Wallis eta Futuna

Wallis eta Futuna Uharteetako Lurraldea
	Territoire des îles Wallis-et-Futuna; Telituale o Uvea mo Futuna
	Ereserkia: Marseillesa
; Wallis eta Futunak bandera	;
	[[Fitxategi:\|200px]]
Geografia
Hiriburua	Mata-Utu; 13°16′58″S 176°10′25″W
Azalera	142,42
Punturik altuena	Mont Puke (en)
Kontinentea	Uharteetako Ozeania
Administrazioa
Gobernu-sistema	errepublika
Presidentea	Michel Aubouin
Demografia
Biztanleria	11.558
Dentsitatea	42,18 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi frantses ; Futunan (en) ; Wallisian (en) ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi frantses, Futunan (en) eta Wallisian (en) ;
Ekonomia
Historia
	Sorrera data: 1961
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+681
ISO 3166-1 alpha-2	WF
ISO 3166-1 alpha-3	WLF
Ordu eremua	ikusi UTC+12:00 ;
Internet domeinua	.wf
	wallis-et-futuna.pref.gouv.fr

Wallis eta Futuna^[1]^[2] (fakauvea eta fakafutuna^[3] hizkuntzetan Uvea mo Futuna, frantsesez ofizialki Wallis-et-Futuna) bi uharteditan banatuta dauden jatorri bolkanikoko uharte batzuek osaturiko Polinesiako lurraldea da. Administratiboki Frantziaren menpeko itsasoz haraindiko kolektibitate (Collectivité d'outre-mer, COM) edo elkartea da.

Ozeaniako uharte-nazio honetako auzokide guztiak polinesiarrak dira: Tuvalu ipar-mendebaldera, Rotuma mendebaldera, Fiji hego-mendebaldera, Tonga hego-ekialdera, Samoa ekialdera, Tokelau ipar-ekialdera eta urrunago iparralderantz Kiribatiko Rawaki edo Fenix uharteak ditu.

Geografia

Polinesiako lurralde honetako uharteek 274 km²ko azalera okupatzen dute eta beren kostaldeak 129 kmkoak dira; geografikoki bi artxipelagotan banatuta daude:

Uvea edo Wallis uharteak, ipar-ekialdean:
- 'Uvea edo Wallis uhartea: 77,5 km². Mendirik altuena: Loka (131 m).
- Uharte nagusiaren koralezko uharri itzelaren inguruan 15 bat uharte txiki daude; handienak Nukuloa, Nukuatea eta Faioa dira.
Hoorn edo Futuna uharteak, hego-mendebaldean:
- Futuna: 83 km². Mendirik altuena Puke (524 m) da; lurralde osoko sapaia ere bada, beraz.
- Alofi: 32 km². Mendirik altuena: Kolofau (410 m).

Bi uhartedien artean 260 bat km daude.

Klima

Uharte hauetan klima beroa dago eta azarotik apirilera eurien sasoia izaten da; sasoi lehor eta freskoagoa maiatza eta urria artekoa izaten da. Urteko euri kopurua 2.500-3.000 mililitrokoa da eta batez besteko hezetasuna %80.

Historia

Uharte hauetan bi herri polinesiar bizi dira; herri-mitologiaren eta ikerketa-lanen arabera Uvea edo Wallis uhartekoak Tongatik heldu ziren eta Futunakoak Samoatik.

Uharteetara heldu ziren lehen europarrak herbeheretarrak (Willem Schouten eta Jacob Le Maire 1616an Futunara) eta ingelesak (Samuel Wallis 1766an Uveara) izan ziren; ingelesek 'Uveari "Wallis" izena eman zioten, bidaiari kornuallestarraren omenez. Hala ere Frantzia izan zen lurralde hau kontrolatu zuen potentzia koloniala. 1788an heldu zen lehen frantsesa, Louis Antoine de Bougainville eta 1837an misiolariak heldu ondoren bertako erregeak zein biztanle gehienak katoliko bihurtu ziren.

1842an erregeek Frantziaren babesa eskatu zuten, bertako biztanleen matxinada bati aurre egitearren; harrezkero uhartedian metropoliaren boterearekin batera, barne arazoetarako hiru erregeen eta egitura tradizionalen kontrol politiko-sozial ia erabatekoa da. 1887an Uveako erreginak hitzarmen bat sinatu zuen Frantziaren babesa ofizialki ezartzeko eta hurrengo urtean Sigave eta Aloko erregeek ere beste hitzarmen bat sinatu zuten.

