Canarium

Canarium
Biologia klasado
Regno: Plantoj, Plantae Divizio: Angiospermoj, Magnoliophyta Ordo: Sapindaloj, Sapindales Familio: Burseracoj, Burseraceae Genro: ”Canarium”, Kanariumo Specio: 100 specioj
Aliaj Vikimediaj projektoj
Sistematiko en Vikispecioj
Komunejo pri Canarium
v • d • r

La birdo nomiĝas en Esperanto kanario (Serinus canaria). Ankaŭ tiu plantogenro povus iĝi samvorte, pro kio estas preferinda kanariumo, kiel esperantigon.

Canarium estas plantogenro kun ĉ. 100 specioj de tropikaj kaj subtropikaj arboj, en la familio de la Burseracoj. Ili kreskas nature en la tropika Afriko, suda kaj sudorienta Azio, Hindoĉinujo, Malajzio, Aŭstralio kaj okcidentaj pacifikaj insuloj; de la suda Niĝerio, Madagaskaro, Maŭricio, Srilanko kaj Hindujo; de Birmo, Malajzio kaj Tajlando trans la Malaja duoninsulo kaj Vjetnamio al suda Ĉinujo, Tajvano kaj Filipinoj; trans Borneo, Indonezio, Timoro kaj Novgvineo, trans la Salomonaj insuloj, Novkaledonio, Fiĝio, Samoo, Tongo kaj Palaŭo.

La planto kreskas al larĝaj ĉiamverdaj arboj de alteco de 50 metroj. La folioj estas pinataj kaj staras alternante.

La arboj kaj la manĝeblaj nukso havas grandan nombron de trivialnomoj: pacifikaj migdaloj, kanariuma nukso, pili-nukso, java migdalo, kanaria migdalo, galip-nukso, nangai, kaj ngali.^[1]

