Heresia
Heresia (antzinako grezierazko αἵρεσις, hautaketa, hitzetik ekarria) sinesmen sistema batean, bereziki erlijio batean, aldaketa berri edo eztabaidagarri bat sartzea da. Honek dogmarekin gatazkak sortzen ditu. Apostasiaren ezberdina da, ez delako bakoitzak duen erlijioaren ukapena, eta biraotik ere ezberdina da, ez delako erlijioarekiko irain bat. Heresia baten sortzaileari heresiarka deitzen zaio eta norbanakoei heretikoak.
Erlijio katolikoan, Elizak dogmen aurkakotzat jotzen duen dotrina edo iritzia. Zuzenbide kanonikoaren arabera, heresia formala egiten du bataiatua izan dela jakinda, egoskortasunez edo setaz Elizaren dogmak ukatzen dituenak, eta hura automatikoki eskumikatua izaten da; heresia materiala egiten duenak, berriz, dogma ez du era egoskor eta formalez ukatzen, eta hori ez da automatikoki eskumikatua izaten. Heresia nagusienen artean arrianismoa, monofisismoa eta jansenismoa aipa daitezke[1].
Heresia egiten duenari zinausle edo heretiko esaten zaio.
Historia
aldatuKonstantino I.a Handiaren ediktutik aurrera, 313. urtean, eta, bereziki, Nikomediaren kontziliotik aurrera, 328. urtean, Arriori eskumiku-zigorraren pean lehen fede-aitorpena ezartzeko auzitegi gisa eraikia, dogma «egiazko fedearen» arau gisa definitzen da desbideratze heretikoen aurkako erreakzio gisa.
Geroago, Nizeako lehen kontzilioan, Elizaren irakaskuntza ofizialaren eta bere autoritateak (apezpikuak, kontzilioak) emandako dogmen doktrina dibergentea heretikotzat definitzen da, Idazteunetan eta tradizioan oinarrituta. Geroago, Agustin Hiponakoa bezalako autoreak nabarmendu ziren heresia kristauei eta manikeismoa bezalako beste ideia batzuei aurre egiten.
Heresia (heterodoxiaren ia sinonimoa) ortodoxia forma berri bat sortzeko aukera izan daiteke. II. eta III. mendeetako heterodoxien garapenaren testuinguruan, heterodoxia bat heresia bihurtzen da kontzilio baten bidez kondenatzen den unetik aurrera.
Denborarekin eta Erdi Arotik aurrera, heresiaren nozioak esanahi berriak hartzen ditu kristau-eremuan, gero eta talde eta mugimendu heterodoxo gehiago daudelako, ez doktrina-ikuspegitik bakarrik, baita diziplina-ikuspegitik ere. Roberto Grossetestek, XIII. mendean, Erdi Aroko heresiaren definizio bat eskaini zuen: «Heresia doktrinazko baieztapen bat da, Idazteunaren aurkako giza hautu batetik datorrena, argi eta garbi adierazia eta temati eutsia». Beraz, garrantzitsua da gogoratzea Erdi Aroko heresiak ez zekarrela heterodoxia bakarrik, baizik eta egokitasuna ere bai.
Lehen Inkisizioa, edo heresia borrokatzeko ardura zuen salbuespenezko auzitegia, Gregorio IX.a aita santuak sortu zuen (1231). Hamarkada batzuk geroago, Tomas Akinokoak, bere Suma Teologikoan, heretikoei «heriotza-zigor justua» (iuste occidi) aplikatzea legitimatuko du, Elizak heretikoak eskumikatu ondoren, «Epaiketa sekularrari emanez, heriotzagatik mundua akabatzeko».
1656an, Alexandro VII.a aita santuak, Gratia Divina buldaren bidez, honela definitu zuen heresia: «Biblia Santuaren, Ebanjelio Santuen, Tradizioaren eta Magisteritzaren irakaskuntzen aurkako iritzi, dogma, proposamen edo ideien sinesmena, irakaskuntza edo defentsa».
Heresia dogmetan fedearen oinarrizko egiak ukatzeko joera eta aukeratzat hartzen da, dogma horiek oinarritzen diren tradizioa, irakasletza eta Idazteuna errespetatu gabe.