Tranpolining

Tranpolineko gimnasia edo trampolining gimnastikaren kirol diziplina bat da. Akrobazia protagonista nagusia den hainbat aparatu elastikotan gauzatutako errutina batzuk egitean datza. Nagusiki, hiru modalitatetan banatzen da: tumbling, mini-tramp bikotza eta ohe elastikoa, azken hau, Sidney 2000ko Joko Olinpikoetatik olinpikoa izanik, oso garrantzitsua da.

Tranpolineko gimnastika izeneko diziplina 1934an sortu zuten George Nissen eta Larry Griswold gimnasta estatubatuarrek. Beraiek izan ziren Iowako unibertsitatean (Ameriketako Estatu Batuetako ekialdean) lehen tranpolin modernoa sortu zutenak. Kirol hau astronautak entrenatzeko erabiltzen hasi zen, grabitaterik gabeko egoera batean dauden efektu anitzak ezagutzeko helburuarekin. 1948 urtera arte, aparailu hau lehen aldiz erabili zen arte, tranpolina Gimnasia Tradizionalaren barnean erabiltzen zen. 1955. urtean, tranpolina Europara iritsi zen Kurt Bachler-en eskutik.^[1]

Londres Munduko Lehen Txapelketaren egoitza izan zen 1964an eta, hortik aurrera, kirol hau Munduko Txapelketetan eta Joko Olinpikoetan protagonista ere izan zen.

Tranpolin-lehiaketa errutinak tranpolinaren ohearekin egindako 10 kontaktuzko konbinaziotan oinarritzen dira, txandakatzeak, birak eta bestelako formak ondorengo lau posizioetako batean aireratzearekin eta lurreratzearekin konbinatzen dituztenak:

• Oinak
• Eserlekua
• Aurrealdea
• Atzealdea

Errutinak beti zutik hasi eta bukatu behar dira. Errutina bateko ohearekin eginiko 10 kontaktuez gain, lehiakideek beren burua epaileen aurrean aurkeztu eta ondorengo 60 segundotan hasi behar dute errutina. “Out bounce” bat egiteko baimena ere badute, lurreratzea gertatu aurretik errutina baten amaieran altuera kontrolatzeko jauzi zuzen bat. Tranpolinistak erabat gelditu behar du, horrek esan nahi du ohea ere geldirik egon behar dela eta berriz mugitu aurretik 3 segundo egon behar dira biak geldirik.

Lehiaketetan, mugimenduak honako 3 oinarrizko formetako batean egin behar dira:

Badago laugarren 'forma' bat 'puck' bezala ezagutzen dena, punta (pike) eta tolestura (tuck) arteko hibrido modukoa litzatekeena, tortsioa duten jauzi nagusi askotan erabiltzen da; normalean 'tolestura' baten ordez erabiltzen da, eta lehian, normalean, tolestura ireki gisa epaituko litzateke.

Zangalatraba edo hankalatraba pikaren aldaera bat da, besoak eta zangoak zabalik dituena, eta jauzi formako mugimendu gisa bakarrik ezagutzen da eta ez jauzi nagusiko mugimendu gisa.

Biraketa gorputzaren luzetarako eta alboko ardatzen inguruan egiten da, biraketak eta jauzi nagusiak eraginez, hurrenez hurren. Birak erdiko multiploetan egiten dira eta itzulipurdiak laurden bateko multiploetan. Adibidez, barani ballout irteera-mugimendua atzetik hasitako aireratze bat egitean datza, eta, ondoren, aurreranzko itzulipurdi bat, bira erdi batekin konbinatua, zutik lurreratzeko. Halaber, bizkar-sabelaldeko ardatzaren inguruko errotazioa ere posible da (alboko jauzi osoak eta birak eraginez), baina, oro har, ez dira balizko mugimendutzat hartzen lehiaketen barruan.

