Harold Pinter

Harold Pinter langile familia batean jaio zen, urte luzetan Ingalaterran finkatutakoa, baina judu jatorrikoa (badirudi askenazi jatorrikoa zela, ez sefardia jatorrikoa, nahiz xehetasun hori ez den guztiz argitua).^[5][6] Hackney Downs Grammar School ikastetxean ikasi zuen. Bigarren Mundu Gerran naziek Londresen egindako erasoen aurretik eta bitartean, Kornualles eta Reading (Britainia Handia) jendez husteko 1940an eta 1941ean egindako ebakuazioak «eragin sakona» utzi ziola aitortu zuen, eta «eguneroko esperientziaren hil ala biziko intentsitateari aurre egin behar» izan baitzion. Nerabe zela, maiz idazten eta argitaratzen zuen poesia, eta hala jarraitu zuen bere bizitza osoan. Romeo eta Macbethen paperak interpretatu zituen 1947an eta 1948an, artean Hackney Downs Grammar Schooleko ikasle zela, bere lagun eta ingeleseko irakasle Joseph Brearleyk zuzendutako ekoizpenetan.^[7]

1948aren hasieran, bi seihilekotan, eskolak eman zituen Royal Academy of Dramatic Art (RADA) ikastetxean. Urte hartan bertan, soldadutza egitera deitu zuten, baina kontzientzia eragozpena aurkaratu zuen. Bi aldiz eraman zuten horregatik auzitara eta, azkenik, isun bat ordaintzera zigortu zuten.^[8] RADA gorrotatzera iritsi zenez, 1949an utzi egin zuen. Paper txiki bat egin zuen Dick Whittington and His Cat antzerki lanean, Chesterfieldeko Hippodrome Antzokian,^[9] 1949 eta 1950 artean. 1951ko urtarriletik uztailera bitartean, bi hiruhileko egin zituen Central School of Speech and Drama eskolan, eta hurrengo bi urteetan bira bat egin zuen Irlandan barrena, Anew McMaster konpainiarekin, non dozena bat paper egin baitzituen. 1952an, bigarren mailako zenbait roletan jardun zuen Ingalaterra osoan. 1953an eta 1954an, Donald Wolfit Company (King's Theatre, Hammersmith) konpainiarekin lan egin zuen, non hamar bat paper egin baitzituen. 1954tik 1959ra, Pinterrek «David Baron» izengoitia erabili zuen. Billington biografoaren arabera, Pinterrek aktore gisa lan egin zuen «bederatzi bat urtez», batez ere eskualde mailako konpainietan, eta guztira hogeita bost bat paper egin zituen. Garai hartan, bere lanetan edo beste batzuetan ere egin zituen paper batzuk —irratian, telebistan eta filmetan—.

1956 eta 1980 artean, Vivien Merchant aktorearekin ezkonduta egon zen Pinter. Bira batean ezagutu zuen, eta Alfie filmean (1966) izan zuen paperagatik ezaguna egin zen. Elkarrekin Daniel semea (1958) izan zuten. 1970eko hamarkadaren hasieran, Pinterren zenbait lanetan agertu zen Merchant, batez ere The Homecoming, bai agertokian (1965), bai pantailan (1973). Harreman iskanbilatsua izan zuten senar-emazteek eta 1960ko hamarkadan aski. 1962tik 1969ra bitartean, Pinterrek isilpeko harreman bat izan zuen Joan Bakewellekin, Betrayal lanean parte hartu baitzuen. Pieza horretarako bere oharren arabera, 1975 eta 1980 artean Hugh Fraser ingeles politikariaren emazte Antonia Fraser historialariarekin bizi izan zen. 1975ean Merchantek dibortzioa eskatu zuen. Azkenik, Frasertarrak 1977an banandu ziren eta Pintertarrak 1980an. Urte hartan bertan ezkondu ziren Harold Pinter eta Antonia Fraser.^[10]

Vivien Merchant alkoholismo larriz hil zen 1983an, senarra galtzearen mina gainditu ezinik. Billingtonen arabera, Pinterrek «laguntzeko ahal izan zuen guztia egin zuen», eta atsekabeturik hartu zuen Daniel semearengandik aldentzea, banandu ondoren eta autorearen bigarren ezkontza ondoren. Pinterrek publikoki adierazi zuen, hedabideetan egindako elkarrizketen bidez, «oso pozik» jarraitzen zuela bigarren ezkontzan, eta familia bizitzaz gozatzen zuela, sei seme-alaba heldu eta ia hamabi biloba tartean. «Oso gizon zoriontsutzat» zeukan bere burua.

