Sinesmen

Sinismen edo uste bat jarrera subjektibo bat da, proposamen bat benetakoa dela edo gauzen egoera bat kasua dela dioena. Jarrera subjektiboa egoera mental bat da, zerbaiti buruzko jarrera, argudio edo iritzi bat duena. Epistemologian, filosofoek "sinesmen" hitza erabiltzen dute munduaren gaineko jarrerez hitz egiteko, benetakoak edo faltsuak izan daitezkeenak. Zerbait sinestea egiazkotzat hartzea da; adibidez, elurra zuria dela sinestea "elurra zuria da" proposamenaren egia onartzearekin konpara daiteke. Hala ere, uste bat izateak ez du introspekzio aktiborik behar. Adibidez, gutxi dira eguzkia bihar aterako den edo ez arretaz planteatzen dutenak; hala izango dela onartzen dute, besterik gabe. Gainera, sinesmenek ez dute zertan burutsuak izan (adibidez, "elurra zuria da" aktiboki pentsatzen duen pertsona bat), baizik eta jarrerakoak izan daitezke (adibidez, elurraren koloreaz galdetzen bazaio, "elurra zuria da" esaten duen pertsona bat)^[1].

Filosofo garaikideak hainbat modutan saiatu dira sinesteak deskribatzen: mundua nolakoa izan litekeen irudikatzeko modu gisa (Jerry Fodor), zenbait gauza egiazkoak balira bezala jokatu beharreko xedapen gisa (Roderick Chisholm), norbaiten ekintzei zentzua emateko interpretazio-eskema gisa (Daniel Dennett eta Donald Davidson) edo funtzio jakin bat betetzen duten estatu mental gisa (Hilary Putnam). Badira, halaber, gure sineste kontzeptua sakon aztertzen saiatu direnak, hala nola sinestearen baztertzaileak, esaten baitute ez dagoela inolako fenomenorik gure sineste kontzeptu psikologiko herrikoiarekin bat datorrenik mundu naturalean (Paul Churchland), eta epistemologo formalak, sinesmen bikoitzaren kontzeptua ("edo sinetsi edo ez sinetsi") ordezkatu nahi dutenak, sinesgarritasun kontzeptu permisiboagoaren eta "sinesgarritasun osoaren" ordez^[1][2].

Sinesmenak eztabaida filosofiko garrantzitsuen xede dira. Hona hemen adibide aipagarri batzuk: "Zein da gure sinesmenak berrikusteko modu arrazionala froga mota desberdinak aurkezten zaizkigunean?", "Gure sinesmenen edukia guztiz zehaztuta al dago gure adimen-estatuek, edo gertaera garrantzitsuak gure sinesmenekin erlazionatuta daude (adibidez, Uste dut eskuan baso bat ur dudala, ura ${\displaystyle {\ce {H2O}}}$ delako gertaera ez-mentala uste horren edukiaren parte da? ", "Noraino dira gure sinismenak pintzel finekoak edo brotxa lodikoak?", eta "Sineste bat hizkuntzan adierazteko modukoa izan behar du, ala hizkuntzaz kanpoko sinesmenak daude? "^[1].

Frank P. Ramsey-ek metafora bat proposatzen du aurkezteko nola ulertu dezagun zer diren sinesmenak errealitatearekin duen erlazioan. Honen arabera sisteman grabatutako mapa bat bezalako direla (DNA-n edo zenbait ikaskuntzetan) gidatzen gaituztenak edo hobeto esanda, munduan orientatzen gaituztela gure beharren asetzea lortzeko.

Mapa horiek ez dute esaten “zer diren gauzak”, baizik eta portaera egokiak aurkezten dituzte behar propioen asetzerako bakoitzaren esperientzien arabera.

Sinesmenak datozen iturriak anitzak dira:

• Kanpokoak, interpretaziorako eta fenomeno batzuen ulermenerako eta zenbait diskurtsoen ulermenerako azalpen kulturalean sortzen direnean .
• Barnekoak, norberaren pentsamendutik, esperientziatik eta uste osotik sortzen direnean.

Kanpo sinesteak sortzen dira:

• Inguratzen duen jendearen eta bere jokaeraren imitazioaren sinesteen barneratzerako joeragatik, batez ere hau arrakasta sozialak bermatuta badator.
• Jendeak joera du nahiz eta bere interesekin kontraesanean egon liderren sinesteak jarraitzera.

