Praga

Bertako kondairen arabera, Libuše printzesak Bohemiako erdialdean kokatzen den bere Libušín gaztelutik profezia ugari aurreikusi omen zituen. Profezia batean Pragako loria aurreikusi zuen. Egun batez ikuskari bat izan zuen:

 

Beste historialarien iritziz hiriburu honen izenaren jatorria Prga eslaviar hitzan legoke ("irin errea"), gaztelua eraikitzeko hautatu zen tokia idorra baitzen.^[5]

Gaur egun Praga hiriak ezizen ugari ditu, horien artean ezagunenak: latinez eta txekieraz Praga mater urbium / Praha matka měst ("Praga, Hirien Ama"), txekieraz Stověžatá Praha ("Pinakuluen Hiria"), txekiera eta alemanaz Zlaté město / Goldene Stadt ("Urrezko Hiria") eta azkenik "Europako Bihotza".

 

Gaur egun Praga hiria kokatzen den lekuko lehenbiziko giza aztarnak Paleolito arokoak dira. Aurreneko giza kokaleku finkoa zeltena litzateke, K. a. VI. mendearen inguruan. Gerora zelta tribuak germaniar tribuek ordezkatu zituzten, eta ondoren IV. mendetik aurrera eslaviarrek tokiaren jabe bilakatu ziren. Halere, azken horiek denboraldi batean zehar avaroen mende ere egon ziren.

Hiria berez, IX. mendearen amaiera aldera Vyšehrad gaztelua Moldava ibaiaren eskuinaldeko ertz batean eraiki zenean sortu zen. Hiriko kondairaren arabera, Libuše printzesa izan omen zen hiriaren sortzailea.

Lasterrera Praga hiria Bohemiako erregeen egoitza bihurtu zen, hauetako batzuk Germaniako Erromatar Inperio Santuaren enperadore modura agintean egon zirelarik. XIII. mendean Otakar II.a erregeak Mala Strana ("Alde Txikia" edo "Auzo Txikia") auzoa sortu zuen, hau ibaiaren aurkako ertzean kokatzen zen.

XIV. mendean Karlos IV.aren itzalpean edertu eta handitu egin zen, hiriak urrezko aro bat bizi izan zuen, errege honek Pragako Hiri Berria (gaur egungo Hiri Zaharra) eraiki, eta hiriaren bi ertzak Karlosen Zubia ospetsuaren bidez lotu zituen (azken honek XII. mendean eraiki eta 1412an erori zen zubia ordezkatu zuen), bestalde Erdialdeko Europako lehenbiziko unibertsitatea ere hiri honetan eratu zuen.

XV. mendean Jan Hus eta Sigismundo erregearen arteko politika eta erlijio gatazken ondorioz Husitar Gerrak jazo ziren.

 

Bohemia eskualdea 1526an Habsburgotarren menpean erori zenez, Praga austriar probintzia bateko hiriburu bilakatu zen. XVII. mendean Fernando II.a, erlijioz katolikoa zena, Bohemiako errege hautatua suertatu zenean, bohemiar noble protestanteen haserre bizia piztu zen. Fernando II.ak Pragarako bere bidaia prestatzeko bi kontseilari katoliko bidali zituenean, haiek bahitu eta gazteluko leihotik behera jaurtiki zituzten. Gertakari hori Pragako leiho jaurtiketa gisa ezaguna da, eta Hogeita Hamar Urteko Gerra ekarri zuten. Haren ondorio nagusia alemaniar probintzien subirotasuna izan zen, nahiz eta horiek oraindik Germaniar Inperioaren barnean segitu.^[6]

XVIII. eta XIX. mendeetan, Pragak hazkuntza ekonomiko handiaz gozatu ahal izan zuen: horrek Europa osoko merkatari eta nobleak bertaratu zituen. Hiria azkar garatu zen, eta eliza eta jauregi ugari eraiki ziren, asko Barroko estiloan.

