عصر آهن: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
اندکی گسترش و تمیزکاری برچسب‌ها: برخی خطوط با فاصله آغاز شده‌اند ویرایشگر دیداری |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲۱ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱:
{{منبع}}
{| style="margin:auto;"
<timeline>
ImageSize = width:800 height:100
PlotArea = left:15 right:15 bottom:20 top:10
AlignBars = justify
Colors =
[[پرونده:Ironageroof.jpg|بندانگشتی|بام کاهی از عصر آهن، [[همپشایر]]، [[انگلستان]]]] آهن که در اعصار سه‌گانه پس از [[عصر برنز]] جای می‌گیرد. زمان رخداد این دوره در جاهای گوناگون متفاوت است. به گونه سنتی آغاز این زمان را [[سده ۱۲ (پیش از میلاد)|سده دوازدهم پیش از میلاد]] در [[خاور نزدیک]] باستان، [[تاریخ هند|هندوستان باستان]] و [[یونان باستان]] می‌دانند. در دیگر بخش‌های [[اروپا]] این دوره دیرتر آغاز گشت. در اروپای مرکزی این دوره از [[سده ۸ (پیش از میلاد)|سده ۸ پیش از میلاد]] و در اروپای شمالی در [[سده ۶ (پیش از میلاد)|سده ۶ پیش از میلاد]] آغاز شد. گداختن آهن و آهنگری در [[۱۲۰۰ (پیش از میلاد)|۱۲۰۰ پیش از میلاد]] در آفریقای باختری آغاز گشت. عصر آهن در کرانه‌های [[مدیترانه]] با فتوحات [[امپراتوری روم]]، در [[هندوستان]] با [[بودایی‌گری]] و [[جینیسم]]، در [[چین]] با [[کنفوسیوس‌گرایی]] و در [[شمال اروپا]] با [[سده‌های میانی آغازین]] (پایان [[سده ۸ (میلادی)|قرن هشتم میلادی]]) به پایان رسید.▼
id:bronze value:rgb(0.8,0.8,0.4) #
id:iron value:rgb(1,0.4,0.4) #
id:stone value:gray(0.8) #
Period = from:-9500 till:1750
سختی، دمای گدازش بالا و فراوانی سنگ آهن این فلز را در سنجش با برنز خواستنی‌تر می‌نمود. از آنجا که [[استعمار]] اروپایی آهن را با خود به [[استرالیا]] و [[قاره آمریکا|آمریکا]] برد، پس عصر آهن هرگز به این سرزمین‌ها راه نیافت.▼
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:1000 start:-9500
ScaleMinor = unit:year increment:100 start:-9500
PlotData =
== خاور نزدیک باستان ==▼
align:center textcolor:black fontsize:10 mark:(line,black) width:15 shift:(0,-5)
آهن در خاور نزدیک باستان در [[هزاره ۲ (پیش از میلاد)]] در [[آناتولی]] یا [[قفقاز]] با ریخته‌گری و فلزکاری آهن آغاز گشت. تا هزاره اول پیش از میلاد، سراسر خاور نزدیک باستان را درنوردید و ابزار و جنگ‌افزارهای برنزی جای خود را به ابزار آهنین داد.▼
bar: color:stone
سال 550 پیش از میلاد و بنیان‌گذاری شاهنشاهی هخامنشی توسط [[کوروش بزرگ]] را پایان عصر آهن در خاور نزدیک به حساب می‌آورند.▼
from:-9500 till:-3250 shift:(0,8) text:[[Stone Age]]
from:-9500 till:-3250 shift:(0,-7)
bar: color:bronze
from: -3250 till: -1200 shift:(0,8) text:[[Bronze Age]]
bar: color:iron
from: -1200 till: 1750 shift:(1,8) text:Iron Age
# bar: color:time
</timeline>
|}
عصر آهن آخرین دوره از سه عصر تاریخی [[فلز]] پس از [[عصر برنز]] است. همچنین به عنوان عصر پایانی تقسیم سه سنی در نظر گرفته شده‌است که از ماقبل تاریخ (قبل از تاریخ ثبت شده) شروع می‌شود و به پیش تاریخ (قبل از تاریخ مکتوب) می‌رسد. در این کاربرد، [[عصر سنگ]] (که به دوره‌های پارینه سنگی، میان سنگی و نوسنگی تقسیم می‌شود) و [[عصر برنز]] مقدم است. این مفاهیم در توصیف [[اروپا|اروپای]] عصر آهن و [[خاور نزدیک]] باستان سرچشمه گرفته‌اند اما اکنون سایر بخش‌های جهان قدیم را نیز شامل می‌شوند.