1917an Frantziak hiru erresuma tradizionalak anexionatu eta kolonia bihurtu zituen. Berezko egiturarik gabe, Kaledonia Berrian antolatutakoen menpe egon zen.

1959an bertako biztanleek Frantziako itsasoz haraindiko lurraldea (Territoire d'outre-mer, TOM) bihurtzeko bozkatu zuten eta beraz aparteko egitura politikoa sortu zen. TOM estatusa 1961etik 2003ra izan zuen.

Administrazioa

2003tik itsasoz haraindiko kolektibitatea da Wallis eta Futuna. Hala ere, ez du Frantziaren menpean dauden beste lurralde guztietan ohikoa den banaketa administratiboa segitzen, udalerririk ez baitago. Horren ordez hiru erresuma tradizionaletan banatuta dago:

Uvea, izen bereko uhartean; hiru barrutitan banatuta.
Sigave, Futuna uharteko mendebaldean.
Alo, Futuna uharteko ekialdean eta Alofin.

Erresuma Barrutia	Hiriburua	Azalera (km²)	Biztanleria 2008ko uztaileko erroldan^[4]	Herriak
Uvea edo Wallis uharteak
`Uvea (Wallis)	Mata-Utu	77.5	9,227	23
Hihifo (="mendebaldea")	Vaitupu	23.4	2,203	5
Hahake (="ekialdea")	Mata-Utu	27.8	3,759	6
Mu'a (="lehena")	Mala'efo'ou ⁽¹⁾	26.3	3,265	12
Futuna uharteak
Sigave (Singave)	Leava	30.0	1,591	6
Alo	Mala'e	85.0	2,666	9
Wallis eta Futuna	Mata-Utu	192.5	13,484	38

⁽¹⁾ Lehen Mu'a izena zuena, barrutiak bezala.

Demografia

2008ko datuen arabera biztanlerik gehien duen uhartea 'Uvea (Wallis, 9.207) da. Futunan 4238 zeuden eta Alofin ez dago biztanleria finkorik, edateko uraren eskasia dela medio. Herri nagusia hiriburua bera da, Mata-Utu (1.100 bat biztanle). Lurralde osoaren biztanleriak mende erdian 2008koan estreinakoz behera jo zuen: 2003an 14.944 eta 2008an 13.445 ziren.^[5]; beherakada barruti guztietan suertatu zen. Hona hemen biztanleriaren bilakaeraren taula:

1969	1976	1983	1990	1996	2003	2008
8 546	9 192	12 408	13 705	14 166	14 944	13 445
Azken erroldetako datu ofizialak.^[6]

Polinesiar jatorrikoak %97,3 dira eta erlijioari dagokionez gehiengo handiz katolikoak dira nagusi.

Immigrazioa Kanakiara

Wallis eta Futunan jatorria dutenen artean, uharteetan daudenak Kanakiara (Kaledonia Berria) bizitzera joan direnak baino gutxiago dira^[7]. Nouméa Handia metropolitar gunearen iparraldeko udalerrietan kontzentratuta daude: Païtan wallistar-futunarrak %30 dira eta Dumbéan %25^[8]^[9].

Hizkuntzak

Hizkuntza ofiziala frantsesa bada ere, bertakoek bi hizkuntza polinesiar desberdinez hitz egiten dute, fakauvea (Wallisen) eta fakafutuna (Futunan)^[3]. Tongera eta samoerarengandik hurbil daude. Lekuko hizkuntzak ondo bizirik daude; hiztunen ehunekoak hauek dira: %58 ekialdeko uveera (wallisiera), %30,1 futunera, %10,8 frantsesa^[10].

Politika

Wallis eta Futunak 20 kideko Lurralde Legebiltzarra dute. Alderdi politikoei dagokienez, gehienetan eskuin frantseszaleak lortu du nagusitasuna, lehen RPR eta orain UMP, UDF-MoDemen laguntzaz. 1989 arte (PRGren sorrerarekin) ez zen bere burua ezkerrean kokatzen den alderdirik. Independentziazaleek oso eragin txikia dute, sistema politikoa aipatu eskuineko alderdien eta egitura tradizionalen konbinazioak sortutako jauntxokeriak gidatzen duelako. Aldiz, Kaledonia Berrian bizi direnen artean jarrera politiko anitzagoak topa daitezke: gehiengoa Kanakiako independentziaren kontrakoak dira (Union océanienne, Rassemblement océanien dans la Calédonie...Tokiko FNko kideen artean ere badaude wallistar jatorrikoak) baina Rassemblement démocratique océanien (RDO) alderdia FLNKS Askapen Nazionalerako Fronte Kanak eta Sozialistaren kidea da^[11].