Austriar-Hungariar Inperioaren menderaldian, XIX. mendean, Praga txekiar nazionalismoaren erdigunea bilakatu zen, bai eta kultura eta jarduera intelektualen gunea ere, garai horretan Pragako Museo Nazionala, Antzoki Nazionala, Estatu Antzokia eta Rudolfinum eraiki ziren.

1918an, Lehen Mundu Gerraren ondorioz, Txekoslovakia sortu zen, eta Tomáš Masaryk presidente berriak bere gobernuaren egoitza eta txekiar estatuaren hiriburua Praga ezarri zituen.

1939 eta 1945 biartean, hots, Bigarren Mundu Gerran zehar, Hitlerren gudarosteek Praga okupatu zuten. Ordura arte, izaeraz etnikoki anitza zen hiriak juduen aurkako jazarpenaren lekuko izan zen. Haietako asko atxilotuak eta Kontzentrazio-esparruetara bidaliak izan ziren, han gehienak erailak izan zirelarik. 1945an aliatuek Dresde hiriarekin nahastu eta bonbardatu egin zuten, honek txekiarren amorrua piztu zuelarik. Handik egun gutxitara, sobietar gudarosteek hiria askatu eta txekiar hiritarrek mendekua euren kabuz hartu zuten, ondorioz alemaniar jatorriko hainbat hiritar erailak izan ziren.

 

Bigarren Mundu Gerra ondoren Txekoslovakia alderdi komunistaren aldera igaro zen, betiere Sobietar Batasunaren itzalaren pean. Bi hamarkaden ostean, 1968an Pragako Udaberria jazo zen, sobietar sozialismo mugiezina berritu nahi izan zuen mugimendua izan zen, hau errusiar gudarosteen inbasioaren bidez gogorki erreprimitua izan zen.

1989an Berlingo Harresiaren erorketa ondoren, Pragak sozialismoa laga zuen. Komunismoaren erorketa garaian, Praga hiria Belusezko Iraultzaren gunea izan zen. Lau urte beranduago, 1993an, Txekiar Errepublika eta Eslovakiaren banaketa era baketsuan erabaki zen.

2000ko irailean globalizazioaren Nazioarteko Diru Funtsa eta Banku Mundialak hiri honetan ospatzen ari ziren gailurrean zehar globalizazioaren aurkako protestak gertatu ziren, hauei Pragako protestak deitu zitzaien, ondorioz kale borroka eta istiluak jazo zirelarik. 15.000 manifestari baino gehiagok globalizazioa eta kapitalismoaren aurkako protestetan parte hartu zuten, historia guztiko handienetakoak izan zirelarik. 2002ko abuztuan Moldava ibaiak 5.100 m³/sg-ko ur emariaz gainezka egin, uholdeen eraginez hiriak kalte larriak jasan zituen. Lehengo egoerara itzultzeko Pragak bi urte behar izan zituen.

 

Praga Europaren bihotzean dago, Ipar Itsasoa, Itsaso Baltikoa eta Adriatikotik 500 kilometrora. Bere koordenatuak 50 gradu ipar latitudea eta 14 gradu ekialdeko longitudea dira. Erdialdeko Bohemia eskualdean dago, nagusiki Poberounská soustava eremuan kokatua eta bere ipar-ekialdeko muturreko zati txiki bat Česká tabule eremuan ere bai.^[7]

Jada, Txekiar Errepublikaren barnean, Praga herrialdearen erdigunetik pittin bat ipar-mendebaldera dago. Moldava ibaiaren higadura eta sedimentazio prozesuak hiriaren bi ibai ertzetako erliebearen sortzaileak izan dira. Ibaia eta bere ibaiadarren inguruan nolabaiteko garaiera duen ordoki moduko batean amaitzen diren maldak daude. Malda nabarmen hauek Moldava ibaiaren mendebaldeko ertzean daude. Hiriko lekurik garaiena 399 metrotan dago, hiriaren mendebaldeko Zličín auzoan hain zuzen ere, aldiz, garaierarik txikiena hiriaren iparraldean 177 metrotara dago, Moldava ibaiak hiria uzten duen lekuan bertan. Hortaz, eremu erlatiboki txiki batean garaiera diferentzia 222 metrokoa da^[8]

