Weestfrasch

Täkst aw mooringer frasch

Frysk
Snååket önj	Fryslân Fryslân
Spreegere	500.000
Waasenschaplik indiiling	Indogermåånsch Germåånsch Weestgermåånsch Nordsiiegermåånsch Weestfrasch
Amtlik situatschoon
Amtsspräke foon	Fryslân Fryslân
Gödjkånd manertålspräke önj:	Neederlönje Neederlönje
Spräke-Oufkörting
ISO 639-1:	fy
ISO 639-2:	fry
ISO 639-3:	fry

Dåt Weestfrasch (aw weestfrasch: Frysk unti Westerlauwersk Frysk) as en friiske spräke ma amenbai 400.000 spreegere önj Weestfraschlönj.

Weestfrasch as frün tu da ouder biise frasche spräke, Saaterfrasch unti Nordfrasch. Widere as dåt weestfrasch uk frün tu da angelsakische spräke, sü as et ainglisch unti schotsk. Da angelsaksische än frasche spräke bile tuhuupe di anglofrasche spräkefloose banefor di germåånsche spräkefloose. Döör foole spräkekontakt ouer da iirhunerte heet et weestfrasch diling uk foole ma dåt neederlönjsch gemiinsom.

Di weestfrasche spräke wårt önj jü neederlönjsch prowins Fryslân snååked. Aw e fååstewål wårt önj jü gemiinde Weststellingwerf jü weestfrasche spräke ai as mamenspräke snååked. Önj da gemiinden Kollumerlönj, It Bilt (gemiinde Waadhoeke) unti Ooststellingwerf wårt dåt foon en diilj foont fölkj as mamenspräke snååked. Aw da ailönje wårt e spräke awt weestlik unti ååsterlik diilj foon Skylge än awt ailönj Skiermûntseach. Önjt Groningerlönj wårt e spräke önj da toorpe Marum, De Wülp unti De Pein snååked.

Aw weestfrasch jeeft et oocht dialäkte. Dåt Noardhoeksk, Klaaifrysk, Wâldfrysk unti Súdwesthoeksk san da grutste dialäkte. Da snååkere foon daheere fjouer dialäkte koone jam gödj ferstönje. Deerbai as dåt Noardhoeksk en ouergungsdialäkt twasche Klaaifrysk unti Wâldfrysk. Foont Noardhoeksk wårt oofting säid, dåt et en sliik foont Klaaifrysk as. Da dialäkte Skylgersk, Aastersk, Hylpersk unti Skiermûntseagersk san da fjouer latj dialäkte. Da fjouer dialäkte wårde ai foon mör as 1.000 manschne snååked. Döör di isoliirte lååge san dåt rucht apårtie dialäkte än daheere dialäkte wike dåt mååst foont huuchweestfrasche ouf.

Da mååste snååkere foont weestfrasch laawe önj e prowins Fryslân. Jü prowins heet 653.953 inboogere (oktoober 2021). For 53,6 % as weestfrasch e mamenspräke, dåt san sü amenbai 350.000 manschne. Önjt Groningerlönj laawe nuch süwat 3.000 manschne wat weestfrasch as mamenspräke brüke. For süwat 150.000 manschne is weestfrasch en tweedspräke. Önjt bütenlönj jeeft et nuch mör snååkere. Rucht akeroote önjtåle jeeft et deer ai tou.

Foon da 653.953 inboogere koon 94% frasch ferstönje, 74% frasch snååke, 77% frasch leese unti 30% frasch schriwe.

Dåt weestfrasch heet ham üt et üüljfrasch önjtwiklet. Madelfrasch as en uurd, wat for dåt weestfrasche foon 1550 bit 1800 brüket wårt. Dåt jeeft niinj grün foon e spräkewaasenschap for dåtheer indiiling, ouers dadeere iirnge wjarn en wichtie tid for e weestfrasch literatuur. Forålem Gysbert Japicx as dilingendäis nuch bekånd. Di modärne weestfrasche schraftspräke as önjt 19. iirhunert önjtstiinjen foon autoore sü as da brouderne Halbertsma än Waling Dykstra. As basis for jare schriwwise as Gysbert Japicx sin årbe brükt.

Önjt 17. iirhunert begand Gysbert Japiks en äinen standart schriwwise tu önjtwiklen, wat widerönjtwiklet wörd foon Joast Hiddes Halbertsma önjt 19. iirhunert. 1834 publisiirde Joast H. Halbertsma san schriwwise. Et jäif önjt eedere 19. iirhunert uk oudere schriwwise, ouers da häin niinj luk. Maning elemänte foon Halbertsma unti Japiks wörden brükt önj e Selskipsstavering, di jarste ofisjäle schriwwise, wat 1879 fååstläid wörden as. Önjt iir 1948 köm jü Akademystavering tu schüns, wat en ferbäädring foon e Selskipsstavering wus. Önjt iir 1980 wus di leeste schriwwise, jü Steatestavering, wat diling nuch brûkt wårt unti önjt iir 2015 en lait önjpååsed wörden as. Dåt standardfrasch kamt grutdiiljs foon da dialäkte Kloaifräisk unti Wooldfräisk, da grutste dialäkte foont weestfrasch.

Heeruner önj e tabäl en ferglik foont standardweestfrasch unti da oudere fjouer dialäkte.

Önjt frasch alfabeet wårde da bökstääwinge "q" än "x" bloot in persoonsnoomen, önj e schraftspräke wårde daheere bökstääwinge ai schraawen. Tubai wårt di bökstää "y" as en Fariante fon "i" as en wariånt foon "i" brükt, än wårt önjt uurdebök uk so alfabetisiirt, südänji as tu baispal dåt uurd "ympulsyf" önjt uurdebök uner di bökstää tu finen. Di bökstää "c" wårt önj e weestfrasche schraftspräke åliine önj e bökstääwingekombinasjoon "ch" brükt. Da bökstääwinge "v", "z" än "ch" wårde uler bait uurdbegan schraawen än di bökstää "g" wårt uler bait uurdiinje schraawen. Huum köö di weestfrasche schraftspräke iinjfåch foon oudere spräke ütenouderhüülje döör da diakritische tiikne ("â", "ê", "ô", "û" un "ú").

• Swadesh_list_nuurdfresk