Language Arts & Discipline">
Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]

Leccion N°5 Quechua

Descargar como pptx, pdf o txt
Descargar como pptx, pdf o txt
Está en la página 1de 14

CURSO DE QUECHUA

LECCION N°5

TEMA: IMATAQ RANTINKI? -


DOCENTE: LIC. NIMIA AMURRIO NIETO
LECCION N°5
SUFIJO «TA» - OBJETO

CONTENIDO

1. VOCABULARIO/ OBJETOS/VERBOS/ ANIMALES

2. EL USO DEL SUFIJO «TA» COMO


COMPLEMENTO DEL OBJETO

3. CONJUGACION DE VERBOS T’AQSAY/APAMUY

4. EJERCICIOS – ORACIONES/PREGUNTAS

5. LOS NÚMEROS DEL 1-50


VOCABULARIO

OBJETOS ANIMALES ALIMENTOS


Punku: puerta Wallpa: Gallina Mikhuna: Comida
Ichhu: paja Misi: Gato Yaku: Agua
P’anqa: cuaderno/libro Pili: Pato Aycha: Carne
P’acha: ropa Allqu: Perro T’anta: Pan
Chukuna: Asiento/ silla Khuchi: Cerdo Lawa: Lawa (sopa)
Llamt’a: Leña Urpi: Paloma Sara: Maiz
T’uru: Barro Uywakuna: Animales Runtu: Huevo
Q’ipi: Bulto Kawra: Cabra Uchu: Aji
Pichana: Escoba Uwija: Oveja Misk’i: Dulce

VOCABULARIO - VERBOS
Apamuy: Traer Upyay: Beber/tomar Ruway: Hacer Tarpuy: Sembrar
Takay: Tocar /golpear Rantiy: Comprar Yachakuy: Qillqay: Escribir
aprender/estudiar
Munay: Querer Wayk’uy: Cocinar Qhaway: Mirar Ranqhay: Vender
T’aqsay: Lavar ropa Mayllay: Lavar las Ñawiriy: Leer Puñuy: Dormir
manos- el rostro
EL SUFIJO «TA» COMO COMPLEMENTO DEL OBJETO –OBSERVE Y TRADUZCA LAS
SIGUIENTES ORACIONES
EL SUFIJO “TA”
- Waway yakuta upyan Indica la persona, animal o
cosa donde recae la acción
 Mi hijo toma agua
del verbo. El sufijo -ta
dentro de la oración
quechua es el marcador del
- Susana p’achata mayupi t’aqsan
complemento directo. En
Susana lava ropa en el rio una oración siempre
utilizaremos el sufijo -TA,
sin importar si el objeto
- Carlos wawqin juk wasita munan. directo es animado o
 inanimadoSu hermano de
- Ñuqayku misk’ita munayku Carlos quiere una casa .
 Nosotros queremos dulces
Munani – quiero
munaNki- tu quieres
Tata Silverio t’uruta wasinpi ruwan munaN- quiere
 Don Silverio hace barro en su casa Yku
Nchik
Nkichik
Jaqay qharikuna llamt’ata apamunku Nku
Aquellos hombres traen leña
OBSERVA EL SIGUIENTE CUADRO –MUNAY- querer
Ñuqa chay p’achata munani Yo quiero esa ropa
Qam yakuta munanki Tu quieres agua
Pay ch’uspata munan Ella quiere una cartera/ una bolsa
Ñuqayku juk wasita munayku Nosotros queremos una casa
Ñuqanchik yachakuyta munanchik Nosotros queremos aprender
Qamkuna juk jamp’arata Ustedes quieren una mesa
munankichik
Paykuna llamk’ayta munanku Ellos quieren trabajar
Elabore oraciones empleando los sufijos «PI» y «TA»
1. Ñuqa – kaypi - puñuy- munay Ñuqa kaypi puñuyta munani- Yo quiero dormir aquí

2. Pay – lawa - mikhuy - munay Pay lawata mikhuyta munan- EL quiere comer sopa

3. Ñuqa –misk’i - rantiy - munay Ñuqa misk’ita rantiyta munani- Yo quiero comprar dulces

