Seljuktar Inperioa

Seljuktar Inperioa; دولت سلجوقیان; Dawlat-i Saljūqiān; Büyük Selçuklu Devleti; الدولة السلجوقية‎)
	1037 – 1194
	Monarkia
	Seljuktar Inperioaren zabalera handiena, 1092 inguruan.
Geografia
Hiriburua	Nishapur ; Shahr-e-Rey ; Ispahan
Kultura
Hizkuntza(k)	Persiera; Arabiera; Oghuz turkiera
Erlijioa	Islam sunita
Historia
Tugrul Begek inperioa sortu zuen	1037
Kuarezmiar Inperioak ordezkatu zuen	1194
	Ghaznavidar Inperioa
Kuarezmiar Inperioa
Rüm sultanerria
Ayyubid leinua
Azerbaijango Atabegs
Burid leinua
Zengid leinua
Danishmendiar leinua
Ortukidar leinua
Saltukidar leinua

Artikulu hau Erdi Aroko inperioari buruzkoa da; Antzinaroko inperioa gaitzat duena beste hau da: «Seleukotar Inperioa»

Seljuktar Inperioa^[2]^[3] (turkieraz: Büyük Selçuklu Devleti, persieraz: دولت سلجوقیان‎, arabieraz: الدولة السلجوقية‎‎) Erdi Aroko turko-persiar^[4]^[5]^[6] inperio sunia izan zen, oghuz turkiarren qynyq adarrak sortua.^[7] Inperioaren mugak Hindu Kushetik ekialdeko Anatoliara eta Erdialdeko Asiatik Persiar golkora zihoazen. Aral itsasoan bere jaioterrian sortuak, seljuktarrek hasieran Khorasan gero Persia eta, azkenean, ekialdeko Anatolia konkistatu zituzten.

Lehenengo enperadorea Tugrul Beg izan zen, 1037an. Seljuktarrek Ekialdeko mundu islamiarra batzea lortu zuten eta paper garrantzitsua jokatu zuten Lehen eta Bigarren Gurutzadetan. Oso persiartuak bai kulturaren bai hizkuntzaren aldetik, seljuktarrek paper garrantzitsua jokatu zuten turko-persiar ohituren jatorrian.

Historia

Seljuktar Inperioa XI. eta XII. mendeen artean gaur egungo Iranen, Iraken eta Anatolian zehar zabaldu zen turko-persiar estatu bat izan zen.

Seljuktarrena jatorriz Aralgo itsasoaren iparraldean bizi zen herria zen . X. mendean Islamera bihurtu ziren, sunnismoaren adarrera, zehazki. Inperioaren izena beraien lehen buruzagi izan zen Seljukengandik dator. Bere agindupean, seljuktarrek konkista militarren aldi bati hasiera eman zioten gaur egun Iranen parte den Khorasango eskualdean. Hortik aurrera, pertsiarren ohitura eta hizkuntzak bereganatu zituzten. Togrulek, Seljuken ilobak, Bagdad hartu zuen 1055ean, eta bere burua «Sultan eta sartalde nahiz sortaldeko errege» izendatu. Bere ondorengo Alp Arslanek hiriburua gaur egungo Teheranen finkatu zuen, Alepo eta Armenia konkistatu zituen eta Romano Laugarrena Bizantzioko enperadorea garaitu zuen Manzikerteko guduan (1071). Garaipen horrek markatu zuen Anatoliaren turkiar agintearen hasiera.

Bizantziori konkistatutako lurraldeek inperioaren Rum adarra osatu zuten, gerora Rûmgo Sultanerria izango zena. Inperioak Malik Xah-ren agintepean jo zuen gailurra. Garai hartan, Jerusalem eta Asia Txikia ere barne hartzen zituen.

Seljuktar inperioak armada oso boteretsua eta administrazio oso eraginkorra zituen. Eskolek sunismoa bultzatzen zuten.

1243an, mongoliarrek inperioa zatikatu zuten, euren menpeko hainbat turkiar sultanerritan banatuz. 1276 urte inguruan, Rümgo seljuktarrek botere guztia galdu zuten, inperioa 1307 arte zutik mantendu bazuten ere.

Enperadoreak

Tuğrul Beg (1037–1063) (sortzailea)
Alp Arslan (1063–1072)
Melik Şah I (1072–1092)
Mahmud (1092–1094)
Barkiyaruq (1094–1105)
Melik Şah II (1105)
Mohamed (1105–1118)
Ahmed Sanjar (1118–1153)

Tuğrulen dorrea, Teherann.
Enperadore baten eskultura, Iranen aurkituta.
Orduko artea.
Orduko xake piezak.

Ikus ere

Seljuk dinastia.

Erreferentziak

↑ Grousset, Rene, The Empire of the Steppes, (New Brunswick:Rutgers University Press, 1988), 159-161. orr.
↑ Euskaltzaindia. (PDF) 182. arauaː Dinastien izenak. .
↑ Inperio hartan agintea izan zuen dinastiaren sortzaile izan zen Seljuk heroiaren izenetik dator.
↑ M.A. Amir-Moezzi, "Shahrbanu", Encyclopaedia Iranica (online)
↑ Josef W. Meri, "Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia", Routledge, 2005, p. 399
↑ Michael Mandelbaum, "Central Asia and the World", Council on Foreign Relations (1994), 79. orr.
↑ Dani, A. H., Masson, V. M., Asimova, M. S., Litvinsky, B. A., Boaworth, C. E. (1999). History of Civilizations of Central Asia. Motilal Banarsidass Publishers

Kanpo estekak

Datuak: Q3708094
Multimedia: Seljuk Empire / Q3708094

Artikulu hau historiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.

[1] Grousset, Rene, The Empire of the Steppes, (New Brunswick:Rutgers University Press, 1988), 159-161. orr.

[2] Euskaltzaindia. (PDF) 182. arauaː Dinastien izenak. .

[3] Inperio hartan agintea izan zuen dinastiaren sortzaile izan zen Seljuk heroiaren izenetik dator.

[Shahrbanu-4] M.A. Amir-Moezzi, "Shahrbanu", Encyclopaedia Iranica (online)

[Josef_W._Meri_2005,_p._399-5] Josef W. Meri, "Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia", Routledge, 2005, p. 399

[Michael_Mandelbaum_1994_p._79-6] Michael Mandelbaum, "Central Asia and the World", Council on Foreign Relations (1994), 79. orr.

[7] Dani, A. H., Masson, V. M., Asimova, M. S., Litvinsky, B. A., Boaworth, C. E. (1999). History of Civilizations of Central Asia. Motilal Banarsidass Publishers

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]