Djibuti

Djibutiko Errepublika
جمهورية جيبوت (Jumhūriyyah Djībūtī) République de Djibouti
Ereserkia: Djibouti (en)
Goiburua: Unité, Égalité, Paix ("Batasuna, Berdintasuna, Bakea")
flag of Djibouti (en) Emblem of Djibouti (en)
Geografia
Hiriburua	Djibuti 11°35′42″N 43°8′53″E
Azalera	23.200 km²
Punturik altuena	Musa Ali (2.028 m)
Punturik sakonena	Assal aintzira (−155 m)
Kontinentea	Afrika
Mugakideak	Etiopia, Eritrea eta Somalia
Administrazioa
Djibutiko presidentea	Ismail Omar Guelleh (en)
Prime Minister of Djibouti (en)	Abdoulkader Kamil Mohamed (en)
Legebiltzarra	National Assembly (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi AFRISTAT (en) Aduanen Mundu Erakundea Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak Afrikar Batasuna Arab Fund for Economic and Social Development (en) Arab Monetary Fund (en) Arabiar Liga Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Batzar Islamikoko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Frankofonia Garapeneko Afrikako Bankua Interpol Merkataritzaren Mundu Erakundea Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO United Nations–African Union Hybrid Operation in Darfur (en)
Demografia
Biztanleria	956.985
Dentsitatea	41,25 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi frantses arabiera
Erabilitako hizkuntzak	ikusi arabiera estandar moderno, somaliera, frantses eta Afarrera
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	3,195 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	137.785 (2008)
Bizi-itxaropena	62,465 (2016)
Giniren koefizientea	41,6 (2017)
Giza garapen indizea	0,509 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	1.844.674.434,5037 $ (2017)
BPG per capita	1.927 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	2.342.710.799 nazioarteko dolar (2011)
BPG per capita EAPn	2.705,406 nazioarteko dolar (2011)
BPGaren hazkuntza erreala	6,5 % (2016)
Erreserbak	556.097.628 $ (2017)
Inflazioa	3 % (2016)
Historia
Sorrera data: 1977ko ekainaren 23a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+253
ISO 3166-1 alpha-2	DJ
ISO 3166-1 alpha-3	DJI
Ordu eremua	ikusi UTC+03:00 : Africa/Djibouti (en)
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.europar loki eta Type E (en)
Internet domeinua	.dj
presidence.dj

Djibuti^[1] (arabieraz: جيبوتي‎, Jībūtī, afarreraz: Gabuutih, somalieraz: Jabuuti, frantsesez: Djibouti) ofizialki Djibutiko Errepublika, Ekialdeko Afrikako estatua da, Afrikako Adarrean kokatua, Itsaso Gorriaren ertzean. Mugakide ditu Eritrea iparraldean, Etiopia mendebaldean eta Somalia hego-ekialdean. Itsaso Gorria zeharkatuz, 20 kilometro dago Yemen, Arabiar penintsulan. 23.200 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 2016an 846.687 biztanle zituen.^[2] Hiriburua Djibuti da.^[3]

1977 arte, frantziar kolonia izan zen. Herrialde musulmana denez, nazioarteko erakunde islamikoetan parte hartzen du. Arabiar Ligako, Afrikar Batasuneko eta IGADeko (Intergovernmental Authority on Development) kidea da. Azken honen egoitza Djibutin dago.

Djibuti Afrikako ipar-ekialdean dago, Adengo golkoan, Itsaso Gorriaren hegoaldeko sarreran. Eritrea du iparraldean, Etiopia mendebaldean eta Somalia hego-ekialdean. Ekialdean 314 kilometroko kostaldea du Itsaso Gorriaren ertzean. Eritrearekin kilometroko muga du, Etiopiarekin 337 kilometrokoa eta Somaliarekin 58 kilometrokoa (guztira 506 kilometro). Kokapen estrategikoa du, munduko itsasontzi mugimendurik gehienetakoa duen Itsaso Gorrian eta Arabiako petrolio zelaietatik hurbil.