اگرچه آهن برای هزاران سال در بسیاری از مناطق مورد استفاده قرار گرفته‌است، آغاز عصر آهن به‌طور محلی در سراسر جهان توسط قراردادهای باستانشناسی تعریف می‌شود که تولید آهن ذوب‌شده (به‌ویژه ابزار و سلاح‌های فولادی) جایگزین معادل‌های برنزی آنها در استفاده رایج شود.
در [[آناتولی]] و [[قفقاز]] یا اروپای جنوب شرقی، عصر آهن در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد (حدود ۱۳۰۰ قبل از میلاد) آغاز شد. در [[خاور نزدیک]] باستان، این انتقال همزمان با فروپاشی [[عصر برنز]]، در قرن ۱۲ قبل از میلاد اتفاق افتاد. این فناوری به زودی در سراسر منطقه حوضه [[مدیترانه]] و جنوب [[آسیا]] بین قرن ۱۲ و ۱۱ قبل از میلاد گسترش یافت. گسترش بیشتر آن به آسیای مرکزی، اروپای شرقی و اروپای مرکزی تا حدودی به تأخیر افتاده‌است و اروپای شمالی تا حدود آغاز قرن پنجم قبل از میلاد به دست نیامد.
عصر آهن در [[هند]] با فرهنگ ظروف خاکستری رنگ‌آمیزی‌شده آهن شروع می‌شود که از قرن ۱۵ قبل از میلاد تا [[پادشاهی]] [[آشوکا]] در قرن ۳ قبل از میلاد آغاز می‌شود. استفاده از اصطلاح «عصر آهن» در باستانشناسی جنوب، شرق و جنوب شرق [[آسیا]] جدیدتر و کمتر از [[اوراسیا]] غربی رایج است. [[آفریقا]] یک [[عصر برنز]] جهانی نداشت و بسیاری از مناطق مستقیماً از [[سنگ]] به آهن تبدیل شدند. برخی از باستان شناسان بر این باورند که متالورژی [[آهن]] در جنوب [[صحرای آفریقا]] مستقل از [[اوراسیا]] و بخش‌های همسایه شمال شرقی آفریقا در اوایل سال ۲۰۰۰ قبل از میلاد توسعه یافت
مفهوم عصر آهن که با آغاز ثبت تاریخ‌نگاری مکتوب به پایان می‌رسد در دوران مدرن به خوبی مطرح نشده‌است، زیرا زبان نوشتاری و استفاده از [[فولاد]] در زمان‌های مختلف در مناطق مختلف در سراسر سوابق باستانشناسی توسعه یافته‌است. به عنوان مثال، در [[چین]] تاریخ مکتوب قبل از ورود [[ذوب آهن]] شروع شد، بنابراین این اصطلاح به ندرت استفاده می‌شود. برای [[خاور نزدیک]] باستان، تأسیس [[شاهنشاهی هخامنشی]] ج. ۵۵۰ قبل از میلاد به‌طور سنتی و هنوز هم معمولاً به عنوان تاریخ قطعی در نظر گرفته می‌شود. تاریخ‌های متأخر به‌دلیل گزارشً [[هرودوت]]، تاریخی در نظر گرفته می‌شوند، علی‌رغم اینکه سوابق مکتوب قابل‌توجهی از دوران برنز در حال حاضر شناخته شده‌اند. در اروپای مرکزی و غربی، فتوحات [[امپراتوری روم]] در قرن اول قبل از میلاد به عنوان نشانه ای برای پایان عصر آهن عمل می‌کند.
▲
▲سختی، دمای گدازش بالا و فراوانی [[سنگ آهن]] این فلز را در سنجش با برنز خواستنی‌تر می‌نمود. از آنجا که [[استعمار]] اروپایی آهن را با خود به [[استرالیا]] و [[قاره آمریکا|آمریکا]] برد، پس عصر آهن هرگز به این سرزمین‌ها راه نیافت.
▲
▲سال
{{دستگاه سه‌دوره‌ای}}▼
== شبه‌قاره هند ==
پژوهش‌های باستانشناسی در [[اوتار پرادش]] کنونی نشان از کاربرد آهن میان ۱۸۰۰ تا [[
باور بر این است که عصر آهن در هند در دوران سلطنت [[آشوکا]] (قرن سوم پیش از میلاد) پایان یافت.