Pinter 2008ko abenduaren 24an hil zen, Londresen, 78 urte zituela, minbizi baten ondorioz. Jasandako gaixotasunak eragotzi egin zion egun batzuk lehenago honoris causa doktore izendatzeko ekitaldira joatea, Londresko Central School of Speech and Drama ikastegian.^[11]

Pinterrek hogeita bederatzi antzerki lan, hamabost sketch dramatiko, telebistarako eta zinemarako hogei bat gidoi, eleberri bat, eta fikziozko nahiz entseguzko prosak idatzi zituen. Baita ere, b antzerki eta irrati lanen egilekidea izan zen. The Homecoming (Etxera itzultzen dena) lanagatik 1967an jaso zuen Tony antzerki sariaz gain eta Estatu Batuetan jasotako beste sari eta izendapen batzuekin batera, zenbait sari jaso zituen Erresuma Batuan eta beste herrialde batzuetan. The French Lieutenant's Woman eta Betrayal gidoiak Oscar sarietarako izendatu zituzten, gidoi egokituaren sailean, 1981ean eta 1983an.^[12]

Bere lehen antzezlana, The Room, 1957an idatzia, Bristolgo Unibertsitateko ikasleen ekoizpena izan zen. Henry Woolf aktoreak zuzendu zuen, Mr. Kidden pertsonaia interpretatzeaz gainera.^[13] Pinterrek pieza baterako «ideia» bat zuela esan zion, eta Woolfek idazteko eskatu zion, zuzendu ahal izateko, graduatu ondoko bat lortzeko baldintzetako bat baitzen. Badirudi Pinterrek hiru egunetan idatzi zuela. Lanaren lehen antzezpenaren berrogeita hamargarren urteurrena ospatzeko, Henry Woolfek berriro antzeztu zuen Mr. Kidden papera, Leedseko Unibertsitatean, autoreari buruzko sinposio batean, 2007an.^[14]

The Birthday Party (1957), Pinterren bigarren lan eta ezagunenetako bat, hondamendi bat izan zen hasieran, bai kritikaren aldetik bai ikusleen aldetik, nahiz eta kritika gogotsu bat argitaratu zuen The Sunday Times egunkarian Harold Hobson kritikari entzutetsuak.^[15] Hobsonek Pinter aurkitu eta salbatu zuela esan ohi da. The Caretaker obrak 1960an izandako arrakastaren ondoren, Pinterren bere ospea finkatu zuen antzerki munduan, The Birthday Party berriro jokatu zen, bai telebistan, non Pinterrek berak Goldbergen papera egiten baitzuen, bai antzerkian, oraingoan oso harrera ona izan baitzuen. Peter Hallen The Homecoming (1964) lanaren ekoizpena New Yorkera iritsi zenerako, 1967an, Harold Pinter antzerki autore ospetsu bat zen jada, eta lau Tony sari jasoak zituen, besteak beste.^[16]

1958an argitaratutako aipamen batean, Irving Wardle antzerki kritikariak Pinterren lehen lanak deitu zituen: «mehatxuaren komedia». Etiketa hori jendeak maiz aplikatu dio Pinterren antzerkiari, batzuetan hura sailkatu eta murrizteko ahaleginetan.^[6] Lan horiek itxura xaloko egoera batekin hasten dira, baina, berehala, egoera hori mehatxuzko eta zentzugabe bihurtzen da, pertsonaiek portaera jakin bat baitute, ikusleak ulertezintzat jotzen duena, eta absurdoaren antzerkiarekin lotzen dena. Alde horretatik, Pinterrek Samuel Becketten eragina onartzen du, batez ere lehen lanetan; lagunak izan ziren, eta idazten zituzten zirriborroak trukatzen zituzten maiz.^[17]