Lurraldearen gehiengoa basamortu harritsua da; estatuaren erdialdean dauden mendiek goi-ordoki bat eta kostaldeko lautada banatzen ditu. Punturik baxuena, Assal aintzira (-155 metro) Afrika osokoa ere da, eta munduko bigarren baxuena. Mendirik altuena Musa Ali (2.028 metro) da; Djibuti, Eritrea eta Etiopiak bat egiten duten gunean dago, hiru estatu hauetan sakabanatuta bizi den afar herriaren lurraldearen barruan.

Djibutik basamortuko klima dauka, BWh eta BWk Köppen klima sailkapenaren arabera^[4]. Tenperaturak oso beroak dira urte osoan; altuenak 27 °C ingurukoak izaten dira hilabete freskoetan, eta 43 °C-raino irits daitezke hilabete beroetan. Prezipitazioak oso urriak eta irregularrak dira: urtean 50-180 milimetro artean.

Itsaso Gorriaren Indiako ozeanorako irteeran eta Arabiatik kilometro gutxira, Djibutiren historiaren lehen datu ezagunek milaka urte atzera garamatzate: eskualdeko biztanleek Antzinako Egipto, India eta Txinako espezia eta lurrinak, larruen truke eskuratzen zituzten. Somaliar eta afar herriak, Arabiarekin beti harreman estuak izan dituztenak, Islamaren eragina jaso zuten Afrikako lehenetakoak izan ziren^[5].

1862an Tadjourako golkoko iparraldea sultan batzuen mende zegoen. 1883 eta 1887ren artean sinatutako itun batzuen bidez, Frantziak inguru horren gaineko kontrola lortu zuen eta Territoire d'Obock («Obockeko lurraldea») izena jarri zion^[6][7]. 1894an, Léonce Lagardek Djibuti hirian frantses administrazioa era iraunkorrean finkatzea lortu zuen, eta Côte française des Somalis («Somaliarren kostalde frantsesa») izeneko kolonia eratu zuen urte berean, Djibuti eta Obockeko lurraldea baturik. Nazioartean «Somalia Frantsesa» izena eman zitzaion, eta 1967 arte iraun zuen. Urte horretan, izen berria jarri zioten: Territoire français des Afars et des Issas («Afar eta Issen^[8] frantses lurraldea»)^[9].

Afrika osoan deskolonizatzen azkenetakoa izan zen. 1958an, Somalia auzokidearen independentziaren aurreko denboran hain zuzen^[10], erreferendum bat antolatu zen Frantziaren mende segitu ala Somaliarekin bat egiteko. Frantziaren aldekoek irabazi zuten; alde batetik somaliarrekin ondo konpondu ezinean zebiltzan afar eta europar askoren botoengatik^[11] eta, bestetik, hauteskunde-iruzurragatik: erreferendumaren egunaren aurretik frantsesek milaka somaliar kanporatu zituzten^[12]. Independentzia 1977an heldu zen, ekainaren 27an erreferenduma egin ostean; ordu arte Afarren eta Issen Frantses Lurraldea zeritzana estatu burujabe bilakatu zen, Djibutiko Errepublika izena harturik. Hassan Gouled Aptidon somaliar frantseszalea egin zuten Gobernu kabineteko lehendakari, lehendabizi, eta Errepublikakoa, gero. 1977ko irailaren 3an, Arabiar Ligan onartua izan zen herrialdea. Beti ere, Frantzia beti saiatu da eragina eta presentzia izaten leku estrategiko horretan.

Lurraldearen mugen artifizialtasunak azken urteetako historia markatu du; tokiko bi herrien arteko ika-mikak politika arlora pasatu dira eta afarren bazterketak eragin latza utzi du. 1979ko martxoan, Gouled Aptidonek, Frantziaren laguntza zuen presidenteak, Aurrerapenerako Herri Batzarra (Rassemblement populaire pour le progrès, RPP) sortu zuen eta, 1981etik aurrera, hori da Djibutiko legezko alderdi bakarra. 1981eko ekainean, berriro ere errepublikako presidente hautatu zuten Aptidon eta, orobat, 1987ko apirilean.

