Sóidiam

Sóidiam

Substaint cheimiceach	dúil cheimiceach agus dúil litifileach
Sóidiam sa tábla peiriadach
Siombail cheimiceach	Na
Uimhir adamhach	11
Mais adamhach	22.98976928
Cumraíocht leictreon	1s² 2s² 2p⁶ 3s¹ agus [Ne] 3s¹
Peiriad, Grúpa	peiread 3 grúpa 1 miotail alcaile
Airíonna fisiceacha
Dlús	kg/m⁻³
Leictridhiúltacht	1
Ga ianach	0.99, 1.02, 1.18, 1.24 agus 1.39
Stair
Aimsitheoir	Humphry Davy
Fionnachtain	1807
Eapainm	carbónáit sóidiam, tinneas cinn, hiodrocsaíd sóidiam agus natron (en)

Is é an sóidiam dúil uimhir a 11, agus is í an tsiombail cheimiceach atá aige ná Na. "Natrium" a thugtar air ina lán teangacha, sa Ghearmáinis mar shampla. Is í an chumraíocht leictreonach atá aige ná 1s²2s²2p⁶3s¹. Is é sin, tá aon fhiúsleictreon amháin - an s-leictreon is dual do na miotail alcaileacha go léir - aige, agus ina chuid imoibriúchán leis na dúile eile, bíonn an sóidiam ag iarraidh an leictreon seo a thabhairt uaidh le hian deimhneach (Na⁺) a dhéanamh. Dá réir sin, is í an t-aon uimhir ocsaídiúcháin a bhíonn aige ina chuid comhdhúl ná +1.

Ba é Sior Humphry Davy ba thúisce a d'aonraigh an sóidiam mar dhúil, nuair a chuir sé sruth leictreachais trí hiodrocsaíd sóidiam a bhí leáite. Níl sé éasca, áfach, sóidiam a choinneáil ina dhúil i bhfad, ós rud é go bhfuil sé chomh fonnmhar sin chun imoibriúcháin. Má bhíonn sé i dteagmháil dhíreach leis an aer, ocsaídeofar é, ionas go ndéanfar ocsaíd sóidiam Na₂O nó sárocsaíd sóidiam Na₂O₂, agus má chuirtear san uisce é, cuirfidh sé bladhaire as agus é ag dul in áit na hidrigine san uisce, i gcruth is go dtiocfaidh hiodrocsaíd sóidiam as:

2 Na + 2 H₂O -> H₂ + 2 NaOH

Imoibriú eisiteirmeach, spontáineach atá i gceist leis seo, agus má chuirtear cuid mhór sóidiam san uisce in aon iarracht amháin, is féidir go mbeidh pléasc ann agus an t-uisce á stialladh ar fud na háite. Ós rud é go mbeidh an t-uisce sin lán hiodrocsaíd sóidiam ansin, fágfaidh sé cneácha loiscthe ar na daoine a bhuailfidh sé. An duine a bhainfidh triail as an imoibriú seo sa tsaotharlann, caithfidh sé a bheith an-chúramach. Mar sin, ní mór an sóidiam a choinneáil i dtaisce in ola nach ligeann don uisce ná don ocsaigin teacht in aon chóngar dó.

In éineacht le hainiain na n-aigéad, cruthaíonn an sóidiam comhdhúile ianacha - salainn - a bhíonn sothuaslagtha san uisce, cosúil leis an ngnáthshalann féin (clóiríd sóidiam, NaCl). Má chuirtear salann sóidiam trí thine, aithneofar ar dhath láidir buí na lasrach é, agus dá réir sin, baintear úsáid as an sóidiam i lampaí le solas buí a dhéanamh.

Tá an sóidiam - i bhfoirm an iain Na⁺, ar ndóigh - an-choitianta sa dúlra. Mianraí sóidiam iad an salann, an hailít, an chrióilít, an t-amfaból, an tróna, an tseoilít, agus a lán eile. Tá sé ar fáil go flúirseach sna farraigí mar chlóiríd. Teastaíonn an sóidiam ó na horgánaigh bheo go léir, an duine san áireamh.

Tá aon iseatóp cobhsaí amháin ag an sóidiam, is é sin, ²³Na. Mar sin féin, bíonn rianta beaga de na hiseatóip úd ²²Na (leathré: 2.605 bliain) agus ²⁴Na (leathré timpeall ar cúig uair an chloig déag) ar fáil sa dúlra in áiteanna, ó ghintear iad faoi thionchar na radaíochta cosmaí.

Is síol faoin substaint cheimiceach é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.