1960ko hamarkadaren bukaeratik 1980ko hamarkadaren hasiera arte, Pinterrek Landscape, Silence, Night, Old Times, No Man's Land, Betrayal, The Proust Screenplay, Family Voices eta A Kind of Alaska idatzi zituen. Horiek guztiek oroimenaren alderdiak dramatizatzen dituzte eta, horregatik, «oroimenaren obra» gisa sailkatzen dira. 1970eko hamarkadan, Pinter sarriago hasi zen zuzendari lanetan. Are gehiago, 1973an Royal National Theatreko zuzendari laguntzailea izan zen. Guztira, ia berrogeita hamar ekoizpen zuzendu zituen, norberarenak eta beste autore batzuenak, bai antzerkirako, bai zinemarako eta telebistarako.^[18]

1980ko hamarkadatik aurrera, Pinterren lanak laburragoak izateaz gain, eduki politiko argikoak izaten hasi ziren, zapalkuntza, tortura eta giza eskubideen beste bortxaketa batzuk kritikatzeko. 1985eko elkarrizketa batean, Pinterrek zioenez, bere lehen lanek botereari eta botere gabeziari buruzko «metaforak» ziren arren, geroagoko obretan boterearen eta abusuaren «errealitateak» erakusten ziren. 1993tik 1999ra bitartean, kezka politiko eta pertsonalen isla gisa, Moonlight eta Ashes to Ashes idatzi zituen, heriotzarekin zerikusia zuten eszenatoki ezagunekin eta —azken lanean— izugarrikeriekin, hala nola Holocaust. Garai hartan, gurasoak hil ondoren, politika eta bizitza pertsonala berriro ere nahasiz, Pinterrek Death (1997), Nobel Sariaren onarpen hitzaldian irakurri zuena, eta The Disappeared (1998) poemak idatzi zituen.^[19]

2001. urtearen amaieran, hestegorriko minbizia diagnostikatu zioten. Gaixotasun horren ondorioz, ebakuntza egin eta kimioterapia eman zioten 2002an. Tratamenduan zehar, No Man's Land piezaren bertsio bat zuzendu zuen; Press Conference izeneko sketch bat idatzi eta paper bat egiten jardun zuen; eta Estatu Batuetako telebistan agertu zen, Margaret Edsonek (Pulitzer Sariaren irabazlea) idatzitako Wit filmean (HBO) paper bat eginez. Harrezkero, politikoki gero eta konprometituago agertu zen «Pinter herritar» gisa, poesia, antzerki piezak, saiakera eta eduki politikoetako diskurtsoak idatziz eta aurkeztuz.^[20]

2005. urtean, BBCn egindako elkarrizketa batean, iragarri zuen antzerkia idazteari utziko ziola aktibismo politikoan eta poesian aritzeko. Urte hartan bertan, Literaturako Nobel Saria eman zioten «amildegia agerian jartzen duten eta zapalkuntzaren kamara itxietan sarrarazten gaituzten obrengatik, eguneroko berriketaren azpian».^[21]

2005ean Literaturako Nobel saria eman ziotelarik Pinterri, Iñigo Errastik liburu batean bildurik euskaratu eta argitaratu zituen, 2006an, Pinterren zenbait antzerki lan, Maitalea eta beste antzerki-lan batzuk izenburuaz.^[22] Zehazki, antzerki obra hauek bildu zituen: Maitalea (The Lover, 1962), Lehengo denborak (Old Times,1970), Alaska moduko bat (A Kind of Alaska, 1982), Mendiko hizkuntza (Mountain Language, 1988) eta Festa giroan (Party Time, 1991).^[23]

Itzulpen lana Jokin Zaitegi sariketak emandako beka baten bitartez egin zuen Errastik. Kritikariek aho batez txalotu zuten Errastiren euskaratze lana, «itzulpen eder eta taularatzeko modukoa» zela aldarrikatuta.^[24]

• Ingelesezko literatura
• Literatura europarra

• Artea, egia eta politika hitzaldia euskaraz Eremulauak.com gunean
• Art, truth & politics hitzaldia