1990etik aurrera djibutiarrak gustura ez zeuden seinale garbiak azaleratu ziren: 1990eko irailaren 27ko atentatua, 1991ko urtarrileko estatu-kolpe ahalegina eta, batez ere, 1991ko udaberrian, FRUD edo Demokrazia eta Batasunerako Fronte Iraultzaileko gerrillari afarren erasoaldiak. Milaka afar iheslarik Etiopiako Afar eskualdera joan behar izan zuten. Frantziak, laguntza militarra ematearen truke, demokraziarako bidea irekiko zuen prozesu bat hasteko eskatu zien Djibutiko agintariei. Hala, 1992ko konstituzioak onartzen du alderdi aniztasun mugatua, baina ondoren etorri ziren hauteskunde «pluralistek» (1992ko legebiltzarrerako hauteskundeak, eta 1993ko maiatzean Gouled Aptidon bera lehendakari hautatzea) ez zuten izan sinesgarritasun handirik, tartean izandako boikot, abstentzio eta irregulartasunak zirela-eta. 1993ko hauteskundeen ostean, armadak gerrilla afarrak kontrolatzen zuen lurraldea (estatuaren hiru laurdenak) mende hartzeko kanpaina burutu zuen.

1994ko abenduaren 26an, gobernuak eta FRUD alderdiak su-eten akordioa sinatu zuten. Hitzarmena ez zen nahikoa izan lasaitasuna eta berradiskidetzea ekartzeko, gerrillak indarberriturik eraso baitzuen 1997ko irailetik aurrera. Urte horretan, Hassan Gouled Aptidonek Ismail Omar Guellehri pasatu zion agintea. 1999ko apirilean, Guellehek irabazi zituen presidentetzarako hauteskundeak, gehiengo handiz. Urte horietan oztopoak pilatu zitzaizkion Djibutiko Errepublikari: gerra zibila, frantses tropen gutxitzea, Nazioarteko Diru Funtsak ezarritako ekonomia neurri zorrotzak, inguruko herrialdeetatik etorritako iheslari andanak, uholdeak… 2001eko maiatzaren 12an, FRUD eta gobernuaren arteko beste akordio bat sinatu zen, eta ofizialki gerra zibilari amaiera eman zitzaion, baina afarren kontrako jazarpenak iraun du.

Errepublika erdi-presidentzialista da Djibuti. Presidentea da estatuburua, eta lehen ministroa gobernuburua. Botere legegilea Nazio Biltzarraren esku dago; honek 65 kide ditu, bost urtetik behin hautatzen direnak^[2]. Alderdi politiko nagusia Aurrerapenerako Herri Batzarra izenekoa da, 1979tik agintean dagoena. Oposizioko alderdiek askatasun mugatua daukate. Salbazio Nazionalerako Batasunak, oposizioko alderdi nagusiak, 2005 eta 2008ko hauteskundeak boikoteatu zituen, gobernuaren gehiegikeriak salatzeko^[13].

Administratiboki 5 eskualdetan eta hiri batean zatituta dago. Horrezaz gainera, 11 barrutitan azpizatitua da. Eskualdeak eta hiriak hauek dira:

Djibutiko eskualdeak

Eskualdea	Eremua (km2)	Biztanleria (2010)	Hiriburua
Ali Sabieh eskualdea (Région d'Ali Sabieh)	2.200	71.640	Ali Sabieh
Arta eskualdea (Région d'Arta)	1.800	40.163	Arta
Dikhil eskualdea (Région de Dikhil)	7.200	83.409	Dikhil
Djibuti eskualdea (Région de Djibouti)	200	529.900 (2015)	Djibuti
Obock eskualdea (Région d'Obock)	4.700	36.083	Obock
Tadjourah eskualdea (Région de Tadjourah)	7.100	84.041	Tadjoura

Biztanle kopuruak

Urtea	Biztanleak
1950	62,001
1955	69,589
1960	83,636
1965	114,963
1970	159,659
1977	277,750
1980	358,960
1985	425,613
1990	590,398
1995	630,388
2000	717,584
2005	784,256
2010	850,146
2015	869,099
2018	884,017

2016ko estimazioaren arabera, 846.687 biztanle daude, 37,2 biztanle kilometro koadroko dentsitatearekin^[2]. 0-14 urte bitartekoak dira %31,7, 15-24 urte bitartekoak %21,5, 25-54 urte bitartekoak %38,4, 55-64 urte bitartekoak %4,7 eta 65 urtetik gorakoak %3,7^[2]. Bizi itxaropena 63,2 urtekoa da, 60,7 urtekoa gizonezkoena eta 65,8 urtekoa emakumezkoena (2016ko zenbatespenak). Emankortasun tasa 2,35 haurrekoa da emakumeko^[2].

