Nazio

Nazioa “Herria; gizatalde aski zabala, bere batasunaren ezagutza eta elkarrekin bizitzeko nahia ezaugarritzat dituena.”^[1]

Etimologikoki, nazio terminoa latineko natio hitzetik eratorria da, eta «jaiotza», «arraza», «tribu», «gizatalde», «etnia» nahiz «jende-multzo» esanahia zuen iraganeko latinean.^[2]

Nazio modernoaren eta berarekin lotuta dagoen ezaugarria modernitatea da. Ideia honek, estatuari ere erreferentzia egiten zaio, izan ere nazioa indar politikoa biltzeko gai da, eta estatu modernoek hori erabiliko dute: eredutzat dauzkagu estatu Alemaniar eta Italiarrak izandako nazionalismo bateratzaileak XIX. mendean zehar estatu bateratu bat sortzeko. Frantziako kasuan non hainbat etnia edo nazio elkar-bizi diren estatuaren homogeneotasuna bilatzen da. 1884 baino lehenago nazioa “probintzia herri edo erreinu batean zeuden biztanleak” esan nahi zuen^[3]. Gobernua ez dago lotuta nazio kontzeptuari 1884 arte. Zen nahi den nazio kontzeptuaren esan nahi propio eta original, argi dago esangura oso desberdina dela zentzu modernotik.

Zentzu honetan botere politikoak (estatuak) eta nazionalismoak bat egiten dute, nazioa bilakatzen delako legitimazio iturria. Era batean nazionalismoak, nazioa politika bihurtzen du. Ezaugarriok objektiboak (hizkuntza, kultura, etnia...) edota subjektiboak (borondatea, nahia, gogoa...) izan daitezke. Nazioa ezaugarri objektiboek osatzen dutela defendatzen du alemaniar eskolak; aitzitik, frantziar eskolak ezaugarri subjektiboen alde egiten du.

Nazio terminoa ala ere estatu modernoaren sorkuntza baino lehenagokoa da, horrenbestez estatuaren aurreko nazioari buruz hitz egin daiteke. Ernest Gellnerrek “Nazioa eta Nazionalismoak” liburuan nazioaren bi definizio aurkezten dizkigu: definizio kulturala eta definizio boluntarista.

1. Definizio kulturalak dio: Bi gizaki (edo gehiago) nazio berdin baten kide izango dira baldin eta kultura bera partekatzen duten, kultura izanik idei, ikur, asoziazio, eta jokaeren sistema.

2. Definizio boluntaristak dio: Bi gizaki (edo gehiago) nazio berdineko kide izango dira, baldin eta hauek elkar errekonozitzen diren nazio berberaren partaide. Zera da, ez ditu batzen partekatzen dituzten atributuak baizik eta haien arteko baturaren ziur egote, solidaritate eta fideltasunaren kontzientzia.^[4]

Nazioaren bi kontzeptu nagusi daudela ulertzen da gaur egun, XVIII. mendetik aurrera garatu direnak. Bata, Estatuarekin lotzen dena edo “zibikoa”, Iraultza Frantsesaren eta Ilustrazioaren eraginpean garatu dena. Eta bestea ordea, alemana edo nazio etniko kulturala.

Nazioaren bi kontzeptu ematen dira Barère txosteneko presentazioan, nazionalistena eta iraultzaile-demokratikoena. Estatu=Nazio=Herria ekuazioa bietara aplikatu daiteke. Lehengoen ikuspegitik, erakunde politikoen sorkuntza eutsi zezaketen, baldin eta, atzerritarretik bereizi zitekeen aurretiko komunitate batetik zetorren. Bigarrenek aldiz, kontzeptu zentrala Hiritar- Herri subiranoa=Estatua ekuazioa zen, gainerako giza-arrazarekin erlazionatua, nazioa osatzen zuen.

1870ean gobernuentzat faktore zentrala Estatu=Nazio=Herri ekuazioan, Estatua zen. Walter Bagehot-en ustez,^[3] nazioen eraikuntzaren eboluzioaren oinarrizko edukia XIX. mendean.