Tranpolin trebetasunak FIG (Nazioarteko Gimnastika Federazioa) takigrafian idatz daitezke. FIG takigrafia errotazio-laurdenen kopurua adierazten duen digitu bat da, eta, ondoren, jauzi oso bakoitzean bira-bitartekoen kopurua adierazten duten digituak eta gaitasunaren posizioa adierazten duen sinboloa idazten dira. "/" ikurrak posizio zuzen bat adierazten du, "<"-k punta-posizio bat, eta “o”-k tolestura-posizio bat. Esate baterako, 42/ atzerakako itzulipurdi bat da, posizio zuzenean bira oso bat duena; 800o puntako-posizioan birarik gabe eta atzerantz egiten den itzulipurdi bikoitz bat da; eta 821/ itzulipurdi bikoitz bat da, lehen itzulipurdi osoan bira oso bat duena eta bira erdia bigarren itzulipurdi osoan, posizio zuzenean dagoen bitartean egiten dena^[2].

Tranpolineko banakako lehen lehiaketak Estatu Batuetako ikastetxe eta eskoletan egin ziren, eta gerora, Europan. Lehiaketaren lehen urteetan ez zegoen formatu zehatzik, eta artistek errutina luzeak osatzen zituzten, baita berriro altxatu ere, bide erdian eroriz gero.^[3] Apurka-apurka, lehiaketak kodetuz joan ziren, harik eta 50eko hamarkadan 10 erreboteko errutina araua agertu zen arte. Modu horretan, Munduko 1. Txapelketarako bidea egin zen, Nissengo Ted Blakek antolatu eta 1964an Londresen ospatu zena. Munduko lehen txapeldunak estatubatuarrak izan ziren, Dan Millman eta Judy Wills Cline. Kurt Baechler (Suitza) eta Ted Blake (Ingalaterra) izan ziren Europako aitzindariak eta telebistan emandako lehen txapelketa nazionalak Ingalaterran egin ziren 1958an.

Munduko 1. Txapelketak egin eta gutxira, tranpolinista garrantzitsuen inaugurazio-bilera egin zen Frankfurten, Tranpolineko Nazioarteko Federazio baten eraketa aztertzeko. 1965ean, Twickenhamen, Federazioa formalki kirol honen nazioarteko gobernu-organo gisa onartua izan zen. 1969an Europako 1. Txapelketa ospatu zen Parisen, eta Londresko Paul Luxon izan zen garaile 18 urterekin. Emakumezko irabazlea Alemaniako Ute Czech izan zen. Ordutik eta 2010era arte, Europako eta Munduko Txapelketak txandaka egin dira: Europako Txapelketa urte bakoitietan eta Munduko Txapelketa urte bikoitietan. Egun, Munduko Txapelketak urtero egiten dira.

1973an, Ted Blakek Adineko Taldeen 1. Munduko Lehiaketa (WAG) antolatu zuen Picketts Lock-eko Kirol Zentroan; gaur egun, Munduko Txapelketekin batera egiten da. Blakek lehen WAGa Tranpolineko Segurtasunari buruzko Mundu Konferentzia bat antolatzeko ere erabili zuen, Londresko Bloomsbury hotelean egin zena, segurtasun kontuak kodetzeko helburuarekin^[3]. Honetaz gain, Munduko Kopako nazioarteko lehiaketen zirkuitu bat ere badago, urtero hainbat lehiaketa barne hartzen dituena. Hainbat herrialdetako taldeen arteko nazioarteko partidak ere badaude.

