Ĉempedako
 | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Artocarpus integer Merr. | ||||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||||||
Ĉempedako estas frukto de la ĉempedak-arbo (latine Artocarpus integer), familio de morusacoj (Moraceae) kaj en la sama genro kiel panfruktarbo kaj jakvo. Ĝi apartenas al sudorienta Azio. Ĝi estas grava kultivaĵo en Malajzio kaj ankaŭ estas populare kultivata en suda Tajlando kaj partoj de Indonezio, kaj povas esti uzata en aliaj areoj.[1] Ĉempedakarbo estas nuntempe limigita en teritorio al sudorienta Azio, kun kelkaj arboj en Aŭstralio kaj Havajo.[2]
Ĝi origine devenas de la tropika Azio : Tajlando, Indonezio aj Malajzio.
Priskribo
[redakti | redakti fonton]Ĉempedakujoj estas grandaj, ĉiamverdaj arboj. Ili povas kreski ĝis alteco de 20 m, kvankam plej multaj atingas nur dekduon da metroj. La arboj estas monoikaj, kun viraj kaj inaj floroj kreskantaj sur la sama arbo. Estas multaj specoj, kvankam malmultaj nomiĝas. La vigle kreskanta arbo povas porti pezajn fruktojn unu aŭ dufoje jare.
Frukto
[redakti | redakti fonton]La sinkarpo povas esti cilindra ĝis sfera formo, kaj varias de 10 ĝis 15 cm laŭlarĝe kaj 20 ĝis 35 cm en longo.[3] La maldika kaj ledeca ŝelo estas verdeta, flaveca ĝis bruneca, kaj strukturizita per kvinlateroj, kiuj estas aŭ levitaj elstaraĵoj aŭ plataj okulaj aspektoj.
La karnaj manĝeblaj ariloj ĉirkaŭas la grandajn semojn en dika tavolo. Ĉi tiuj ariloj estas manĝeblaj krudaj, aŭ ili povas esti preparitaj per multaj manieroj. Ariloj estas flavblankaj ĝis oranĝkoloraj, dolĉaj kaj bonodoraj, molaj, glitaj kaj mukaj sur la lango kaj iom fibrecaj. Matura ĉempedako havas akran odoron, kiu estis priskribita kiel malmilda kaj penetra kiel tiu de durio.[1] La gusto de la frukto similas al la rilataj jakvo kaj panfrukto kun nuanco de durio. La semoj, kiuj ankaŭ estas manĝeblaj, estas plataj sferoj aŭ longformaj, ĉirkaŭ 2–3 cm longaj.
Ĉempedakoj similas al jakvo en multaj manieroj, tamen estas pli malgrandaj ol ĝi, kaj la pedunklo estas pli maldika. La maskla infloresko de ĉempedako estas palverda ĝis flava kompare kun la malhelverda de jakvo. Ĝia karno estas pli malhelflava kaj pli suka kiam maturiĝas.[2]
Kultivado
[redakti | redakti fonton]Kondiĉoj
[redakti | redakti fonton]Kempedakarboj estas kutime plantitaj en ne-eroziitaj kaj bone drenitaj grundoj, kvankam ili povas toleri mallongtempan inundadon. Ĝi povas esti kreskigita de marnivelo ĝis 1,200 metroj (3,900 futoj) alteco ĉe temperaturoj inter 13-47 °C (55-117 ℉) kaj kun jarpluvo de 1,250-2,500 milimetroj (49-98 coloj). [Citaĵo bezona]
Propagado
[redakti | redakti fonton]En Malajzio, ĉempedakarbo estas kutime kultivata kun aliaj fruktarboj en miksitaj fruktoĝardenaj sistemoj de malgrandaj kamparanoj kaj foje en grandaj fruktarbejoj. La arboj kutime disvastiĝas per burĝona greftado por konservi deziratajn genetikajn trajtojn.[1] Plantoj ankaŭ disvastiĝas per semo, sed la semoj rapide ruinigas post forigo de la frukto, do ili devas esti plantitaj tuj post purigado.[2]
Florado kaj fruktiĝo
[redakti | redakti fonton]Arboj komencas frukti je 3–6 jaroj kiam plantitaj de semoj kaj je 2–4 jaroj por klonaj arboj. Floroj oftas de februaro ĝis aprilo kaj poste denove en aŭgusto ĝis oktobro en suda Malajzio, kontraste al en okcidenta Javo, kie ĉempedakujo emas flori en julio kaj aŭgusto. De florado ĝis maturiĝanta frukto daŭras ĉirkaŭ 2–4 monatoj.[2]