• Canarium acutifolium (DC.) MERR. – Nov-Gvineo, Molukoj, Sulaveso, Nova Britio, Nova Irlando, Bugenvilo, Malnova Aŭstralio
• Canarium album (LOUR.) DC. – Tajvano, suda Ĉinujo, Vjetnamio
• Canarium apertum H.J.LAM – Sumatro, malaja duoninsulo, Borneo
• Canarium asperum BENTH. – Nov-Gvineo, Molukoj, Sulaveso, Filipinoj, Borneo, Javo, Sumbavo, Sumbo, Floreso, Timoro, Salomonoj.
• Canarium australasicum (F.M.BAILEY) LEENH. – Novsudkimrio, aŭstralia endemito.
• Canarium australianum F.MUELL. – Nov-Gvineo, malnova Aŭstralio, norda teritorio, okcidenta Aŭstralio
• Canarium balansae ENGL. – endemito Nova Kaledonio
• Canarium balsamiferum WILLD. – Molukoj, Sulaveso
• Canarium batjanense LEENH. –
• Canarium bengalense ROXB. – Hindujo, Birmo, Laoso, Tajlando, suda Ĉinujo
• Canarium caudatum KING – Sumatro, Malaja duoninsulo, Borneo
• Canarium cestracion LEENH. – Nov-Gvineo
• Canarium chinare GRUTT. & H.J.LAM – Salomonoj, Admiraltaj insuloj
• Canarium cinereum GUILLAUMIN –
• Canarium copaliferum A.CHEV. –
• Canarium decumanum GAERTN. – E Borneo, Molukoj, Nov-Gvineo, Sulaveso
• Canarium denticulatum BLUME – Andamanoj, Birmo, Sumatro, Malaja duoninsulo, Javo, Borneo, Filipinoj
• Canarium dichotomum (BLUME) MIQ. – Sumatro, Borneo
• Canarium divergensENGL. – Borneo
• Canarium elegans DALY, RAHARIM. & FEDERMAN — Madagaskaro
• Canarium engleri H.J.LAM –
• Canarium euphyllum KURZ –
• Canarium euryphyllum G.PERKINS – Filipinoj
• Canarium fuscocalycinum STAPF EX RIDL. – Borneo
• Canarium gracile ENGL. – Filipinoj
• Canarium grandifolium (RIDL.) H.J.LAM – Malaja duoninsulo
• Canarium harami BOJER –
• Canarium harveyi SEEM. –
• Canarium hirsutum WILLD. – Nov-Gvineo, tra Malajzio al la Salomonoj kaj Palaŭo
• Canarium indicum L. – Nov-Gvineo, Nova Britio, Nova Irlando, Salomonoj, Vanuatuo, Molukoj, Sulaveso.
• Canarium intermedium H.J.LAM – suda Sumatro
• Canarium kaniense LAUTERB. – Nov-Gvineo
• Canarium karoense H.J.LAM – norda Sumatro
• Canarium kerrii CRAIB –
• Canarium kinabaluense LEENH. – norda Borneo
• Canarium kipella (BLUME) MIQ. – okcidenta Javo
• Canarium kostermansii LEENH. – Borneo
• Canarium lamii LEENH. – Nov-Gvineo
• Canarium latistipulatum RIDL. – Borneo
• Canarium liguliferum LEENH. –
• Canarium littorale BLUME – Hindoĉinujo, Sumatro, Malaja duoninsulo, Javo, Borneo
• Canarium luzonicum (BLUME) A.GRAY – Filipinoj
• Canarium lyi C.D.DAI & YAKOVLEV –
• Canarium macadamii LEENH. – Nov-Gvineo
• Canarium madagascariense ENGL. –
• Canarium maluense LAUTERB. – Sulaveso, Molukoj, Nov-Gvineo, Borneo
• Canarium megacarpum LEENH. – Nov-Gvineo
• Canarium megalanthum MERR. – Sumatra, Malaja duoninsulo, Borneo
• Canarium merrillii H.J.LAM – Borneo
• Canarium muelleri F.M.BAILEY – endemito de Kvinslando
• Canarium odontophyllum MIQ. – Sumatro, Borneo, Filipinoj (Palavano)
• Canarium oleiferumBAILL – endemito en Novkaledonio
• Canarium oleosum (LAM.) ENGL. – Nov-Gvineo, Nova Britio, Timoro, Molukoj, Sulaveso
• Canarium ovatum ENGL. – Filipinoj, kultivata de Azio ĝis la Pacifikaj insuloj
• Canarium paniculatum (LAM.) BENTH. EX ENGL. –
• Canarium parvum LEENH. – suda Ĉinujo, Vjetnamio
• Canarium patentinervium MIQ. – Sumatro, Malaja duoninsulo, insulo Banka, Borneo
• Canarium perlisanum LEENH. – Malaja duoninsulo (Perlis)
• Canarium pilososylvestre LEENH. – okcidenta Nov-Gvineo
• Canarium pilosum A.W.BENN. – Sumatro, Malaja duoninsulo, Borneo
  • subsp. borneensis LEENH. – Borneo
• Canarium pimela K.D.KOENIG – Vjetnamio, Kamboĝo, Laoso, suda Ĉinujo
• Canarium polyphyllum K.SCHUM. – Nov-Gvineo
• Canarium pseudodecumanum HOCHR. – Sumatro, Malaja duoninsulo, Borneo
• Canarium pseudopatentinervium H.J.LAM – suda Sumatroa, insulo Banka, Borneo
• Canarium pseudopimela KOCHUMMEN –
• Canarium pseudosumatranum LEENH. – Malaja duoninsulo
• Canarium reniforme KOCHUMMEN & WHITMORE –
• Canarium resiniferum BRUCE EX KING –
• Canarium rigidum (BLUME) ZIPP. EX MIQ. – Nov-Gvineo
• Canarium rotundifolium GUILLAUMIN –
• Canarium sarawakanum KOCHUMMEN –
• Canarium schweinfurtiiENGL. –
• Canarium sikkimense KING –
• Canarium solomonense B.L.BURTT – Nov-Gvineo
• Canarium strictum ROXB. – Hindujo, Birmo, suda Ĉinujo
• Canarium subulatum GUILLAUMIN – Tajlando, Vjetnamio, Kamboĝo, Laoso, suda Ĉinujo
• Canarium sumatranum BOERL. & KOORD. – Sumatro, Malaja duoninsulo
• Canarium sylvestre GAERTN. – Nov-Gvineo, Molukoj
• Canarium thorelianum GUILLAUMIN –
• Canarium trifoliolatum ENGL. – endemito en Novkaledonio
• Canarium trigonum H.J.LAM – Sulaveso
• Canarium vanikoroense LEENH. –
• Canarium venosum CRAIB –
• Canarium vitiense A.GRAY – Fiĝio, Salomonoj, Samoo, Tongo, Nov-Gvineo, Bismarkoj, Admirala insulo, Ludovik-Insularo, Torres-markolaj insuloj, Aŭstralio
• Canarium vittatistipulatum GUILLAUMIN –
• Canarium vrieseanum ENGL. – Filipinoj, Sulaveso
• Canarium vulgare LEENH.– Floreso, Timoro, Sulaveso, Molukoj
• Canarium whitei GUILLAUMIN – endemito en Novkaledonio
• Canarium zeylanicum (RETZ.) BLUME –

Kelkaj specioj havas manĝeblajn nuksojn, konataj kiel galipnuksoj aŭ nangae (C. indicum), pili-nuksoj (C. ovatum), aŭ simple karium-nuksoj (C. harveyi kaj C. indicum). C. indicum estas unu el la plej gravaj nuksoportantaj arboj en okcidenta Indonezio kaj la sudokcidenta Pacifiko. C. ovatum estas kultivata kiel nutraĵo-planto nur en Filipinoj. ^[2]

C. odontophyllum, estas konata kiel „dabai“ aŭ „kembayau“. Ĝi estas specio de nutraĵa valoro, kiu havas kreman guston. Ĝi estas malmola en kruda stato kaj malmola en varmega akvo. Canarium album produktas frukton, kiu estas konsumata en Vjetnamio, Tajlando (kie ĝi estas nomata nam liap (หนำเลี้ยบ), samo chin (สมอจีน) aŭ kana (กาน้า)) kaj en Ĉinujo (ĉine: 橄欖). La frukto havas aspekton de granda olivo.

Canarium luzonicum, nomata elemi, estas arbo kiu hejmiĝas en Filipinoj. Estas oleorezino, kiu enhavas elemicinon, rikoltita de tiu arbo.

Canarium strictum produktita kiel rezino nomata nigra damaro.

• Canarium L.. Atlas of Living Australia.