==
از [[سده ۶ (پیش از میلاد)|سده ۶ پیش از میلاد]] همدوره با [[دودمان ژو]] در [[چین]] اثرهای ساخته شده با ریخته‌گری آهن
== اروپا ==
[[پرونده:Ironageroof.jpg|بندانگشتی|بام کاهی از عصر آهن، [[همپشایر]]، [[انگلستان]]]]
=== اروپای خاوری ===
در اروپای خاوری عصر آهن از آغاز هزاره یکم پیش از زایش مسیح آغاز گشت. در [[قفقاز]] و [[
[[سکا]]ها از [[سده ۷ (پیش از میلاد)|سده ۷ پیش از میلاد]] در [[اوکراین]] و [[روسیه]] کنونی این فرهنگ را گستردند. از [[سده ۵ (پیش از میلاد)|سده ۵]] تا [[سده ۳ (پیش از میلاد)|سده ۳ پیش از میلاد]] ابزار آهنی فراوانی در نزدیکی [[نیکوپول]] یافت‌شده‌است که می‌نماید اینجا منطقه ویژه آهنگری [[سکائستان]] بوده‌است. [[سلت‌ها]] در [[سده ۶ (پیش از میلاد)|سده ۶ پیش از میلاد]] عصر آهن را از فرهنگ هالشتات گرفتند و در اروپای باختری گستردند. لهستان در پایان همین سده و در [[فرهنگ لوزاتیایی]] به عصر آهن رسید.
▲{{دستگاه سه‌دوره‌ای}}
=== اروپای مرکزی ===
عصر آهن آغازین در اروپای مرکزی با [[فرهنگ هالشتات]] میان سال‌های [[۸۰۰ (پیش از میلاد)|۸۰۰]] تا [[۴۵۰ (پیش از میلاد)|۴۵۰ پیش از میلاد]] و عصر آهن نو با [[فرهنگ لاتن]] در ۴۵۰ پیش از زایش آغاز گشت و تا چیرگی [[روم]]یان پایدار ماند.
=== ایتالیا ===
سطر ۳۲ ⟵ ۷۶:
=== بریتانیا ===
در میان جزیره‌نشینان بریتانیا عصر آهن از [[سده ۵ (پیش از میلاد)]] آغاز گشت و با چیرگی رومیان بر بریتانیا در [[سده ۵ (میلادی)|سده ۵ میلادی]] به پایان رسید. ساختارهای پدافندی این دوران گیراست، برای نمونه می‌توان به [[بروخ]] در شمال [[اسکاتلند]]
=== اروپای شمالی ===
عصر آهن در اروپای شمالی به دو بخش می‌شود: [[عصر آهن پیشارومی]] و [[عصر آهن رومی]]. با دوره کوچ انسان‌ها سمال [[آلمان]] و [[دانمارک]] به چیرگی [[فرهنگ یاستورف]] درآمد. بخش جنوبی [[اسکاندیناوی]] هم زیر چیرگی بسیار همانند با آن- عصر آهن گرِگان- بود. درونشد شبه‌جزیره اسکاندیناوی، [[فنلاند]] و [[استونی]] به عصر آهن را میان سال‌های ۳۰۰۰ پیش از میلاد تا ۱۰۰۰ میلادی می‌دانند. فلزکاری و سفالگری برای مردمان آن دوران اسکاندیناوی نقش نگهداری گرما را نیز داشت.
== آفریقای زیرصحرایی ==
در آفریقای باختری نخستین بار در [[فرهنگ نوک]] در پیش از ۱۰۰ پیش از میلاد مردم نخستین بار از گدازش آهن بهره‌بردند. کار با آهن و [[مس]] از آنجا به جنوب آفریقا
== نگارخانه ==
{|align=center
▲|-
|-
|<gallery>
پرونده: HMB Keltengrab Münsingen-Rain Grab 91.jpg|بند انگشتی|[[تیغ]] [[شمشیر]] و [[نیزه]] مطلق به عصر آهن
پرونده: Bas fourneau.png|بند انگشتی|[[متالوژی|متالوژیه]] [[آهن]]
پرونده: Sabel - shamshir - Livrustkammaren - 77113.tif|بند انگشتی|[[شمشیر]][[ایران|ایرانی]]
</gallery>
<gallery>
پرونده: Knife 001.jpg|بند انگشتی|[[تیغ]] [[شمشیر]] [[آهن|آهنی]]
پرونده: Bronze spearheads, Shang Dynasty.JPG|بند انگشتی|[[نیزه]] مطلق به [[دودمان شانگ|دودمان باستانی شانگ]] [[چین|در جغرافیای چین]] کنونی
پرونده:Broborg Knivsta kommun 8448.jpg|بند انگشتی|[[معدن]] [[سنگ]] [[آهن]]
</gallery>
|}
{{پانویس}}
* __بی‌فهرست__▼
▲__بی‌فهرست__
[[رده:عصر آهن| ]]
[[رده:بنیان‌گذاری‌ها در هزاره ۲ (پیش از میلاد)]]
[[رده:دوره‌های تاریخی]]
| |||