Hasieran, estatubatuarrak garaile izan ziren Munduko Txapelketetan, baina laster hasi ziren Europako lehiakideak kirola menderatzen, eta, urte askoan zehar, Sobietar Batasuna osatzen zuten herrialdeetako atletek sarritan menderatu izan dute kirol hau. Alemania eta Frantzia izan dira beste bi nazio indartsu tranpolinean, eta Munduko Tranpolin sailkapeneko lehen lau postuak SESB, Frantzia, Britainia Handia eta Alemaniarentzat izan ohi ziren. Azken urteetan, domina olinpikoak lortu dituzten atletak eta munduko txapeldunak Kanadakoak izan dira, neurri handi batean, Dave Rossek kirol honi egindako ekarpenengatik. Orain dela 30 urte, Ross aitzindaria izan zen Kanadan eta, geroztik, txapeldun olinpikoak eta Munduko Kopako txapeldunak izan dira bertakoak. Tranpolina kirol olinpiko bihurtu zenetik, Txinak ere oso ahalegin arrakastatsua egin du mundu mailako tranpolineko gimnastak garatzeko. Bere lehen arrakasta Gizonezkoen Munduko Txapelketan izan zen 2007an, eta, aurrerago, gizonezkoen eta emakumezkoen urrezko dominak lortzean eta Pekinen 2008ko Olinpiar Jokoetan brontzezko domina batean. Ordutik, Munduko Txapelketak eta hainbat domina olinpiko irabazi dituzte. Bryony Page, tranpolineko gimnasta ingelesa, Olinpiar Jokoetan domina bat irabazi zuen lehen emakume britainiarra izan zen eta 2016an Rioko Joko Olinpikoetan zilarrezko domina bat jaso zuen.

Tranpolin sinkronizatua diziplina bat da non bi gimnastak derrigorrezko 10 elementuren serie bera sinkronizatuta egiten duten, aldi berean, bi ohe elastiko paralelotan. Ariketa hauetan hainbat epaile daude atletak puntuatzen eta epaitzen dituztenak. Epaile betearazleak arduratzen dira gimnastak bereizita kalifikatzeaz, banakako eskumenetan egiten den bezala, ariketak egiteko modua kontuan hartuta. Beste epaile batzuek, berriz, sinkronizazioa ebaluatzen dute, kontuan hartuta zenbateraino egiten duten beren errutina. Helburua ohe elastikoaren zoruaren kontra aldi berean errebotatzea da. Zailtasun-maila banakako tranpolin-errutinetarako bezala ebaluatzen da. Zailtasuneko epaileek egiten dena eta egiten denaren zailtasuna kontuan hartuta ebaluatzen dute. Hiru puntu horiek (gimnastaren exekuzioa, sinkronizazioa eta zailtasuna) hartzen dira kontuan bikote bati puntuak ematerakoan.

Tranpolinaren antzeko egitura duen elementu elastiko batean praktikatzen den diziplina da, 3 metroko luzera eta 0'70 metroko altuera duena, gutxi gorabehera. Hasieran burutzen den lasterketa baten ondoren iristen da bertara, eta zailtasun handiko bi ariketa egiten dira, bigarrena koltxoi baten gainean amaituz.

Mini-tramp bikoitzak argi eta garbi bereizten diren bi zati ditu: lehenengo zatiari “mount” deitzen zaio eta inklinatuta dago; zati honetan, sarrera egiten da. Bigarren zatia “dismount” izeneko eremu laua da; eremu horretan, jauzi bat egiten da "spoter" eran; hau da, “mount”-ari aurrez jarraituta pikea eta elementu bat egiten dira eremu lauan (dismount), eta berriro erortzen da bertara, mini-tramp bikoitzaren aurrean dagoen erortzeko koltxoirako jauziarekin konbinatuta, zeinak errotazio eta biraketa osoak dituen, mailak eskatzen duen zailtasunaren araberakoa. Koltxoi honetan gune batzuk daude markatuta, harreran ematen diren urratsen arabera puntuazio gehiago edo gutxiago jasotzen dutenak.

Ohe elastikoa tranpolineko gimnasiaren aparaturik ezagunena da Sydneyko 2000ko Olinpiar Jokoetan egindako debutari esker. Bertan, 10 elementuko derrigorrezko ariketa eta libreekin lehiatzen da. Derrigorrezkoan, itzulipurdi errazak egitea lehenesten da, non exekuzio ona ikusten den (posizioa, irekiera, hankak eta besoak jartzea), eta librean, zailtasuna gailentzen den elementuak egiten dira (zeharkako edo luzetarako ardatzean bira bakoitzak elementu bakoitzaren zailtasuna eta puntuazioa areagotzen ditu).