XIX. mendeko ekonomista edo liberalentzat zailtasuna zen, ekonomia klasikoaren argumentuak onartzen zituztela, non errekonozitu zezaketen nazio ekonomien garrantzia bakarrik praktika, baina ez teorian.^[3]

Truke askea eta merkatu librea bideratuta zihoazen ekonomia nazionalaren kontzeptuaren aurrerapenaren aurka, Smithen arabera.. Horregatik, teoria ekonomikoa oinarritzen da enpresen bakarkako unitateetan oinarrituz, non arrazionalki muga espezifiko gabeko merkatu batean mozkinak handitu eta galerak txikitzen zituzten.

Edwin Cannanen iritziz, Adam Smithen nazioa osatzen zuela estatu baten lurraldean bizi ziren bakarkako multzoa eta hauek ehun urte barru hiltzen bazirela ezinezkoa zela nazioari buruz hitz egitea modu batean non erakunde moduan modu jarrai batean existitzen zen.

John Raek 1834ean idatzi zuen Smithi kontraesanez, interes indibidualak eta nazionalak ez zirela berdinak, hau da, indibiduoari zituen printzipioak interes propiorako ez zuela nahita nahiez nazioaren aberastasuna handitzen.

Nazioak ekonomia nazionala esan nahi zuen eta horrek, estatuarengatik sustapen sistematikoa, horrek XIX. mendean protekzionismoa esan nahi  zuen.

Friedich Listen ikuspuntutik, nazioak tamaina nahikoa eduki behar zuen garapen bideragarri bat osatzeko.

Naziotasunaren printzipioa bakarrik aplikagarria zen praktikan garrantzizko nazio batzuei. Nazioen eraikuntzaren ondorioa zabalkuntza prozesu batera bideratzen zela usten zen. Maurice Block en Lalorren esanetan naziotasun printzipioa legitimoa zen batzen zuenean, ez separatzen zuenean.

Hiru irizpide zeuden herria nazio gisa sailkatzeko ikuspuntu liberal burges batetik eta garai hartan:^[3]

1- Asoziazio historikoa estatu izatedun batekin edo iragan luze eta berri batekin.

2- Antzinako elite kulturala, etxeko hizkuntz literario nazionala eta idatzia eta administratibo batekin.

3- Konkistatzeko gaitasuna.

XVIII. mendean, nazioaren kontzeptuak eraldaketa bat jasan zuen eduki aldetik. Batik bat, iraultza burgesaren bultzatzaile izan zen Ilustrazioaren ideia modernizatuengatik. Horrela, nazioa modu arrazionalizatuan ulertu zutelarik.

Jean Jack Rousseauk eragin handia izan zuen subiranotasun nazionalaren eta kontratu sozialen ideia garatzean.

Honek zioen, herritarren ongizate komuna indibidualaren gainetik jarri behar zela, horrela kontratu sozial bat eginez denen artean. Non hortik Estatu bat sortuko den, borondate orokorrak gobernatua izango dena.

Eta honen funtsezko elementu bat patriotismoa izango da, txikitatik eta hezkuntzaren bitartez bultzatu eta goraipatuko dena.

Iraultza Frantsesarekin, nazioaren kontzeptuak zentzu moderno bat hartu zuen; herritarren burujabetza erregearen botere absolututik kontrajarri zuelako. Horrela, nazioa monarka absolutuaren menpeko izandakoen eta orain boterea kendu diotenen multzoa da -eta horregatik bihurtu dira herritar-. Beraz orain, beraiei dagokie bertako legeak ezartzea.