Sinesmenak ez dira beti borondatezkoak, banakoek bere errealitatearen esperientzia sinesmen arrazionalekin, kontraesan kognitiboak saihesten dituzte eta portaerak justifikatzen dituzten teoria bezala, elkartzea beharrezkoa dute. Elkartasunean edo tradizioaren “zentzu komunean” lortutako aterpea baita menderatzearen sergurtasuna taldeak, nagusiak edo agintzen duenak ezarritako arauara, funtsezko papera jokatzen dute bertan. Eduki zehatzeko publizitate-mezuen errepikapen obsesiboak bere justifikazioa aurkitzen du honetan.

Ezagutza bidezko eduki baten interpretazioaren edo gertaeraren (abstraktu edo zehatza) idealizazioa, zeintzuen ez den justifikaziorik edo fundamentu arrazionalik eskatzen, sinesmenen paradigma bezala jartzen da normalean: fedea eta esperientzia erligiosoa; baina kulturalki jasotako aurreiritziak dira mundua interpretatzeko erabiltzen dugun modua.

Hiru mota desberdindu daitezke:

• Oinarrizko sinesmena, nuklearra edo zentrala.
• Bitarteko sinesmena.
• Pentsamendu automatikoa.

Sineste bat oinarri enpirikoa edo ez izan ditzake. Adibidez, sinesmen erlijiosoak, dogmetan oinarrituak daudenez, normalean ez dute oinarri enpirikorik; honek zientziaren kontrakoak egiten ditu, izan ere zientziak metodo esperimentala edo kalkulo zehatzen bitartez jasotako datuen arabera eraikitzen da.

Ohiko hizkuntzan desberdintasun hau kontuan hartu ez arren, kontzeptualki komenigarria da desberdintzea:

• Iritziak bere edukiaren egia justifikatzen duten arrazoizko irizpide batzuen mendean daude: zientzia eta kritika arrazionalaren mendean dauden diskurtso guztiak zeinen azken helburua ezarritako kriterioen arabera objektiboki sortutako sinesmena den.
• Ideologia zeinen oinarria talde sozialaren identitatearen eta bere interesen defentsaren berezko osaketa, nahiz eta haiek egiak eta iritzi-oinarria bezala aurkeztu.
• Erlijioak giza arrazoiaren mendean ez dagoen sinesteko modelotzat hartu ohi da, eta bizitzaren zentzu funtzioa betetzen du, batzuetan ideologiarekin nahasten dena.

Sinesmenak eztabaida eta kontrastea onartzen dutenean, garapen marko desberdinak ematen dira, nagusiki bi multzotan batzen dira:

• Sineste itxiak: soilik onartzen dute eztabaida eta kontrastea pertsona klase zehatz batetik, bere autoritatearen arabera eta afinitatearen arabera aukeratuak direnak.
  • sinesmen erlijiosoak.
  • sinesmen esoterikoak.
  • sinesmen sozialak.
  • sinesmen kospiratu ezkutuak.
  • mitoak, elezahar, superstizioak.

• Sineste irekiak: eztabaida eta kontrastea onartzen du analisi logiko modelo bati eta horren arrazoiei atxikitzen direnen aldetik.
  • sinesmen zientifikoak.
  • sinesmen pseuzientifikoak.
  • sinesmen zientifikoak.
  • sinesmen historikoak.
  • sinesmen politikoak.

Sineste-eraketa bide desberdinak deskriba daitezke:

• Haurtzaroan eskuratuak. Gurasoen, gizartearen erlijioaren...bitartez eskuratuak izan ahal dira.
• Lider karismatiko baten sinesteak hartzea.
• Publizitateak (komunikabideak) sinesmenak eratu edo aldatu dezake emozio positiboen errepikapenaren edo asoziazioaren bitartez.
• Trauma fisikoa.

Sineste-sistema pertsona bakoitzak batez ere haurtzaroan zehar onartutako sinesteetako multzoa da, baina ondoren pertsonak duen solidotze mailaren arabera sinesmenen inguruan eta bere borondateak hauek aldatzekoaren arabera, inguruneak sinesmen hauek alda dezake.

Sineste disfuntzionala patroi kognitibo nahiko egonkorra da, pentsamendu distorsionatuak, gogobetetzen ez dituen egoera emozionalak eta joekaera desegokigarriak barne hartzen dituena.

Terapia kognitiboa

• Downward arrow technique: “Beherantz-ko gezi teknika” edo “Downward arrow technique” pentsamendu automatiko batetik hasten da azpiko esanahia identifikatzeko eta ebentualki oinarrizko sinestea aurkitzeko.
• Eztabaidatze Sokratikoa: Bitarteko sinesteak eta oinarrizko sinesteak eztabaidatze sokratikoaren bitartes alda daitezke, alde onak eta aurkakoak aztertuz.
• Jokabidearen esperimentuak.
• “Continuum kognitiboa”.
• Arrazoizko-emozional dramatizazioak.
• Besteen erabilpena erreferentzia puntu bezala.
• “Balitzan bezala” jokatzea.
• Terapeutaren aldetik berezko esperientziaren adierazpena.

