosto, a Virxe María.
• O 29 de agosto, San Xoán degolado.
• Primeiro domingo de outubro, festas da Virxe do Rosario.
• A destacar a Feira do Gando que ten lugar o martes seguinte ao primeiro domingo de outubro, con máis de seiscentos anos de antigüidade.

• Casco medieval amurallado con tres rúas principais:
  • Maior: é a central e a que conserva os edificios de maior interese artístico. Sempre recibiu este nome e dividíase en tres parroquias, de Santa María, do medio e de San Xoán.
  • Carnicería: este nome xa se utilizaba no século XVI por acharse nela as carnizarías da vila.
  • Zapatari: fai referencia ao gremio dos zapateiros.
• Igrexa de San Martín (século XIII), actualmente Concello e Arquivo municipal.
• Igrexa-fortaleza de San Xoán Bautista (séculos XV-XVI) de cabeceira recta chantada sobre outra fábrica anterior realizada entre os séculos XIII e XIV.

No seu interior atópase un retablo do segundo terzo do XVI con lenzos de Pedro de Obrel, de formación flamenga.

• Igrexa-fortaleza de Santa María (s. XV-XVI), que foi construído sobre outro anterior. No seu interior hai un retablo de 1530 realizado por Lope de Larrea. Tamén destaco o baixo coro plateresco co escudo de Carlos I.
• Convento das Madres Clarisas (1611), no seu interior áchase a capela de San Pedro.
• Antigo hospital de peregrinos de San Lázaro e a Magdalena. Xa no 1487 se menciona a súa existencia. En 1839 foi vendido polo concello a un particular.
• Casa das Viúvas (século XIV), edificio civil máis antigo que se salvou do grande incendio que destruíu case a totalidade da vila en 1564.
• Casa de Begoña (século XVII), ostenta as armas dos Ordoñana, dos Vicuña e dos Lazarraga. Sobre o muro do xardín hai ver outro coas armas dos Santa Cruz.
• Casa Azcárraga. A metade norte é de finais do XVI e loce as armas dos García de Zuazo. A metade sur é de finais do XVIII e ten o escudos dos Eulate.
• Casa dos Bustamante. Foi mandada construír en 1564, despois do grande incendio. Soporta as armas dos Zumalburu e dos Vicuña.
• Olbeas de San Xoán (finais do XVI), orientadas cara a praza do mesmo nome e que acolle o merado dos martes dende a fundación da vila en 1256.
• Canellón dende Agurain cara ao porto de Opakua.
• Parque de Galzar.
• Parque de Oriamendi.

Entre os montes Aratz e Aizkorri, atópase o túnel de San Hadrián, fronteira natural entre Áraba e Guipúscoa. Dentro da cova está a ermida de San Hadrián, que data do século XI (na actualidade non é máis que unha edificación cativa), e retos dunha antiga muralla con medio arco de pedra.

Á saída do túnel, seguindo a calzada medieval, anteriormente tamén transitado en época romana, a uns cen metros dunha entrada, atópase á esquerda un pequeno túmulo pastoril da idade de ferro e un pouco máis adiante, unha fonte. Seguindo a calzada chégase a unha lomba chamada da Forca, lugar onde se axustizaban aos bandoleiros que asaltaban aos viaxeiros, onde se inicia un descenso cara a Zalduondo, sinalizado con postes metálicos. Ao deixar a calzada, a través dunha pista forestal moi sinalizada, chégase ao termo de Zumarraundi e dende aquí tomarase a estrada asfaltada que conduce até Zalduondo. Despois séguese en dirección Ordañana, até chegar á vila Agurain (A-3018), tamén por estrada asfaltada.

A entrada á vila facíase polo lado Norte (antigo Hospital da Madalena) mentres que a saída se realizaba polo lado Oeste (zona do cemiterio, aínda que se pode ver o escudo dos Bikuña sobre a porta).

Seguindo dirección Vitoria-Gasteiz e tras pasar un polígono industrial, por unha parcelaria que pasa por debaixo da autovía chégase a Gazeo. Tras pasar xunto á igrexa de San Martín de Tours (de novo asfalto) sáese pola estrada que se dirixe cara ao sur, ata Langarika e antes de pasar a ponte sobre o ferrocarril xirar á dereita levaranos até Ezkerekotxa. Nesta vila, tras dirixirse ao apeadoiro, e tras deixalo á esquerda ascéndese por unha costenta estrada asfaltada ao alto de Txintxetru. Unha vez no alto a estrada que pasa por encima do túnel (asfaltada) xira á esquerda (cara á vila), cóllese a parcelaria que segue paralela ás vías do tren até chegar á estrada asfaltada (A-3113) que vai á vila de Alegria-Dulantzi.

A rota neste punto sepárase do ferrocarril para a dereita (cen metros cara ao norte) e para tomar de novo unha parcelaria occidental, que nos levará a ermida de Nosa Señora de Ayala (século XIII). Dende este punto séguese sempre dirección oeste até chegar á ermida de Arrarain, considerada como un dos exemplares máis antigos do románico alavés. Unha vez chegado a Elburgo, divísase sobre o outeiro o mosteiro de Estíbaliz, ao que se pode acceder tomando unha pista que cruza o propio camiño e andar oitocentos metros até acadar o mosteiro.

• San Adrián - Zalduondo: 8–9 km
• Zalduondo - Ordoñana: 3 km
• Ordoñana - Agurain: 3 km
• Agurain - Gazeo: 4 km
• Gazeo - Ezkerekotza: 3 km
• Ezkerekotza - Nsa. Sra. Ayala (Alegria - Dulantzi): 5–6 km
• Ntra. Sra. Ayala (Alegria - Dulantzi) - Elburgo: 3–4 km
• Elburgo - Estíbaliz: 2–3 km

• Camiño de Santiago Vasco