Bandera

Wallis eta Futunak berezko bandera dute; ofiziala izan gabe, de facto koofiziala da: ekitaldi publiko ofizialetan erakutsia da eta itsasoz haraindiko lurraldeetan Frantziako banderen gaineko araudi orokorra ez da zertan ezarri^[12].

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. (2012-03-30). 168. araua: Ozeaniako toponimia. .
↑ Euskaltzaindia. (2006-5-26). Frantziako Errepublikako eskualde-, departamendu- eta hiriburu-izenak. .
↑ ^a ^b Ekialdeko uveera edo wallisiera eta ekialdeko futunera izenak eman ohi zaizkio hizkuntzalaritzan, kontuan hartuta Uvea (Kanakian) eta Futuna (Vanuatu) izenak daramatzaten beste bi uharte daudela.
↑ Les populations des circonscriptions du Territoire des îles Wallis et Futuna, INSEE.
↑ 2008ko INSEEren txosten estatistikoa.
↑ Les populations des circonscriptions du territoire des îles Wallis et Futuna, INSEE.
↑ Kanakiako hizkuntzak Ethnologue webgunean. 3.000 bat futunera-hiztun eta 20000 bat wallisiera-hiztun ematen ditu Kaledonia Berrirako.
↑ La population de la Nouvelle-Calédonie.
↑ Tāvaka lanu'imoana. Histoire des migrations entre Wallis-et-Futuna et la Nouvelle-Calédonie bloga.
↑ Wallis et Futuna en quelques chiffres^{[Betiko hautsitako esteka]}.
↑ Le Rassemblement démocratique océanien fête ses dix ans^{[Betiko hautsitako esteka]}, Les Nouvelles calédoniennes, 2004ko otsailaren 9a.
↑ Wallis eta Futuna Flags of the World webgunean

Ikus, gainera

Kanpo estekak

(Frantsesez) Les îles rêvées^{[Betiko hautsitako esteka]} webgunea; informazio orokorrak.
(Frantsesez) Lurraldeko zerbitzu administratiboak.

Datuak: Q35555
Multimedia: Wallis and Futuna / Q35555

[1] Euskaltzaindia. (2012-03-30). 168. araua: Ozeaniako toponimia. .

[2] Euskaltzaindia. (2006-5-26). Frantziako Errepublikako eskualde-, departamendu- eta hiriburu-izenak. .

[Hizkuntzak-3] Ekialdeko uveera edo wallisiera eta ekialdeko futunera izenak eman ohi zaizkio hizkuntzalaritzan, kontuan hartuta Uvea (Kanakian) eta Futuna (Vanuatu) izenak daramatzaten beste bi uharte daudela.

[4] Les populations des circonscriptions du Territoire des îles Wallis et Futuna, INSEE.

[5] 2008ko INSEEren txosten estatistikoa.

[6] Les populations des circonscriptions du territoire des îles Wallis et Futuna, INSEE.

[7] Kanakiako hizkuntzak Ethnologue webgunean. 3.000 bat futunera-hiztun eta 20000 bat wallisiera-hiztun ematen ditu Kaledonia Berrirako.

[8] La population de la Nouvelle-Calédonie.

[9] Tāvaka lanu'imoana. Histoire des migrations entre Wallis-et-Futuna et la Nouvelle-Calédonie bloga.

[10] Wallis et Futuna en quelques chiffres^{[Betiko hautsitako esteka]}.

[11] Le Rassemblement démocratique océanien fête ses dix ans^{[Betiko hautsitako esteka]}, Les Nouvelles calédoniennes, 2004ko otsailaren 9a.

[12] Wallis eta Futuna Flags of the World webgunean

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

i e a Ozeaniako herrialde eta lurraldeak
Estatuak	Australia • Fiji • Indonesia • Kiribati • Mikronesiako Estatu Federatuak • Marshall Uharteak • Nauru • Zeelanda Berria • Palau • Papua Ginea Berria • Samoa • Salomon Uharteak • Tonga • Tuvalu • Vanuatu
Menpeko lurraldeak	Christmas uhartea • Cocosak • Norfolk uhartea • Polinesia Frantsesa • Kaledonia Berria • Wallis eta Futuna • Cook uharteak • Niue • Tokelau • Pitcairn uharteak • Amerikar Samoa • Guam • Hawaii • Ipar Marianak • Estatubatuar uharte txikiak • Pazko uhartea • Rotuma