Sinesteak eduki mental adierazgarriko modu sinpliena kontzideratua izan ohi da pentsamenduaren formakuntzan.

Sinesteen formulazio funtsezko bi forma kontuan hartzen dira:

• Uste izatea...eduki kognitibo zehatz baten inguruan. “Lurra borobila dela uste dut”
• Zeozertan sinestea, non beste bi mota desberdin topatu dezagun ere bai:
  • pertsona batean sinestea, konfidantza sentimenduan edo berekiko duzun segurtasuna: “Norbaitez fidatzen naiz...” edo “zeozer egiteko duen gaitasunean sinesten dut”.
  • Zerbaiteko existentzian sinestea: “sorginetan sinesten dut”.

Sineste guztietan modu orokor batean aurresuposatu egiten da:

• indibiduo bat, sinesten duena.
• objektu baten inguruko nahitasuna, berez sinestearen edukia sortzen duena.
• proposamen logikoa edukia objektiboa bihurtzen duena.
• hizkuntzaren bitartez adieraz dezakeen enuntziatua.

Lynne Ruder Baker-ek sinestea kontuan hartzeko lau modu kontuan hartzen ditu:

• Sen onaren araberakoa: honen esanetan entitateak existitzen dira bat egiten dutela hitz egiten dugun sinesteekin
• Nahiz eta sen onak egiazko edukiri erabat egokia ez izan erabilgarria da aurre ikusteko eta iragartzeko banakoaren portaera psikologikoa
• Sen onaren interpretazio orokorra guztiz okerra da eta honen erabilera desagertuko lirateke kontzeptua alfer egiten duen teoria agertu bezain laster
• Sen onak ez du inolako egia eskaintzen sinesmenetan; hala ere bai animaliak bai pertsonak, baita ordenagailuak ere, sinesteak baldin badituzte, horien bitartez, jokabidean estrategia positiboak eskaintzen ditu

Sinesmen bat zeinen edukia faltsua den, eduki kognitiboa izaten jarraitzen du? Platon-ek ezaguera arrazoiak justifikatutako egiazko sinesmen bat bezala definitzen du. Honek tradizionalki sineste faltsua ezagutza ez izatea suposatu du, aipaturiko sinestea sostengatzen duen banakoaren aldetik egiazko jarrera zintzoarekin bat etorri arren.

Egiazkoa bezala sinestearen justifikazioa ezaguera nabaria izango litzateke. Baina zalantza zera da, sinesme bat egiazkoa da ageriko ezagutza delako edo, aldiz, agerikoa da egiazko ezagutza delako? Ezaguera eta sinesmena desberdintzea ez da batere erraza.

Sinesteak tradizioaren oinarrietako bat dira. Nork bere buruarekiko, besteekiko eta biltzen duen munduarekiko egiten duen balioespen subjektiboa suposatzen dute. Sineste garrantzitsuenak metodo zientifiko eta printzipioekin egiaztatuak ez dauden uste osoak eta printzipioak dira.

Sinesterik garrantzitsuenak dira uste osoak eta printzipioak eta zientziaren metodoakekin egiaztatuta ez dauden aurreiritziak zehazki esandako ezaguerak egingo lituzketenak.

Sinesteak edo sineste-multzoak, nolabait gizabanako talde bat elkartzen ditu zeinek proposamen bat edo batzuk idealizatzen duten ideia-multzo bezala egia potentzial bezala (izan ere sinesmen bat da soilik).

Modu honetan jakintza moduan biltzen da honi moldatzen dena, egitura kultural eta soziala sortuz antzeko sinesteak partekatzen dituzten banakoen elkarte identitatea justifikatzen duena. Aipaturiko sinesmen orokorrek dogma edo ideologia deiturikoak ezartzen dute, taldearen parte izan ahal izateko beharrezko morala definituz.

Taldearen identitateak ñabardura asko lortzen ditu testuinguruaren arabera: gizarte konplexutik sekta, “fan”-klub, sindikatu edo aitormen erlijioso baterarte.

1. ↑ ^{a b c} Schwitzgebel, Eric. (2021). Zalta, Edward N. ed. «Belief» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2023-07-04).
2. ↑ Genin, Konstantin; Huber, Franz. (2022). Zalta, Edward N. ed. «Formal Representations of Belief» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2023-07-04).