Hadrón

Hadrón

Rangú	composite particle (en) , indivisible particle (en) agus damhna
Comhdhéanamh	cuarc
idirghníomhaíochtaí	imtharraingt
Frithcháithnín	hadrón
Fionnachtain	1962

Sa bhfisic cháithníní, is éard is hadrón ann (Sean-Ghréigis: ἁδρός, hadrós, “storrúil, tiubh”) ná cáithnín déanta de chuairc, coinnithe le chéile ag an bhfórsa láidir (sa dul céanna, is a mbíonn móilíní á gcoinneáil le chéile ag lucht leictreach). Bíonn hadróin rangaithe ina dhá theaghlach: baróin (déanta de thrí chuarc), agus méasóin (déanta as cuarc amháin agus frithchuarc amháin).

Is iad an dá chineál hadrón is aithnidiúla ná prótóin agus neodróin (dís ina bharóin), agus bíonn fáil orthu sa núicléas adamhach. Bíonn na hadróin go léir, seachas prótóin, éagobhsaí agus tagann meath ar a gcáithníní — bíonn neodróin, áfach, cobhsaí nuair a fhaightear iad taobh istigh den núicléas adamhach. Is iad na cineálacha méasón is aitheanta na pióin agus céóin, thángthas orthu i rith turgnamh gha chosmaigh, sna 1940í déanacha agus go luath sna 1950í. Tá líon mór hadrón ann áfach — fionnadh cuid mór acu go dtí le déanaí.

Féadfar cineálacha eile hadrón a bheith ann, mar shampla teitreachuairc (nó, níos ginearálta, méasóin andúchasacha) agus peinteachuairc (baróin andúchasacha), ach níl bhfuarthas aon fhianaise chinntitheach gur ann dóibh fós.

Is síol faoin bhfisic é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.