4. Paykuna – yachaywasi - yachakuy - munayPaykuna yachaywasiPI yachakuyTA munaNKU


Ellos quieren estudiar en la escuela
5. Ñuqayku– qullqiwasi- llamk’ay - munay Ñuqayku qullqiwasipi llamk’ayta munayku
Nosotros queremos trabajar en el banco
6. Qam – wayk’uy - munay Qam wayk’uyta munanki- Tu quieres cocinar
CONJUGACION DE LOS VERBOS CON ORACIONES
Pichay- limpiar /barrer

Yo barro mi casa  Ñuqa wasiyta pichani (pichachkani)


Tu barres tu casa  Qam wasiykita pichanki (pichachkanki)
El barre su casa  Pay wasinta pichan
Nosotros barremos la casa (incl.)  Ñuqanchiq wasita pichanchik
Nosotros barremos la casa excl.)  Ñuqayku wasita pichayku
Ustedes barren la casa  Qamkuna wasita pichankichik
Runa simi – quechua
Ellos barren la casa  Paykuna wasita pichanku
Qhichwa simi_ quechua
Yachakuy – aprender

Yo aprendo la lengua quechua  Ñuqa qhichwa simita yachakuni


Tu aprendes la lengua quechua  Qam Qhichwa simita yachakunki
El aprende la lengua quechua Pay Qhichwa simita yachakun
Nosotros aprendemos la lengua quechua Ñuqayku qhichwa simita yachakuyku
Ustedes aprenden la lengua quechua Qamkuna qhichwa simita yachakunkichik
Ellos aprenden la lengua quechua  Paykuna qhuchwa simita yachakunku
ACTIVIDADES: Complete las oraciones con un verbo
Apamuy– upyay – takay – rantiy – t’aqsay– wayk’uy- yachakuy- ñawiriy - qhaway – ñawiriy
traer beber golpear comprar – lavar- cocinar- aprender- leer- mirar- leer

1.Payqa punkuta takaN – El golpea la puerta


2.Susana p’achanta t’aqsaN – Susana lava la ropa
3.Sipaskuna papata qhatupi rantiNKU– Las jóvenes compran papa en el mercado
4.Wawakunaqa qhawanata qhawaNKU – Los niños miran la tele
5.Yachakuqkuna ñawirinata ñawiriNKU – Los estudiantes leen libros
6.Ñuqayku misk’i yakuta upyanku – Nosotros bebemos agua dulce (refresco)
7.Chay runakuna ichhuta apamunku – Esos hombres traen paja
8.Mama Justina fidius uchuta wayk’un – Doña Justina cocina aji de fideo
9. Ñuqaykuqa Qhichua simita yachakuyku – Nosotros aprendemos la lengua Quechua
10.Qamkuna juk willayta ñawirinkichik – Ustedes leen cuentos
OBSERVA LOS SIGUIENTES EJEMPLOS
1. Ñuqayku papata qhatupi rantiyku 2. Paykunaqa t’antata wasipi mikhunku

3. Tata Silverio yakuta apamun 4. Qamkunaqa chay lawata mikhunkichik

5. Robertoqa puñuyta munan


OBSERVA LAS SIGUIENTES PREGUNTAS Y RESPONDE imataq/ima: qué ..?
Ima Satuku qhawan? (qhawana)  Satuku qhawanata qhawan
Qué mira Satuco¡?  Satuco mira la televisión
Imataq chay warmikuna wayk’unku? (lawa) chay warmikuna LAWATA wayk’unku
Que cocinana esas mujeres? Esas mujeres cocinan lawa
Imataq Antuka mikhun? (t’anta) – Antuka T’ANTATA mikhun
Que come Antuka? Antuka come pan
Imataq wawakuna rantinku? (misk’i)- Wawakuna MISK’ITA rantinku
Que compran los niños? Los niños compran dulces
Imataq ñawirinki? (juk ñawirina)- Ñuqa juk ñawirinata ñawirini
Qué estas lees? Yo leo un libro
ESCRIBA EN QUECHUA
1. ¿Qué compran esas mujeres? Imataq chay warmikuna rantinku?
2. ¿Qué lavas tu? Imataq qam t’aqsanki?
3. ¿ Qué traen esas personas? Imataq chay runakuna apamunku?
4. ¿Qué bailan esas jóvenes? Imataq chay sipaskuna tusunku?
5. ¿Qué barres?  Imataq pichanki?
6. ¿Qué compran ustedes?  Imataq qamkuna rantinku?
7. ¿Qué quieres comer? Imataq mikhuyta munanki?
8. ¿ Qué quieres aprender?  Imataq yachakuyta munanki?