Hori aditzera eman zuen Frantziako Asanblea Konstituziogileak Gizaki eta Herritarren Eskubideen Adierazpeneko 3.en artikuluan: “subiranotasunaren jatorria nazioarengan dago”

Iraultza Frantsesa, nazionalitatearen printzipioaren aurkako da, izan ere, ez zuen erlazio logikorik estatu territorial bateko hiritarren osotasunarekin, nazioaren irizpide etnikoetan oinarrituta, linguistikoetan edo beste batzuetan, edo beste ezaugarri batzuk non talde batekoa izateko errekonozimendua zegoen. Frantzian borrokatu zuten hizkuntza nazionalitate irizpide ez bihurtzeko.

Pierre Vilarek esan zuen bezala: nazio-herriaren ezaugarria behetik begiratuta, hain zuzen ere, interes komunak irudikatzen zituelako interes partikularren aurka., hau da, interes komuna pribilegioen kontra.

Ama hizkuntza frantsesa  izatea ez zuen frantziarra egiten, baizik eta eskuratzeko gogoarekin, “Frantziako herri librearen” beste askatasunekin, lege eta ezaugarriekin batera.

Beraz, orain, Estatua nazioa izango da, eta ez Erregea. horrela sortu zen Estatu-nazioa edo “nazio politikoa”

Urte beretsuetan, Alemanian, “nazio politikoaren” ideia errefusatu eta bestelako ikuskera bat garatu zuten.

Nazioaren definizio hau Gerra Napoleonikoen bitartean sortu zen, nazionalismo erromantikoa izena hartu zuena. Johann Gottfried Herder filosofoa izan zen aitzindari.

Herderrek  herriaren espirituaren kontzeptua ((Alemanez) Voklsgeist) garatu zuen. Bere ustetan, geografiak herri baten ekonomia naturala osatzen du, eta bere ohiturak marra hauen barruan garatuko dira.

“Herriaren espiritu” hori belaunaldiz belaunaldi transmitituko da, eta hizkuntza (honi ematen zaio garrantzi handiena), ohitura, arte eta tradizioetan adierazia izango da.

Hauek dira nazioaren oinarri objektiboak, eta indibiduoaren nahi edo borondatearen gainetik daude. Hau da, oinarri hauek dituena betirako izango da nazio

Ordutik, nazioaren definizio edo ulerkera erromantikoa, ideal erromantikoa betetzen duen kultura etniko eta historiko baten existentzian oinarritu da. Folklorea adibidez, kontzeptu honen baitan garatu zelarik.

Johann Gottlieb Fichte filosofoak, Herderren bidea jarraiki, ez zuen nazioa adierazi herritarren borondate aske gisa, zeinak subiranotasuna Erregeari lapurtu eta bere gain hartuko duen, (hots, “komunitate politiko” gisa)  baizik eta beraien gainetik dagoen izate moduan, belaunaldi zaharretatik datorrena eta berriei transmititu behar zaien gauza gisa.^[5]

Beraz, laburbilduz, nazioaren ikuspegi Alemana, historia, kultura, arraza, geografia, izaera... jakinak deuden lurralde gisa definitzen da. Eta ezaugarri hauek elkarbanatzen dituen gizaki multzoak nazio bat osatzen du.^[6]

Nazionalismo emantzipatzailea bi kontzeptu nagusien inguruan oinarritzen da: Nazioa eta Demosa. Nazioaren kontzeptua hurrengo eran ulertzen da: Subjektu politiko bilakatu nahi den herri edo komunitatea. Bilakatzeko nahi hori da garrantzitsuena. Argitu beharra dago, estaturik gabeko nazioei buruz aritzen dela, eta ain zuzen ere bere estatuagatik ordezkatua sentitzen ez dena. Demosa, Atenas klasikoko hiritarrei egiten dio erreferentzia, horrenbestez bere etorkizun politikoaz erabakitzeko eskumena duena.

Bi kontzeptu hauek ariketa politikoan egiten dute bat, zera da, nahi hura (nazio-estatu bilakatzea) ariketa demokratikoaren bitartez abiaraztea, eta zentzu honetan Nazionalismo emantzipatzailea demokratizazio eta nazionalizazio prozesua da.^[7]