Rikolto
[redakti | redakti fonton]Tempigo de rikolto estas kritika por certigi fruktokvaliton. Unu el la plej fidindaj manieroj determini maturecon de ĉempedako estas frapi la frukton kaj aŭskulti obtuzan kavan sonon. Ŝelkoloro ankaŭ povas esti indikilo de matureco, ĉar maturigitaj ŝelo fariĝas de verdaj al pli flavaj. [Citaĵo bezonata] La disvolviĝo de karakteriza odoro simila al tiu de durio ankaŭ povas marki maturecon de la frukto, krom platiĝo de la pikiloj sur la fruktŝelo. Fruktoj estas rikoltitaj ideale antaŭ falado por eviti damaĝon, perdon je konserveblo kaj antaŭtempan maturiĝon. La rikoltita frukto produktas lateksan eksudaĵon, kaj estas lasita elflui sur la kampo antaŭ ol esti forportita de la fruktoplantejo. La frukto havas mallongan konservan tempon de 2-3 tagoj.[2]
Uzoj
[redakti | redakti fonton]Ĉempedako estas serĉata pro sia manĝebla karpeca karno tipe flava / oranĝa kaj riĉa je betakaroteno. Ĉempedako havas dolĉe unikan guston similan al tiu de durio kaj mango.[1] La frukto estas kutime konsumata en la lokoj kie ĝi estas kultivata kaj povas esti manĝata freŝa aŭ kuirita. La grandaj fruktoj ofte estas malfermita per tranĉo kaj post distranĉita en pecojn por vendado. La semoj povas esti frititaj, boligitaj aŭ rostitaj, poste senŝeligitaj kaj manĝitaj kun salo. La gusto de la semoj similas al akvokaŝtanoj. La juna frukto, kiel juna jakvo, povas esti uzata kiel legomo.[3] Kiel legomo, la juna frukto estas senŝeligita, distranĉita kaj boligita, tiam foje spicita aŭ aldonita kiel ingredienco al aliaj manĝaĵoj, kiel ekzemple kareoj.[2] En Borneo, la ŝelo de la ĉempedako povas esti prilaborita en manĝaĵon nomitan mandai farita per senŝeligado de la frukto ĝis ĝi aspektu blanka, tiam trempante ĝin en sala akvo por konservi kaj moligi la teksturon. Mandai estas kutime konsumata post fritado.[3]
La ligno estas bonkvalita, forta kaj fortika, kaj uzata kiel konstrumaterialo por hejmaj mebloj aŭ boatoj. La fibreca ŝelo povas esti uzata por fari ŝnurojn. Flava tinkturfarbo ankaŭ povas esti produktita de la ligno.[3]
Bildaro
[redakti | redakti fonton]-
Matura frukto sur arbo
-
Tranĉita frukto
-
Por aĉeto en ĉina bazaro
-
Por aĉeto en Orienta Kalimantano, Indonezio
-
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 (2018) “Origin and diversity of an underutilized fruit tree crop, cempedak (Artocarpus integer, Moraceae).”, American Journal of Botany 105 (5), p. 898–914. doi:10.1002/ajb2.1094.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Paul, Robert. (2011) Tropical fruits, 2‑a eldono, CABI. ISBN 978-1845937898. [rompita ligilo]
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Jansen, P.C.M. 1997. Artocarpus integer (Thunb.) Merr. dalam Verheij, E.W.M. dan R.E. Coronel (eds.). Sumber Daya Nabati Asia Tenggara 2: Buah-buahan yang dapat dimakan. PROSEA – Gramedia. Jakarta. (ISBN 978-979-511-672-1).
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Fruits of the Future: Chempedak, David K. Chandlee
- Fruits Technology of cempedak
- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Artocarpus integer en la angla Vikipedio.