Iheslari

Iheslaria edo errefuxiatua arrazoi politiko eta sozialengatik bere bizitokitik ihes egin eta beste toki batean babesa bilatzen duen pertsona bat da.

Iheslarien eskubideak babesten dituzte Nazio Batuek, eta honela definitzen dute iheslaria: "arrazagatik, erlijioagatik, herritartasunagatik, gizarte talde bateko kidea izateagatik nahiz iritzi politikoengatik jazarria izateko duen beldur bizia dela eta, bere herritartasunari dagokion lurraldetik kanpo dagoen pertsona da, bere herrialdera itzuli ezin daitekeena edo nahi ez duena" (Genevako Hitzarmena, 1951). Nazioarteko arauek, bereziki 1951ko Iheslarien Estatutuari buruzko Konbentzioak eta 1967ko Protokoloak, estatuek iheslariak defendatzeari eta laguntzeari dagokionez dituzten betebeharrak ezartzen dituzte. Halaber, Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Komisarioaren (UNHCR) funtsezko zeregina mundu osoko iheslariei ematen zaien babesean eta laguntzan datza^[1].

Artikulu edo pasarte honek eduki, gramatika, hiztegi edota ortografia akatsak ditu. Lagundu nahi baduzu, zuzendu ezazu.

Errefuxiatu terminoa, askotan, atzeraeraginezko ondorioekin aplikatzen zaie 1951ko konbentzioak mugatutako egoeretan dauden taldeei. Adibidez, Frantzian protestantismoa debekatu zuen 1685eko Pretorio Ediktuaren ondoren, ehunka mila hugonotek Ingalaterra, Herbehereak, Suitza, Hegoafrika, Alemania eta Prusiara alde egin zuten. XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran Errusiar Inperioa astindu zuten pogrom olatuek, bi milioi juduren emigrazioa eragin zuten 1881 eta 1920 bitartean. Aldi berean, XIX. mendean, Balkanetan, Kaukason, Grimitan eta Kretan bizi ziren herri musulmanen zati handi bat, gaur egungo Turkiari atxiki zitzaizkion, egungo herrialdea osatuz. 1912-1913ko Balkanetako Gerretan 800.000 pertsona inguruk beren etxea utzi behar izan zuten. Talde horietako batzuk errefuxiatutzat hartu ziren ofizialki Lehen Mundu Gerraren ondoren^[2][3].

Errefuxiatuen arazoen Nazioaen lehen elkartea, 1921ean, Nazioarteko Lehia sortu zen, Errefuxiatuen Batzorde Gorena, eta Fridtjof Nansen izendatu zuten buru. 1917ko Errusiar Iraultza eta ondorengo gerra zibila (1917-1921) ihes egin zuten 1.500.000 pertsona ingururi laguntza ematea leporatu zioten Nansen eta komisioari, gehienak gobernu komunistatik ihesi doazen aristokratak. 800.000 errusiar errefuxiatu inguru estaturik gabe geratu zirela estimatzen da, Leninek 1921ean errusiar expatrizio guztientzako herritartasuna kendu zuenean.

1923an, komisioaren agindua zabaldu zen milioi bat armeniar baino gehiago sartzeko, Turkia Asia Txikia 1915 eta 1923an utzi zutenak, gaur egun armeniar genozidio izenez ezagutzen den gertaera batzuen ondorioz. Hurrengo urteetan, asiriar eta turkiar errefuxiatuak babesteko agindua zabaldu zen. Kasu hauetan guztietan, errefuxiatu bat Nazioen Elkarteak agindu bat onetsi zuen talde bateko pertsona bezala definitu zen, definizio orokor bat aplikatu zitzaion pertsona baten aurkakoa bezala^[4][5].