Djibutiko ezaugarri geografikoak eta klima gogorra direla-eta, nekazaritzak ez du indar handirik, nahiz eta, tradizioz, artzain nomadak izan diren (gameluak, behiak, ahuntzak, ardiak). 1980ko hamarkadako lehorteak areagotu baizik ez zuen egin tradiziozko nomadismoaren gainbehera, eta ordu arte artzaintzatik bizitako asko hiriburura joan ziren bizitzera, Etiopia eta Somaliako gerretatik ihesi etorritako askorekin batera. 2015ean, hirietan bizi zen biztanleriaren %77,3^[2].

Txantiloi:Historical populations

Biztanleria bi talde nagusitan banatzen da:

• Somaliarrak: %60. Mugakidea den Somalilandian bizi diren taldeetako kideak daude, Dir leinuko adarrak diren issa (gehienak) eta gadabuursiak hain zuzen.
• Afar herria: % 35. Eritrea eta Etiopiako ondoko lurretan bezala, Djibutiko mendebaldean ere afarrak bizi dira.

Europar (batez ere frantziar eta italiarrak), arabiar eta etiopiar bakan batzuk ere daude; denen artean %5^[2].

Hizkuntza ofizialak kolonialismoak ezarritako frantsesa, eta erlijio eta merkataritza harremanen bitartez bultzatutako arabiera dira. Bertakoak diren somaliera eta afarrera oso zabaldurik daude^[14].

Musulmanak dira %94, eta kristauak %6.

i e a Djibuti: biztanle gehien duten udalerriak geonames[15]
	Post.	Izena	Eskualdea	Biztanleak
Djibuti Ali Sabieh	1	Djibuti	Djibuti hiria	623.891	Tadjoura Obock
	2	Ali Sabieh	Ali Sabieh	40.074
	3	Tadjoura	Tadjourah	22.193
	4	Obock	Obock	17.776
	5	Dikhil	Dikhil	12,043
	6	Arta	Arta	6.025
	7	Holhol	Ali Sabieh	3.519
	8	Dorra	Tadjourah	1.873
	9	Galafi	Dikhil	1.849
	10	Loyada	Arta	1.646

Tradizioz, artzain nomadak izan dira bizibidez djibutiarrak eta, oraindik ere, biztanleen %25 inguruk bizibide hori du. Laborantza, berriz, oasi gutxi batzuetara mugatzen da (datilak, barazkiak eta fruituak). Nolanahi ere, herrialdeko ekonomia jarduera garrantzizkoenak itsas portuaren inguruan zertzen dira. Ez da ahaztu behar Djibutiko portua burdinbidez lotuta dagoela Etiopiako hiriburuarekin, Addis Abebarekin, eta Etiopiaren hornikuntza bide bakarra ez den arren, Addis Abebak itsasora duen irteera garrantzizkoena da. Merkataritza trukeak eta zerbitzuak dira Djibuti hiriburuko ekonomia jarduera nagusiak. Merkataritza jarduera horiei dagozkien finantza mugimenduek orekatzen dute, neurri batean, merkataritza balantzaren defizita (kontsumoko ondasun ia guztiak inportatzen dituzte). Kobre, igeltsu eta burdin meatze gutxi batzuk badituzte, baina ez dituzte ustiatzen. Aldiz, oso aberatsa da baliabide geotermikoen alorrean. Inguruko (Somalia, Etiopia) eta barneko gerrek (1994tik aurrera) zuzeneko eragina izan dute ekonomian, eta Frantziak parte hartu behar izan du, behin baino gehiagotan. Frantsesek, izan ere, base militar bat dute Djibutin, eta 1750 soldadu zituzten 2015ean^[16].

• (Frantsesez) Djibutiko historia, republiquedjibouti.chez.com
• (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.