Moldava ibaiak (txekieraz Vltava) Praga hegotik iparrera zeharkatzen du, hiria mendebaldeko eta ekialdeko eremuetan banatuz. Moldava emari ahndiko ibaia da, Elba ibaia (txekieraz Labe) bera baina hangiagokoa, nahiz eta Moldava ibaia Elbaren ibaiadarra izan.

 

 

Pragako klima es kontinentala da. Urteko bataz-besteko tenperatura 8-9 gradu zentrigatutakoa izan hoi da. Neguak hotzak dira, baina ez latzegiak eta nahiko idorrak dira, neguko hilabeteetako bataz-besteko tenperatura 0 gradutakoa delarik.

Udaberria hasieran freskoa da eta uda heltzen doanean epela eta hezea bilakatzen da, ekainean 16-17 gradu eta 79 mm.-ko prezipitazioak dituelarik. Uda ez da beroegia izaten, uztailean eta abuztuan 18 graduak arinki gaindituz, nahiz eta ohikoena 25 graduak gainditzea da. Prezipitazioek bere puntako garaia uztailean izan ohi dute, abuztuan jeisten hasten direlarik.

Udazkenean Praga epela eta nahiko idorra da, prezipitazioak negua eta udaberriko antzekoak dira, nahiz eta azaroa nahiko hotza izan, bataz-besteko tenperatura 3 gradu zero azpitik izan ohi delarik.

Datu klimatikoak (Praga)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	1.0	3.2	8.5	14.2	18.7	22.0	24.7	24.5	20.0	13.6	6.9	2.6	13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-4.6	-3.8	-0.5	3.1	8.4	11.2	13.5	13.3	9.5	5.1	0.9	-2.1	4.5
Pilatutako prezipitazioa (mm)	23.5	22.6	28.1	38.2	77.2	72.7	66.2	69.6	40.0	30.5	31.9	25.3	525.8
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	7	6	6	7	10	10	9	9	7	6	7	7	91
Eguzki orduak	49.6	73.5	124.0	168.0	213.9	219.0	226.3	210.8	162.0	120.9	54.0	46.5	1668.5
Iturria: World Meteorological Organisation (Nazio Batuak)

Pragako biztanleriaren bilakaera 1378. urtetik aurrera:^[9][10]

2011ko erroldaren arabera, biztanleriaren %14a inguru kanpotarrak dira.^[11]

 

Pragako hirigune historikoa1   UNESCOren gizateriaren ondarea
Malá Strana eta Staré Město
Mota	Kulturala
Irizpideak	ii, iv, vi
Erreferentzia	616
Kokalekua	Txekia
Eskualdea2	Europa / Ipar Amerika
Izen ematea	1992 (XVI. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

Altzairuzko Oihala erori zenetik, Praga hiria Europa nahiz munduko turismo gune garrantzitsuenen artean kokatu da. Europako seigarren hiririk bisitatuena da, betiere London, Paris, Erroma, Madrid eta Berlinen atzetik. Bigarren Mundu Gerran zehar Pragak bere inguruko hiri gehienek baino askoz ere kalte gutxiago jasan zituen, hau bere erdiguneko eraikin historikoen egoera onaren arrazoi nagusienetako bat da. Horregatik bertan hainbat arkitektura estilo ezberdinetako eraikin ugari topa ditzakegu. Praga erdiguneko turismo gune garrantzitsuenak hauek dira:

 

 

Hradčany auzoa Praga hiriko auzorik zaharrena da. Bere turismo gune garrantzitsuenak hauek dira:

• Pragako gaztelua: IX. mendean eraikia izan zen. Bere 570 metroko luzera eta batez besteko 130 metroko zabalerarekin, munduko erdi aroko gotorleku handienatzat hartu ohi da. Bere barnean San Vito katedrala (behean irakurri) eta Urrea eta Alkimiaren kalexka daude, azken hau urrea sortzeko formularen bila hainbat alkimista bildu ziren lekua da, hauen esperimentuak 1494ko Bolboraren Dorrean gordeak daude. Kalexka honetan hainbat urtez Franz Kafka bizi izan zen. XVIII. mendeko Gurutze Santuaren kapera ere bertan dago, hainbat margolan dauzka eta gaur egun bertan diru aldaketa agentzia bat dago, XVII. mendeko Nagusiaren Etxea, XII. mendeko antzinako Errege Jauregia, hemen Pragako leiho jaurtiketa ospetsuak gauzatu ziren.

Beste eraikin hauek ere topa ditzazkegu: San Jurgiren basilika, 920an antzinako elizaren gainean altxatua, XVIII. mendeko Gazteluaren Aretoa, antzinako ukuiluetan ezarria, honek pinakoteka bat du, Dalibor Dorrea, bertan izen bereko opera oinarritzen den biolinjolea espetxeratua izan zen, XVII. mendeko Lobkowicz Jauregia, gaur egun historia museo bat du, Burgrave Etxea, hemen jostailuaren museoa kokatzen da, eta azkenik Dorre Beltza, gazteluaren ekialdeko puntua dena. Historiako hainbat alditan gobernu ezberdinen egoitza izan da eta 1918tik aurrera Errepublikako lehendakariaren egoitza ofiziala ere izan da. 1920-1934 urteen artean Tomáš Masaryk lehendakariaren eskakizunez Jože Plečnik arkitektoak eraberritu zuen.

• San Vito katedrala: Txekiar Errepublikako Praga hirian kokatzen den katolizismoari sagaratutako tenplua da. Pragako gazteluaren multzo artistikoaren zati da eta hiriko arte gotikoaren erakusgarri da. 1989tik aurrera San Vito, San Wentzeslao eta San Adalberto santuei sagaratua dago. Bohemiako erregeen koroaketaren lekuko izan da, bertan santu artzapezpiku eta gotzainak nahiz errege kopuru handi bat lurperatuak ere badaude. Katedrala, nahiz eta katolikoa izan, XIV. mendetik aurrera estatuaren jabegoa da. Erdialdeko Europako katedralik zaharrena da. Hemen hainbat txekiar monarka lurperatuak daude.

Auzo honetako beste leku interesgarri batzuk hauek lirateke: Gazteluko Lorategiak, Salm Jauregia, Schwarzenberg Jauregia, Gotzainaren Jauregia, Sternberg Jauregia, Toskanar Jauregia, Zernin Jauregia, Loreto Santutegia eta San Juan Nepomuzeno Eliza.

 

 

Malá Strana auzoa (euskaraz: "Alde Txikia" edo "Auzo Txikia") Pragako gazteluaren azpialdean kokatzen da eta inperioko nobleziak eraikitako jauregi, eliza eta enparantza bikainez beterik dago. Auzo honetako monumentu nagusienak hauek dira:

• Karlos zubia: Pragako zubirik zaharrena da, Moldava ibaia zeharkatuz Malá Strana eta Pragako Hiri Zaharra lotzen dituelarik. 1357an Karlos IV.aren oniritziaz eraikitzen hasi zen, eta XV. mendearen hasiera aldera amaitu zen. 516 metroko luzera eta 10 metroko zabalera du, era berean, 16 arkuren gainean finkatuta dago. Bere bi zubiburuen artean banatzen diren hiru dorrek babesten dute, horietako bi Malá Stranan kokatzen dira eta hirugarrena Hiri Zaharrean. Hiri Berrian kokatzen den dorrea askoren iritziz mundu osoko arkitektura gotikoaren eraikinik harrigarriena da. Zubiaren bi aldeak 30 santuen irudiz apaindurik daude, denak barroko estilokoak, XVII. eta XVIII. mendeetan zehar ipinitakoak dira. Bertan eta batez ere uda aldean, artista, musikari eta saltzaileek turista eta bisitarien bizkarretik dirua bereganatzen saiatzen dira.
• Santa Maria Garailearen eliza: Bertan Pragako Jesus Haurraren irudi ospetsua dago.
• San Nikolas eliza
• Strahov monasterioa