Nazismoaren igoerak Alemaniatik etorritako iheslarien kopuruan hain hazkunde handia ekarri zuen, non 1933an Alemaniatik etorritako iheslarien batzorde bat sortu zuten. Naziek beldurra eta ihesa sortu zituzten beste neurri batzuez gain, juduei Alemaniako herritartasuna kendu zien 1935eko Reich Citizenship legeak. 1936ko uztailaren 4an Leioako Apezpikutzaren bidez hitzarmen bat sinatu zen, Alemaniatik zetorren errefuxiatu bat honela definitzen zuena: "Herrialde hartan bizi zen edozein pertsona, nazionalitate alemaniarra ez den beste nazionalitaterik ez duena, eta legeetan edo gobernuan ezarrita dagoenari dagokionez"^[6].

Nazio Batuen erakundeak sortutako erakunde bat da, iheslariei beren jatorriko herrialdeetatik ateratzeko eta herritartasun berria hartzen duten artean legezko eta politikazko babesa emateko helburu duena, iheslarien oinarrizko eskubideen alde diharduena. 1951n sortu zen eta Genevan du egoitza nagusia.

1949. urtean sortu zen, Nazio Batuen Batzar Nagusiaren erabakiz, eta 1950. urtean onartu ziren bere estatutuak. Hasieran, europar iheslarien beharrez arduratzen zen batez ere, baina 1950eko hamarraldiaren erdialdera, Afrika, Asia eta Latinoamerikan arazoak sortu zirenean, bertako iheslariak ere babesten hasi ziren. Beren herrialdetik kanpora ihes egin behar izan dutenei babes eta laguntza materiala ematen die, Nazio Batuen beste sailen batetik laguntza jasotzen dutenean izan ezik. Iheslariei nazioarteko babesa emateaz gainera, haien arazoari irtenbide iraunkorrak ematen saiatzen da.

2022an, munduan, 108,4 milioi errefuxiatu ziren UNHCR erakundeak, hau da, Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Mandatariaren Bulegoa-k egindako ikerketen arabera. Izan ere, errejistratutako kopuru handiena izan da. Jatorrizko errefuxiatuak, Siria, Ukrainia eta Afganistanetik datoz 2023an publikatutako datu batzuen arabera, errefuxiatuen %52a herrialde hauetatik dator. Harrera herrialde nagusia haatik, Turkia da, izan ere, errefuxiatu gehien jaso dituen herrialdea da. 2023ko datuen arabera, Turkiak, 3,6milioi errefuxiaturi harrera egin dio, Irango Errepublika Islamiarra atzean duela eta^[7].

Hona informazio zehatzagoak:

• UNHCRen agindupean: 29,4 milioi.
• Errefuxiatu palestinarrak UNRWAren agindupean; 5,9 milioi.
• Herrialde berean mantentzen direnak: 62,5 milioi.
• Asilo-eskatzaileak: 5,4 milioi.
• Nazioarteko babesa behar duten beste pertsona batzuk: 5,2 milioi.

• Siriako Arabiar Errepublika: 6 500 000
• Ukrania: 5 700 000
• Afganistan: 5 700 000

• Turkia: 3 600 000
• Irango Errepublika Islamiarra: 3 400 000
• Kolonbia: 2 500 000
• Alemania: 2 100 000
• Pakistan: 1 700 000

Errefuxiatu-eskubideek, bai ohiturazko legea, bai perspektiba eta baita nazioarteko tresna juridikoak ere barneratzen ditu. Errefuxiatuen estatusa ematen duen entitatea 1951ko Errefuxiatu Hitzarmena sinatu duen estatu bat bada, orduan, errefuxiatuak eskubidea du lan egiteko. Beste eskubide batzuen artean, honako eskubide eta betebehar hauek daude iheslarien alde:

• Itzultzeko eskubidea.
• Ez ezeztatzeko eskubidea.
• Familiaren errehabilitaziorako eskubidea.
• Bidaiatzeko eskubidea.
• Aurrera egiteko mugimenduen murrizketa.