Mailarik aurreratuenetan akrobaziak egiten dira, eta horien artean ohikoak dira itzulipurdi oso bikoitzak eta hirukoitzak, biraketekin edo birarik gabe. Epaimahaiak formula baten bidez ebaluatzen ditu gimnastak; formula horretan, egindako errutinaren edo jauziaren zailtasun-maila azaltzen da, hura gauzatzeko moduarekin batera.

Itzulinguruen gimnasia gimnasiaren beste diziplina bat da, nazioko eta nazioarteko ekitaldietan tranpolinarekin batera lehiatzen dena.

Tumbling-a lurraren gaineko 25 metroko pista luzea da, eta inpaktuak eta, aldi berean, potentzia arintzen ditu. Oinarri horren gainean, gimnastek 8 elementu akrobatikotako serieak egiten dituzte, erronda, tempo, flic-flac eta birekin zein bira gabeko jauzi osoz osatuak. Lehiaketan bi emanaldi egingo dira: batean 8 elementu akrobatiko burutuko dira non soilik biraketarik gabeko jauzi osoak, tempoak edota flic-flac-ak burutu ahal izango diren. Eta bigarren pasea piruetena izango da (itzulipurdi osoa birarekin), eta bertan piruetarik egiten ez bada, emaitzan zigortuko da.

Nazioarteko Trampolin Federazioa Gymnastique Fédération Internationale delakoaren parte bihurtu zen 1999an. FIG kirola zuzentzen duen nazioarteko erakundea da orain, Tumblingekin konbinatzen dena. Nazioarteko lehiaketak FIGen arauen arabera egiten dira. Banakako gimnasia-erakunde nazionalek tokiko aldaketak egin diezazkiekete arauei, besteak beste, nahitaezko eta aukerako errutinei eta nazioko eta tokiko eskumenetarako txanda-kopuruari.

FIT eta FIG fusionatzeko akordioaren zati gisa, tranpolin indibiduala gimnastikako kirol gehigarri gisa onartu zen 2000ko Udako Olinpiar Jokoetan.

Tranpolineko banakako lehiaketetarako gaur egun onartzen den oinarrizko formatua bi edo hiru errutina izaten dira, eta horietako batek nahitaezko trebetasun-multzo bat ekar dezake. Trebetasunak honako konbinazio hauek dira: itzulipurdi osoko jauziak, formazko erreboteak, gorputzeko lurreratzeak eta gorputzaren hainbat posiziotan egindako biraketak, hala nola tolestura, karpa edo zuzeneko posizioa.

Errutinak 14 eta 7 oineko tranpolin estandar batean egiten dira, erdiko markatzaile batekin. Errutina bakoitzean, atletak hamar trebetasun desberdin egiten ditu, zutik hasita eta amaituta.

Errutinak bost epaileek ematen dituzte, 10 punturen gainean markatuta; mugimendu osatugabeek edo forma txarrek ondorio negatiboak dituzte. Oro har, puntuaketarik altuenak eta baxuenak baztertzen dira. Puntu gehigarriak eman daitezke, egiten ari diren trebetasunen zailtasunaren arabera. Zailtasun-maila (DD edo tarifa) kalkulatzeko, faktore bat batu behar da bira erdi (edo bira) edo itzulipurdi osoaren jauzi laurden bakoitzeko. Zailtasuna garrantzitsua da errutina batean; hala ere, entrenatzaileen artean iritzi ezberdinak daude; batzuen ustez hobe da errutinen zailtasuna areagotzea eta beste batzuen ustez hobe da gauzatze-puntuazioak hobetzen kontzentratzea, forma hobea erakutsiz errutina errazago batean^[4].