Mayllay - lavar - t’aqsay - lavar


Rostro/platos/manos - ropa
EJERCICIOS DE APLICACIÓN
TRADUCE LAS SIGUIENTES ORACIONES EN QUECHUA
1. Aquellas mujeres lavan ropa en el rio
…………………………………………………………

2. Los niños leen libros en la escuela (observada)


…………………………………………………………

3. Esos muchachos quieren beber agua


…………………………………………………………

4. Nosotros queremos comprar una casa en la ciudad


…………………………………………………………………………………………………

5. Mi amigo quiere aprender Quechua


………………………………………………………………………………………

6. Esos jóvenes quieren trabajar en tu sembradío


…………………………………………………………………………………………………
7. Esas gallinas comen maíz
…………………………………………………………………………………………………
YUPAYKUNA - 1-100
1 – Juk/Uk 11 – chunka jukniyuq
2 – iskay 12 – chunka iskayniyuq
3 – kimsa 13 – chunka kimsayuq
4 – tawa 14 – chunka tawayuq
5 – pichqa 15 – chunka pichqayuq
6 – suqta 16 – chunka suqtayuq
7 – qanchis 17 – chunka qanchisniyuq
8 – pusaq 18 – chunka pusaqniyuq
9 –Jisq’un 19 – chunka j’isqunniyuq
10 – CHUNKA 20 – Iskay chunka
0 – ch’usaq
DECENAS EN QUECHUA

21 Iskay chunka jukniyuq 30 Kimsa chunka


22 Iskay chunka iskayniyuq 40 Tawa chunka
23 Iskay chunka kimsayuq 50 Phichqa chunka
24 Iskay chunka tawayuq 60 suqta chunka
25 Iskay chunka phisqayuq 70 qanchis chunka
26 Iskay chunka suqtayuq 80 Pusaq chunka
27 Iskay chunka qanchisniyuq 90 jisq’un chunka
28 Iskay chunka pusaqniyuq 100 Pachaq
29 Iskay chunka jisqu’unniyuq
20 – ISKAY CHUNKA
EJERCICIOS

1. 42 + 32 = ………………………………………………..

2. 20 – 8 = ……………………………………………………..

3. 50 – 15 = ………………………………………………………
Iskay wawas
4. 14 + 22 = …………………………………………………………. - Iskay wawa
5. 31+14 = ………………………………………………………………….
6. 18+30= …………………………………………………………………..

1. Qanchis chunka jukniyuq = ………….


2. Pusaq chunka qanchisniyuq= ……………
3. Kimsa chunka tawayuq= …………
4. Juk pachak tawa chunka pishqayuq= ………….
5. Juk pachaq pusaq chunka kimsayuq= …………..
6. Iskay pachaq qanchis chunka iskayniyuq = …………..
PREGUNTANDO LA EDAD EN QUECHUA
Machkha – cuanto? Wata= año
Machkha watayuq kanki? Ñuqa (35) kimsa chunka pichqayuq watayuq kani
¿Cuántos años tienes?

Churiykiri, machkha watayuq kachkan?  Payqa (10) chunka watayuq kan


Y tu hijo, cuantos años tiene?

Warmiykiri, machkha watayuq kachkan?  Payqa (30) kimsa chunka watayuq kan
Tu esposa, cuantos años tiene?

Chay wawakuna machkha watayuq kachkanku? Paykunaqa(12) chunka iskayniyuq


watayuq kanku

Qamkunari, machkha watayuq kachkankichik? Nuqayku(25) iskay chunka pichqayuq


watayuq kayku

También podría gustarte