 

Josefov edo Judu auzoa garai batean Pragako juduak bizi ziren auzoa da. Moldava ibaiaren ertzean dago, Pragako Hiri Zaharrarekin parez-pare.

• Sinagoga Zahar-Berria: Europa osoan zutik dirauen sinagoga zaharrena izatearen ospea du. 1270. urtean sortua izan zen. Hiriko kondairen arabera bertako errabinoak sortu omen zuen Golem izakia.
• Pragako Judu Museoa

 

• Pragako antzinako hilerri judua

 

• Hiri Zaharreko enparantza
• Pragako Erloju Astronomikoa

Nové Město edo Hiri Berria delakoa XIV. mendean eraikitako Hiri Zaharraren zabalgunea da. Bere turismo gunerik garrantzitsuenak hauek dira:

• Etxe dantzaria
• Rudolfinum
• Pragako Antzoki Nazionala
• San Wentzeslao enparantza
• Pragako Museo Nazionala

• Aretoak: Narodni Divadlo edo Antzoki Nazionala.
• Orkestra: Ceska filharmonie.

• Mission: Impossible (filma) (1996)

• Pragako aireportua
• Pragako metroa

AC Sparta Praga, SK Slavia Praga eta Dukla Praga dira hiriko futbol talde nagusiak. Eskubaloian, Dukla bera da ekiporik nabarmenena.

Praga ondorengo herri eta hiriekin ditu senidetza-hitzarmen ofizialak eta ofizial ez direnak:^[12][13]

• Anton Reicha (1770-1836), musikagilea.
• Bernard Bolzano (1781-1848), matematikaria.
• Pavel Jozef Šafárik (1795-1861), filologoa eta arkeologoa.
• Eliška Pešková (1833-1895), aktore eta antzerkigilea.
• Jan Neruda (1834-1891), idazlea.
• Wilhelm Steinitz (1836-1900), xake jokalaria.
• Bertha von Suttner (1843-1914), bakezale eta idazle Nobel Sariduna.
• Karl Kautsky (1854-1938), politikaria.
• Jaroslav Hašek (1883-1923), idazlea, kazetaria eta anarkista.
• Max Brod (1884-1968), idazlea.
• Franz Kafka (1883-1924), idazlea.
• Johannes Urzidil (1896-1970), poeta.
• Jaromír Weinberger (1896-1967), musikagilea.
• Jaroslav Seifert (1901-1986), idazle Nobel sariduna.
• Antonín Novotný (1904-1975), Txekoslovakiako presidentea.
• Vladimír Holan (1905-1980), idazlea.
• Václav Neumann (1920-1995), orkestra-zuzendaria.
• Hermína Franková (1928-2024), idazlea.
• Martin Harwit (1931-), astronomoa.
• Ivan Passer (1933-), zinemagilea.
• Václav Havel (1936-), dramaturgilea, idazlea eta politikaria: Txekoslavakiako azken presidentea, Txekiar Errepublikako lehenbiziko presidentea.
• Václav Klaus (1941-), ekonomialaria eta Txekiar Errepublikako presidentea.
• Antonín Panenka (1948-), futbolaria.
• Martina Navratilova (1956-), tenislaria.
• Pavel Horváth (1975-), futbolaria.
• Tomáš Rosický (1980-), futbolaria.

• Pragako manifestua
• Pragako zirkulu linguistikoa

• Pragako Udal webgunea (Txekieraz) (Ingelesez)