Filosofii

Tekst üüb Öömrang

A Filosofii as en grünjwedenskap an fersjükt, det leewent faan a minsk uun a welt tu ferstunen. Det wurd komt faan ualgreks φιλοσοφία philosophía, diarbi ment 'philo' at leefde an 'sophia' at weden of wisdoom. Filosoofen san uun leefde mä't weden. Ööder wedenskapen beskriiw, huar's jo mä befaade an huarmä ei. A filosofii hää nian aanj, hör kääntiaken as det oort an wiis, hü mä en fraag amgingen woort.

A iarst filosoofen, diar jo uk salew so betiakent haa, wiar uun't ual Griichenlun so am't juar 600 f.Kr.. Jo begand diarmä, at weden faan a minsken aptudialen tu enkelt wedenskapen.

Filosofii woort brükt för fraagen, huar't nian wedenskap för jaft. Nian wedenskap koon sai, wat 'gud' of 'fülk' as. Wat as rocht of gerocht? Jaft at en God? Hää di minsk en sial? Huaram lewet di minsk?

• A biologii onersjükt at labenen. Hat sait oober ei, hü wi mä't leewent amgung skel.
• A füsiik sait üs, hü't tugongt uun a natüür an efter hük reegeln. Man kön wi minsken aal a reegeln kään?
• A rochtswedenskapen lei reegeln för a minsken fääst, amdat jo uun frees mäenööder lewe kön. Jo sai, wat wi ei du mut; oober jo sai ei, wat wi du skul.
• A religion wal üs reegeln bi a hun du, huar a wedenskap üs ei halep koon: Dü skel näämen duadslau. A filosofii wal ferklaare, huaram wi näämen duadslau skel.

• Epistemologii: at filosofii faan't käänen.
• Esteetik: at filosofii faan't smokhaid.
• Eetik: at filosofii faan't moraal.
• Filosofii faan a Geist: at filosofii faan't natüür faan geistig of mentaal tustant, sin wirkin an uursaagen.
• Loogik: at filosofii faan't struktüür, formen an a gesetsen faan't seenken.
• Metafüsiik: at filosofii, wat fersjükt, at natüür faan't wiard, at leewent an realiteet tu ferstunen an beskriiwen.
• Poliitisk Filosofii: at filosofii faan't apbagen, funktjuun an't san faan a stoot.
• Rochtsfilosofii: at filosofii auer fraagen faan't rocht.
• Sosiaalfilosofii: at filosofii faan't apbagen, funktjuun an't san faan't selskap.
• Spriakfilosofii: at filosofii, wat at diarfaankemen, bedüüdang an funktjuun faan spriak beluket.
• Wedenskapsfilosofii: at filosofii auer a föörütjsaatingen an grünjlaagen faan't käänen uun a wedenskapen.

• Friedrich Paulsen (1846-1908)
• Ferdinand Tönnies (1855-1906)

 Commonskategorii: Filosofii – Saamlang faan bilen of filmer