Estatu Batuetan, errefuxiatu terminoa inmigrazio Legearen arabera definitzen da. Beste herrialde batzuetan, maiz erabiltzen da testuinguru ezberdinetan: eguneroko usadioan, bere sorterriari edo bere jatorriari ihes egin dion pertsona desplazatu bati egiten dio erreferentzia; testuinguru zehatzago batean, herrialde hartan iheslari estatusa eman zion pertsona bati egiten dio erreferentzia. Are esklusiboagoa da Errefuxiatuen estatusa, 1951ko Hitzarmenaren eta 1967ko protokoloaren definizioan dauden pertsona errefuxiatuei soilik ematen zaiena.

Iheslarien estatusa jasotzeko, pertsona batek asiloa eskatu behar zuen, eta asilo-eskatzaile bihurtu behar zuen, erabaki baten zain. Hala ere, iheslari estatusa izateko legezko eskubidea duen pertsona desplazatu batek ezin izango du inoiz asiloa eskatu, edo ezin izango da aplikatu ihes egin zuten herrialdean eta, beraz, ezin izango du asilo eskatzaile ofizialik izan.

Pertsona desplazatu bati errefuxiatu estatusa eman eta gero, 1951 Errefuxiatu konbentzioan adostutako eskubide batzuk dituzte. Herrialde guztiek ez dute hitzarmen hau sinatu eta berretsi, eta herrialde batzuek ez dute prozedura juridikorik asilo-bilatzaileei aurre egiteko^[8].

• Israel-Palestina gatazka: Gazako gatazka 2009ko urtarrilean sortu zen gatazka,  Hamas eta Israel gobernuaren artean, 460.000 errefuxiatuak ihes egin behar zuten. Orain, gatazka berriro gertatu da, eta errefuxiatu asko ihes egiten ari dira ere.

  

• Siriako gerra zibila: Siriako gerra zibila gatazka armatu bat da, erregimen baasistaren aurkako mugimendu kontestatario zabal batetik datorrena; erregimenaren aurkako eta erregimen baketsuaren aldeko manifestazioetatik hasi zen, eta gatazka horrengatik Siriako errefuxiatuen kopurua 355.000 eta 500.000 pertsona artekoa izan zela. Espainian, oro har, Katalunia da errefuxiatu gehiago hartu zuen autonomia erkidegoa.
• Irak: 2003ko Irakeko inbasioa, AEBetako eta Erresuma Batuko koalizio multinazional batek Irak okupatu zuen. Gatazkak, ondoren, garrantzi handia izan du: indarkeria zibila areagotzea, politika banakatua, Saddam Hussein presidente ohia ezabatzea eta exekutatzea, eta oreka politikoa eta ekonomikoa garatzeko eta herrialdeko petrolio-erreserbak erabiltzeko arazoak. Azken urteotan sortu den gatazka-egoera horrek munduko bigarren herrialderik ezegonkorrena bihurtu zuen Irak 2007an, Sudanen ondoren. Antonio Guterres Iheslarientzako Nazio Batuen goi komisarioak jakinarazi duenez, 600.000 irakiar desplazatu dituzte militante suniten erasoaldiaren ondorioz. Aurten beste milioi erdi desplazatu izan dira, talde jihadistak herrialdearen mendebaldeko hainbat hiriren kontrola hartu zuenean.

  

• Pakistan: Kaxmirreko estatuagatik duen liskarraz gain (gaur egun Indiakoa da, baina pakistandarrek bere egiten dute), Pakistanek duela hamarkada bat inguru gatazka bat bizi du herrialdearen ipar-mendebaldean, gobernu-armada talde armatu erlijiosoekin, tokiko mugimenduekin eta delinkuentzia antolatuaren elementuekin aurrez aurre jartzen duena, talde terroristek eta muyahidinen kontingenteek lagunduta. Pakistan ipar-mendebaldeko gatazkak bi milioi barne-desplazatu baino gehiago eragin ditu, eta horietako gehienek muturreko pobrezia-egoerak pairatzen zituzten. Pakistanetik alde egin zuten 500.000 pertsona.

  

• Kongoko Errepubliko Demokratikoa: Kongoko Errepublika Demokratikoa: 1994an tutsien genozidioa gauzatu ondoren beren herrialdetik ihes egindako Ruandako milizia hutuek Kongoko mugako probintzietan jarraitzea izan da Kongoko Errepublika Demokratikoaren (RDC) historia hurbilenean ezegonkortzeko faktore nagusia. 2008ko urtarrilean Gobernuak liskarrak eteteko akordioa sinatu zuen arren, Armadaren eta Nkundaren milizien arteko liskarrak 2008ko urrian hasi ziren berriro. Nkunda, salatu. Errefuxiatu gehienak Afrikako beste herrialdetara joan ziren.
• Somaliako gerra zibila: Somalia gobernu zentral egonkorrik gabe bizi da 1991n Mohamed Siad Barre diktadorea boteretik kendu zutenetik (gaur egungo Gobernuak izaera iragankorra du), eta klanen arteko borroken erdian, ordutik eskualdeen kontrola jokoan izan duten "gerrako jaunek" gidatuta. 1991tik Somaliako gatazkak 400.000 hildako baino gehiago eragin ditu (3.150 2013an). 2012an, NBEko Errefuxiatuentzako Agentziak jakinarazi zuen milioi bat somaliarrek baino gehiagok ihes egin zutela inguruko herrialdeetara. Gainera, 1,3 milioi somaliar baino gehiago zeuden herrialdean.
• Hego Sudan: 2011ko uztailean, Hego Sudanen independentzia aldarrikatu eta gutxira, Sudan Askatzeko Herri Mugimenduko buru Salva Kiirrek, Sudan Askatzeko Herri Armadako kide politikoak, zin egin zuen errepublika berriko lehen presidente izateko. Independentziaren lehen urtean, berriz ere, Sudango gobernuarekiko muga-gatazkak izan ziren protagonista, baita herrialdearen barneko tribuen arteko borrokak ere. Kalkuluen arabera,150.000 desplazatu daude dagoeneko, 2012ko ekaineko UNHCRen datuen arabera. Errefuxiatu-eremuak, mugako gatazka-eremuetatik urrun desplazatuak elikatzeko eta lekualdatzeko baliabiderik ez dutenak, gainezka daude.

  

• Kolombia: Kolonbiaren kasuan, herrialde honetan desplazatuen kopurua handitu egin da, barne-gatazka luzatu egin delako. Historialariek, 50 urte baino gehiagoz iraun duen gerra dela dioten bezala, talde armatu irregularrek, armada nazionalak eta gobernu berak, droga eta armen trafikoarekin lotutako negozioak babesteko beren jarrera defendatzen dutela dirudi, biztanleria ahulenei eraginez.
• Ukrania: Europan, Ukrainaren eta Errusiaren arteko gatazkak urte asko daramatza familia asko Ukrainan beren etxeak uztera behartzen. 2022an, zehazki otsailaren 24an, Errusiak Ukrainaren inbasio armatua hasi zuen. Erasoaldi handi horrek errefuxiatu ukrainarren uholdea ekarri zuen, eta gehienak Europara joan ziren^[9].

  

Errefuxiatuei laguntzeko hainbat agentzia sortuak izan dira, alde batetik, UNHCR, the UN Refugee Agency eta bestetik, UNRWA for Palestine Refugees.

UNHCR, Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Mandatariaren Bulegoa, Nazio Batuen erkundeak sortutako agentzia bat da. 1951n sortu zen eta bere egoitza nagusia Genevan kokatzen da. NBEren Errefuxiatuentzako Agentzia, bizitzak salbatzen, eskubideak babesten, gatazkak eta jazarpenak direla-eta haien etxeak utzi behar dituzten pertsonentzako etorkizun hobea eraikitzen diharduen nazioarteko erakundea da. Honekin batera, UNHCR, indarrez desplazatutako eta aberrigabeak diren errefuxiatuak babesteko nazioarteko ahaleginen buru da.^[10]

Bestalde, UNRWA, Ekialde Hurbileko Palestinar Iheslariei Laguntzeko Nazio Batuen Agentzia ere sortu zen errefuxiatuen laguntzeko 1949an, zehazkiago esanda, Nazio Batuen Batzar Nagusiak eraturik. Agentzi hau, iheslarien esparruan nahiz kanpoan bizi diren palestinar iheslariei eta beren ondorengoei laguntza emateko sortutako Nazio Batuen Erakundea da. Izan ere, 1948ko arabiarren eta israeldarren lehen gerraren ondorioz, Palestinarrek beren etxe eta bizibideak galdu zituzten. Egunerarte, 2.600.000 palestinar iheslari zenbatu ditu erakundeak.^[11]

Iheslarien Eguna nazioarteko eguna da, eta Nazio Batuek izendatua dute gatazkatik edo jazarpenetik ihes egiteko etxetik alde egin behar dutenen indarra eta kemena ospatzeko. Ekainaren 20an ospatzen da urtero, baina aurretik, ekainaren 20a "Afrikako Iheslari Eguna" bezala goraipatua izan zen Afrikako hainbat herrialdetan. Iheslarien Eguna aukera bat da iheslariekiko eta desplazatuekiko ulermena eta enpatia sustatzeko, bizi dituzten egoera zailak kontuan hartuta; era berean, egunak aukera ematen digu haien erresilientzia aitortzeko, haien bizitzak berreraikitzeko^[12].

Iheslarien osasunak kaltetu ohi dira leku seguruagoak bilatzeko ibilbidea ekiteko unean eta harrera-lekuko kokapenaren etapan. Lekualdatzeko baldintzek areagotu egiten dituzte gaixotasunak jasateko arriskuak, eta, bide batez, nabarmenago bihurtzen dituzte haien ondorioak eta ondorioak. Jarraian, iheslariea izateagatik pairatzen dituzten zenbait gaixotasun laburbilduko dizkizugu, Nazioarteko Lankidetza eta Garapenari buruzko Ikasketa Institutuaren (HEGOA) arabera^[13]:

• Elikadura-defizita: gorputzak behar adina mantenugai jasotzen ez duenean agertzen den afekzioa da.

• Elgorria: pilaketa-egoerei dagokie, edo biktimek prebentziorik edo txertorik izan ez duten kasuei. Arreta-erakundeek ezarritako babes-neurrien artean bitaminak dituzten elikagaien hornidura eta txertaketa masiboa daude.

  

• Arnas infekzioak: iheslariek eremu seguruagoetara joateko izaten dituzten baldintza eskasak, horrelako gaixotasunen arrazoi nagusia dira. Batez ere, etxebizitzaren baldintza desegokiek, babesik eta jantzirik ezak eta, jakina, leku txikietan eta higiene-neurri eskasekin pilatzeak eragiten dituzte.

• Kolera: heste meharreko gaixotasun infekziosoa da, Vibrio cholerae bakterioak eragindakoa. Beherako urtsua, gorakoak eta deshidratazio larria bezalako sintomak ditu ezaugarri. Kolera, oso kutsakorra da eta tratatzea komeni da, oso larria izan daitekeelako.

  

• Beheranzko gaixotasunak: ohikoak dira errefuxiatuen artean, baldintza gogorrak dituztelako: edateko urik ez izatea, saneamendu eskasa eta pilaketa. Uraren kutsadurak, baldintza antihigerikoek eta elikagai kaltegabeen eskasiak infekzio gastrointestinalak zabaltzen laguntzen dute, kolera barne.

  

21. mendean gero eta gehiago ikusten ari den iheslari edo errefuxiatu mota bat migratzaile klimatikoena da. Europako Batasunaren txosten baten arabera, 2008-15 urte artean 26,4 milioi lagunek migratu behar izan zuten urtero bataz beste, hondamendi naturalek bultzatuta. Orotara, 200 milioi lagun baino gehiago.^{[14] [15]}

• Erbestea