Dialètt pramzan

Al dialètt pramzan l'è 'n dialètt gàl-italic d'la lèngua emiliana-romagnöla parlé int'la provènsa äd Pärma. Al vén in pärta dala popolasiòn dî gàl bòi chi även ocupé il téri d'la zona d'Pärma in t'al 400 a.C. , genta che dopa l’invazión romana l'è restädâ a abitär il térî da vénsù e i s'én mis'cè con j invazor roman. Al lésich c'à s'parläva donca in chi temp lì l'era un latén contaminè da influensi d'la genta galica.

I Gal, o célt, j'an lasè un retàg prezent ancòrra in sérti paroli d' uz cmón cme “gozèn” (maiale), “scrana” (sedia) o ancòra “sôga” (fune). Sucesivament par causa d'j invasiòn spagnoli e sopratut francezi in t'al dialét pramzan a's polen catär dil parôli c'a venen dal francez cme “tirabusòn” (cavatappi) opùr “vert” (aperto) o "pòmmm da téra" (patata) e bombén d' ätri paroli ancòrra.

Al pramzan l'è parlè in tutta la provensa äd Pärma, i s' polèn pärò risconträr ancòrra tri principäli varianti, la primma in di zoni d'la “basa” ( pù o meno da Torîl al fiumm Po), la sgonda in chi zonî dî cmòn 'd Fidensa, Busej e côl äd Sälsmagiôr Terem (in do l'è pù zvén al dialètt piasintén orientäl 'dla Vala dl'Ärda) e la tersa in dl’area di Apenèn. Il variasiôn in tal dialètt i s' caten, oltre ca int'na quälca parola, pu c' äter in t'la prononsa dil vocäli.

In t'la montagna pu precisamènt in'tj älti vali dal Tär e dal Sén al dialètt al comensa a veregh na quälca inflesiôn Ligure. Al dialètt par cui c'jèn miga propria 'dla citè d' Pärma, l'è ciamè dai Pramzan (abitant d'la citè 'd Pärma) cme "arioz" o "parmens". Al dì d'incó al dialèt pramzan al s'è acsì profondament misc'è con l'"arioz" d'la provensa e con di atär che solament poch studioz dal dialètt i conserven la parläda originäria.

• Chi äzon nassa, äzon môra.
• L'é mej 'n äzon viv che 'n dotor mort.
• Badär a tut i pèt caghè.
• Ciapär tut i pèt pr'aria.
• L'è andè a let c'la siora Clavdia.
• Fär credor c'al sior l'è mort par al fred ai pè.
• Parchè la gamba la tira al pè.
• Chi ha avù, ha avù, e chi n'g'ha avù fa lista nôva.
• Badacc an vôl ingan; o sònn, o sèj o fama.
• Quand s'é in bal, bizògna balär.
• Bärba bagnäda l'é méza fata.
• La bärba an fa 'l filòzof.
• A fär la bärba a l'äzon a s' consumma l'aqua e 'l savon.
• Doni e barbera l'é sempor primavera.
• Santa Bibiana, quaranta dì e 'na stmana.
• Chi ha bizògn c'al slonga la man.
• Bizògna lavorär par magnär.
• Quand la scapa, bizògna färla.
• An s'pôl miga aver la bòtta piénna e la mojéra imbariäga.
• Il bozìi i g'han il gambi curti.
• Chi viva sperand, al môra cagand.
• Amôr e caghétt, chi 'n l'ha provä an al crèdd.
• Il cagni chi g'han préssia i fan i cagnén òrob.
• Còl ch'tén cäld, tén anca frèdd.
• Tutt i cals int al cul mandon inans un pass.
• