Antzinako greziera
 |
Artikulu honek erreferentziak behar ditu. Hemen erreferentzia egiaztagarriak gehituz lagun dezakezu. |
Antzinako greziera edo greziera[oh 1] klasikoa (Ἀρχαία Ἑλληνική Arkhaía Hellēnikḗ) aro arkaikoan (K.a. IX. mendetik VI.era bitartean), aro klasikoan (K.a. V. mendetik IV.era bitartean) eta garai helenistikoan (K.a. III. mendetik K. o. VI. mendera bitartean) Antzinako Grezian hitz egiten zen hizkuntza da.
| Antzinako greziera | |
|---|---|
| Ἀρχαία Ἑλληνική | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Eskualdea | Ekialdeko Mediterraneoa |
| Araugilea | arautu gabea |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak Hellenic (en)  | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | subjektu aditza objektua, nominatibo-akusatibo hizkuntza eta hizkuntza fusionatzailea |
| Denbora gramatikalak | pluperfect (en) , aorist (en) eta orainaldia |
| Modu gramatikalak | indikatiboa, subjuntiboa, agintera eta optative (en) |
| Genero gramatikalak | genero maskulinoa, genero femeninoa eta genero neutroa |
| Kasu gramatikalak | nominatiboa, genitiboa, akusatiboa, datiboa eta bokatiboa |
| Alfabetoa | alfabeto grekoa eta Linear B (en) |
| Aurrekaria | Mizenastar greziera |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-2 | grc |
| ISO 639-3 | grc |
| Ethnologue | grc |
| Glottolog | anci1242 |
| Wikipedia | grc |
| IETF | grc |
Antzinako grekoa izen generikoarekin greko homeriko (Homerok erabili zuena), arkaiko, klasiko, helenistiko eta abar osoa aipatuko dugu, dialektoen arteko bereizketarik egin gabe, nahiz eta normalean Platon bezalako autoreen ohiko (joniko-) atikoa izan.[1] Testamentu berrian greziera koiné erabili zen. Horiek guztiak greko zaharraren aldaerak dira, eta, jakina, neurri handiagoan edo txikiagoan bereizten dira elkarren artean. Bestalde, egungo greziarrek ezin dute antzinako greziera ulertu euren hizkuntza modernoarekin.[2]
K.a. bigarren milurtekoan Balkanetatik joandako aitzinindoeuroparrek sorturiko greziera mizenikoan du iturria. Aro helenistikoan greziera helenista edo koinē bilakatu zen, nahiz eta oso hurbila izan hizkuntza ezberdintzat jo zutena. Greziera klasikoa ez zen hizkuntza batua, aldiz, dialekto asko zituen.
Gizakien historia kulturalean oso hizkuntza garrantzitsua da, Homero eta beste hainbat idazle nabarmenek ez ezik, Periklesen Aroko historialari eta filosofoek eta Itun Berriaren sortzaileek erabili zutelako. Gainera, erromatarrek bere pentsamenduaren parte handia greziarren filosofian eta kulturan oinarritu zuten eta beraz, grezierazko hitz asko bereganatu zituzten.[1] Mendebaldeko hizkuntza guztietan, tartean euskaran, eragina handia izan du Pizkundeaz geroztik.
Dialektoak
aldatuHona hemen dialektoen zerrenda estandarra:
- Mendebaldeko taldea
- Ipar-mendebaldeko greziera
- Doriarra
- Eoliar taldea
- Egeo-asair eoliarra
- Tesaliarra
- Beoziarra
- Joniar-atikar taldea
- Atiarra
- Eubearra eta Italiako koloniena
- Zikladeetakoa
- Asiar Ioniarra
- Aurrezipretar greziera
- Arkadiarra
- Zipretarra
- Panfilarra
Fonologia
aldatuHona hemen greziera klasikoaren kontsonanteen soinu eta grafoak:
| ezpainkaria | hobikaria | belarra | glotala | |
|---|---|---|---|---|
| herskari haspereduna | pʰ < φ > |
tʰ < θ > |
kʰ < χ > |
|
| herskari ahoskabea | p < π > |
t < τ > |
k < κ > |
ʔ(?) <᾽> |
| herskari ahostuna | b < β > |
d < δ > |
g < γ > |
|
| afrikaria | b͡z, p͡s < ψ > |
d͡z < ζ > |
g͡z, k͡s < ξ > |
|
| frikaria | s < σ, ς > |
h < ῾ > | ||
| urkaria | l, ɾ < λ, ρ > |
|||
| sudurkari planoa | m < μ > |
n < ν > |
Nola irakurtzen diren
aldatuNahiz eta antzinako grezierazko soinu guztiak ez diren berdinak euskaraz edo erdal hizkuntzetan, hala-moduzko itzulpen fonetikoak egiten dira. Hau da Paco Álvares espainiar filologo eta eduki-zabaltzaileak bere blogean duena:[3]
- Α α — alfa — /a/
- Β β — beta — /b/
- Γ γ — gamma — /g/
- Δ δ — delta — /d/
- Ε ε — epsilon — /e/ motza
- Ζ ζ — dseta — /ds/
- Η η — eta — /e/ luzea
- Θ θ — zeta — /θ/
- Ι ι — iota — /i/
- Κ κ — kappa — /k/
- Λ λ — lambda — /l/
- Μ μ — mi — /m/
- Ν ν — ni — /n/
- Ξ ξ — xi — /ks/
- Ο ο — omicron — /o/ motza
- Π π — pi — /p/
- Ρ ρ — ro — /ɾ/
- Σ σ/ς — sigma — /s/
- Τ τ — tau — /t/
- Υ υ — ipsilon — /y/
- Φ φ — fi — /f/
- Χ χ — ji — /x/
- Ψ ψ — psi — /ps/
- Ω ω — omega — /o/ luzea
Idazkera
aldatuAntzinako greziera idazteko alfabeto grekoa erabiltzen zuten, dialektoen arabera aldaerak zituena. Hasieran horrelakorik egin ez bazen, aro klasikoan ezkerraldetik eskuinaldera idaztea estandar bilakatu zen.
Hona hemen adibide batzuk:
Platonek "Apologia" bere liburuan honela idatzi zuen:
| « | Ὅτι μὲν ὑμεῖς, ὦ ἄνδρες Άθηναῖοι, πεπόνθατε ὑπὸ τῶν ἐμῶν κατηγόρων, οὐκ οἶδα: ἐγὼ δ' οὖν καὶ αὐτὸς ὑπ' αὐτῶν ὀλίγου ἐμαυτοῦ ἐπελαθόμην, οὕτω πιθανῶς ἔλεγον. Καίτοι ἀληθές γε ὡς ἔπος εἰπεῖν οὐδὲν εἰρήκασιν. | » |
Latindar alfabetoaren transliterazioa hau da:
| « | Hóti mèn humeîs, ô ándres Athēnaîoi, pepónthate hupò tôn emôn katēgórōn, ouk oîda: egṑ d' oûn kaì autòs hup' autōn olígou emautoû epelathómēn, hoútō pithanôs élegon. Kaítoi alēthés ge hōs épos eipeîn oudèn eirḗkasin. | » |
Testua euskaratua:
| « | Zuok, Atenastarrok, nire salatzaileek esandakoaz zer ikasi duzue, ez dakit: baina nik, nire aldetik, nor nintzen ia ahazturik daukat hain zen limurtzailea esandakoa. Hala ere esandakoen artean, egiazkoa, esango nuke ezer ez dena. | » |
Homerok Iliadan horrela idatzi zuen:
Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληιάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκε,
πολλὰς δ’ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι· Διὸς δ’ ἐτελείετο βουλή·
ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.
Oharrak
aldatu- ↑ Euskaltzaindiak argitu du greko eta greziera direla forma egokiak. Ikus: Euskaltzaindiaren web gunea.
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b (Gaztelaniaz) «¿Qué es exactamente el griego antiguo? ¿Y el griego clásico?» delcastellano.com (Noiz kontsultatua: 2024-11-01).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Empieza a aprender griego antiguo con la gramática imprescindible (20')» ACADEMIALATIN.com (Noiz kontsultatua: 2024-11-01).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Alfabeto griego, pronunciación, símbolos ‹ Curso de griego antiguo desde cero» ACADEMIALATIN.com 2019-10-02 (Noiz kontsultatua: 2024-11-01).
Bibliografia
aldatu- Adams, Matthew. "The Introduction of Greek into English Schools." Greece and Rome 61.1: 102–13, 2014.
- Allan, Rutger J. "Changing the Topic: Topic Position in Ancient Greek Word Order." Mnemosyne: Bibliotheca Classica Batava 67.2: 181–213, 2014.
- Athenaze: An Introduction to Ancient Greek (Oxford University Press). [A series of textbooks on Ancient Greek published for school use.]
- Bakker, Egbert J., ed. A Companion to the Ancient Greek Language. Oxford: Wiley-Blackwell, 2010.
- Beekes, Robert S. P. Etymological Dictionary of Greek. Leiden, The Netherlands: Brill, 2010.
- Chantraine, Pierre. Dictionnaire étymologique de la langue grecque, new and updated edn., edited by Jean Taillardat, Olivier Masson, & Jean-Louis Perpillou. 3 vols. Paris: Klincksieck, 2009 (1st edn. 1968–1980).
- Christidis, Anastasios-Phoibos, ed. A History of Ancient Greek: from the Beginnings to Late Antiquity. Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
- Easterling, P and Handley, C. Greek Scripts: An Illustrated Introduction. London: Society for the Promotion of Hellenic Studies, 2001. ISBN 0-902984-17-9
- Fortson, Benjamin W. Indo-European Language and Culture: An Introduction. 2d ed. Oxford: Wiley-Blackwell, 2010.
- Hansen, Hardy and Quinn, Gerald M. (1992) Greek: An Intensive Course, Fordham University Press
- Horrocks, Geoffrey. Greek: A History of the Language and its Speakers. 2d ed. Oxford: Wiley-Blackwell, 2010.
- Janko, Richard. "The Origins and Evolution of the Epic Diction." In The Iliad: A Commentary. Vol. 4, Books 13–16. Edited by Richard Janko, 8–19. Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press, 1992.
- Jeffery, Lilian Hamilton. The Local Scripts of Archaic Greece: Revised Edition with a Supplement by A. W. Johnston. Oxford: Oxford Univ. Press, 1990.
- Morpurgo Davies, Anna, and Yves Duhoux, eds. A Companion to Linear B: Mycenaean Greek Texts and their World. Vol. 1. Louvain, Belgium: Peeters, 2008.
- Swiggers, Pierre and Alfons Wouters. "Description of the Constituent Elements of the (Greek) Language." In Brill’s Companion to Ancient Greek Scholarship. Edited by Franco Montanari and Stephanos Matthaios, 757–797. Leiden : Brill, 2015.
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu- Antzinako greziera-frantsesa hiztegia: Eulexis-web : Lemmatiseur de grec ancien (version en ligne) Biblissima
- Dicciogriego : Diccionario didáctico interactivo griego ↔ español Sociedad Española de Estudios Clásicos
- DGE en línea : Diccionario Griego-Español. Instituto de Lenguas y Culturas del Mediterráneo y Oriente Próximo. Centro de Ciencias Humanas y Sociales, CSIC
- Crane, Gregoy R.: Perseus Digital Library. Department of Classical Studies, Tufts University.
- S. C. Woodhouse, M.A. (1910) English-Greek Dictionary. A Vocabulary of the Attic Language [online]. Londres : George Routledge & Sons, Limited.
- Newton, Brian E. eta Lejeune, Michel (azken egun.: 2024-10-30). "Greek language". Britannica.
Datuak: Q35497
Multimedia: Ancient Greek language / Q35497