Garapenaren psikologia

Umetxoen psikologia ulertzeko metodo bereziak erabiltzen dituzte.

Garapenaren psikologia^[1] edo bilakaeraren psikologiak^[1] gizakiak nola aldatzen diren bizitzan zehar aztertzen duen zientzia da, bizi-zikloa barne, gizabanakoaren ekintzak etengabe nola aldatzen diren behatzen du eta etengabe aldatzen ari den giroari nola erantzuten dion. Psikologoek bizitzan zehar gertatzen den aldaketa psikologiko sistematikoari garapen deitzen diote. Prozesu honetan zehar, pertsonak aurrekoak baino egoera konplexu eta "hobeagoetara" jotzen du. Garapenaren psikologia ehun urte baino gehiago dituen psikologiaren adarra da.^[2] Garapenaren psikologiak denborak aurrera egin ahala, hau da, adinak aurrera egin ahala, pertsonengan gertatzen diren aldaketak azaldu nahi ditu. Gai honi bizi-zikloaren psikologia ere esaten zaio, pertsonen bizitza osoko aldaketa psikologikoak aztertzen baititu.

Bizitzan zehar pertsonengan gertatzen diren aldaketa horiek bikoteek aurrez aurre dituzten faktore batzuen bidez azal daitezke: jarraikortasuna edo etetea, ezaugarri heredatuak ikasitakoen aurrean, eta normatibitatea idiografiaren aurrean.^[2] Subjektuak garatzen diren testuinguruak ere haien bilakaera hobeto ulertzeko aukera ematen digu. Horrela, testuinguru historikoa, sozioekonomikoa, kulturala eta baita etnikoa ere nabarmendu behar dira, garrantzitsuenak aipatzearren. Azkenik, garapena prozesu jarraitutzat azpimarratzekoa da, globaltzat eta malgutasun handikotzat hartu behar dela.^[2]

Azken mendean zehar korronte eta eredu teoriko ugari izan dira, aldaketaren fenomenoa azaltzeko beren aurkikuntzek eta ikerketek eman dituztenak. Oro har, eredu horietako bakoitzak bere azalpenak ditu, batzuetan beste teoria batzuetatik aurkezten direnekiko kontraesankorrak. Azalpen-paradigmen aniztasun horrek garapenaren fenomenoaren ulermena aberasten du.^[2] Eredu horien artean esanguratsuenak honako hauek dira: psikoanalisia; Jean Piageten psikologia genetikoa; Mercedes Chaves Jaimeren espazio hutsen teorian oinarritutako Lev Vigotskiren eredu soziokulturala; ikaskuntzaren teoriak; informazioaren prozesamenduaren eredua; eta, berrikiago, eredu ekologikoa eta etologikoa.

Erik Eriksonen arabera, gizakiaren garapenean hainbat zeregin inplizitu daude, hurrenez hurreneko etapetakoak. Zeregin horiek, hein handi batean, gizarteak eta kulturak ezartzen dituzte. Sozializazio-prozesuaren bidez, zeregin horiek betetzea norbanakoaren beraren helburu bihurtzen da, eta behin betiko markatzen du bere jokabidea bizitzako une jakin batzuetan.