Burgue

Burgue
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Purguko baserria
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Beherea
Eskualdea	Agaramont
Udalerria	Burgue-Erreiti
Administrazioa
Mota	herri
Izen ofiziala	Bergouey
Posta kodea	64270
Herritarra	burguetar
Geografia
Koordenatuak	43°25′26″N 1°03′19″W / 43.4239°N 1.0553°W / 43.4239; -1.0553
Azalera	10,38 km²
Garaiera	68 metro
Distantzia	46,1 km (Donibane Garazitik)

Burgue^[a] Euskal Herriko udalerri zaharra eta herri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Agaramont eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 46,1 kilometrora. Purgua itsas mailatik 68 metrora dago, eta 10,38 km²-ko azalera hartzen du. biztanle zituen.

1977ko azaroaren 15tik Burgue-Erreiti udalerrian dago, ondoko Erreiti herriarekin batera. Ordura arte udalerri independentea izan zen, data horren eta 1973ko urtarrilaren 1aren arteko denbora izan ezik, orduan Burgue-Erango-Erreiti udalerriaren parte izan baitzen. Biduze ibaiaren eskuinaldean dago, Oloroeko Uhaitzako haranerako bidean, Bearnon. Hori dela eta, tokiko kulturak eragin handia du biarnesen eta gaskoien artean.

Bertako biztanleak burguetarrak dira.

Burgue beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• frantsesez: Bergouey
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Bergui
• okzitanieraz: Bergüei edo Vergüei

Gainera, toponimoa modu bakarran agertu da historian zehar:^[1]

• Bergui (980)
• Burgo (1120)
• Bergoi (1125)
• Bergai (1150)
• Bergui (1200)
• Bergoin (1201)
• Bergoey (1248)
• Berguynn (1293)
• Bergui (1304)
• Vergouhe (1364)
• Berguey (1389)
• Bergouey (1756)
• Berguey (1826)
• Bürgüe (1926)
• Burgue (1966)
• Burgue (1974)
• Burgue (2003)

Jean-Baptiste Orpustanentzat, formna zaharrenen -u- fonema diptongatu egin zen -ue- forman, amaierako -i soinuaren eraginez. Orpustanek ibar + goi eraikuntza proposatzen du, Erango izenaren antzekoa (aran + goien), eta bi kasuetan bat dator lurraren topografiarekin (Burgue ibarraren goialdean dago, eta Erreiti, berriz, ibaiaren ertzean, behealdean): ibargoi > bargui > burgue. Hasierako i- aren galera ez da berria eta Baiona eta Baigorri izenetan ere ikus daiteke.

Bénédicte Boyrie-Fénié bat dator Orpustanen bilakaeran, baina adierazten du Gaskoinian badela antzeko izena duen beste herri bat, Vergüei, toponimoaren forma gaskoian bat datorrena hasierako fonemaren aldaketa txiki baten salbuespenarekin (b/v), eta pentsatzen du jatorri erromantze posible bat izan daitekeela "vergan" (adar malgua), "bergo" edo "bergu" (saskiak egiteko adarra) euskararen jatorritik abiatuta.^[2]

Nafarroa Behereko iparraldean dago. Biduze ibaiak berarekin udalerria osatzen duen Erreititik bereizten du, baita Amikuzeko Sarrikotatik ere; iparralderantz "Burgueko zubia" delakoa pasatuta Erangoko lurrak hasten dira, betiere Agaramont eskualdean; udalerrien arteko muga Xuhukoa (okzitanieraz Lauhirassa) errekak markatzen du. Ekialderantz Lauhira (frantsesez Lauhire) baso zabalak Bearnoko Bastidaxarreko lurrekin alde batetik banandu eta bestetik lotu (historiko eta kulturalki harreman estuak izan dituztelako) egiten du. Hegoaldean, aldiz, Amikuzeko Bizkai eta Ilharre daude; denbora luzez hauxe izan da hizkuntza-muga, Burgue gehienbat gaskoieradun eta Amikuze euskaldunaren artekoa.

Altuera apaleko lurrak dira: tontorrik garaiena 166 mkoa da, herritik hego-ekialdera eta Lauhirakoa iragartzen duen Galingo basoaren ateetan. Baxuena Biduzeren ertzean, Sarrikotarekin mugan.

Oharra: 2005eko biztanleria, INSEEk emaniko behin-behineko datua da. 1975ekoa Burgue-Erango-Erreitiri dagokio eta hortik aurrerakoak Burgue-Erreitiri.

D 321 errepideak herria hegoaldearekin, Amikuzerekin, lotzen du; D 256k iparralderantz jotzen du, Erango eta eskualde nahiz Kantonamendu buru den Bidaxunerantz.

Erdi Aroan Agaramonteko dukearen menpeko baroierria izan zen.

• Sallahart etxea: 1585ekoa, egun hondatuta.
• Asuntzio eliza (frantsesez l' Assomption-de-la-Bienheureuse-Vierge-Marie, okzitanieraz glèisa de l'Assompcion): 1860 eta 1863 artean eraikia, XVII. mendean egungo hilerriaren erdian zegoen beste baten ordez. Bertan hiru beirate, konfesategi bat, Via Crucis bat eta bost estatua daude zenbaturik Frantziako Kultura ministeriotik.

1973 arte udalerri propioa izan zuen. Urte horretan beste bi auzo-herrirekin Burgue-Erango-Erreiti izenekoa osatu zuen. Honek, ordea, ez zuen luze iraun eta 1977an Erango bereizi eta gainontzeko biek egungo Burgue-Erreiti eratu zuten.

Kasu guztietan Burgue izan da udalburua.

Herriko jaia abuztuaren 15ean izaten da.

1. ↑ /buʁ̞ɣ̞ú^e/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

• Burgue-Erreiti
• Agaramont
• Nafarroa Beherea