Goi-mailako gaitasunetan, 2010eko puntuazio orokorrari "hegaldi-denbora" (ToF) gehitu zitzaion. Horrek mesede egiten die errutinetan altuera handiagoa izan dezaketen atletei. "Hegaldi-denbora" airean pasatzen den denbora da, atletak lurzorua uzten duen unetik berriro kontaktua egiten duen arte, eta kronometratze- elektronikoko makina multzo batekin neurtzen da. Emandako puntuazioa osatzen diren jauzi guztien segundotan emandako denboraren batura da. 2017an, zentrotik desplazamendu horizontala zehazteko metodoa aldatu zen, marka berriak gehitu ziren “oheko” modalitatean, eta kenkariak (dedukzioak) zituzten eremuak ezarri ziren, ohe elastikoaren erditik dagoen distantziaren arabera. Puntuazioa kenkari baten bidez zehazten da. Kenkari hori erorketa eremuko kenkari guztien batura da, 10etik kenduta. Desplazamendua elektronikoki neurtzen da ekipoa erabilgarri dagoen tokian, edo bi epailek erorketa zonak behatzen dituzte.

Guztizko puntuazioa honako konbinazio hau da: zailtasun-maila (DD) gehi hegaldi-denbora osoa (ToF) ken forma txarragatik eta akatsengatik estandarizatutako kenkariak eta desplazamendu horizontala.

Zailtasun mailako (DD) munduko errekor ofiziala gizonezkoentzat FIGek baimendutako ekitaldi batean 18.00 puntukoa da, Kanadako Jason Burnettek 2010eko apirilaren 30ean Melbourneko (Australia) Pacific Rim Championships txapelketan lortutakoa. 2007ko apirilaren 2an Lake Placideko (New York) Munduko Tranpolin Kopan Burnettek berak lortutako 17.50eko munduko errekorra hautsi zuen.^[5] Burnettek Igor Gelimbatovskyren (SESB, 1986) eta Daniel Nealeren (GBR, 1999) 17.00ko marka hautsi zuen. Lehiakide onenek errutinak egin ohi dituzte 16,5 edo gehiagoko DD batekin.^[6] 2009an, Jason Burnettek entrenamendu-errutina bat osatu zuen Kanadako Skyriders Trampoline Place-n 20,6ko DD batekin.^[7]

Emakumezkoen artean, Munduko DD errekorra Samantha Smithena da (Kanada) 16.20 punturekin. Lehiakide onenak errutinetan lehiatzen dira 14.50etik gorako DD batekin.^[6] Karen Cockburn eta Rosannagh Maclennan emakumezkoen tranpolin sinkronizatuek, Kanadakoak hauek ere, 14.20ko munduko DD errekor berria osatu zuten 2007ko apirilaren 2ko Lake Placid Munduko Kopan.

Tranpolineko lehiakideak oso entrenatuta dauden arren, istripuak eta erorketak eragin ditzaketen maniobra konplexuak egiten saiatzen dira. Konpetentzietan erabiltzen diren tranpolinek malgukiak kuxinez estalita dituzte, ohetik erortzean lesioak izateko aukera murrizteko. Alboko estalki bigunduak ere badituzte, eta leku horietan gerta daiteke atletak tranpolinetik erortzea. Nazioarteko lehiaketetarako arauek (2006an FIGek eguneratuak), halaber, 200 mm-ko lodierako alfonbrak eskatzen dituzte lurrean, tranpolin bakoitzaren inguruan 2 metrora, eta lau behatzaile egotea, tranpolinaren ohearen alde batera doan atleta baten inpaktua harrapatzen edo murrizten saiatzeko. Organismo nazionalek lurzoruko alfonbrei buruzko arauak hartu ohi dituzte, baina ez beti osorik; adibidez, Erresuma Batuan, nazioko eta eskualdeko eskumenerako betekizunak 2 m-koa izaten jarraitzen du, eta alfonbraren lodiera 20-25 mm-koa.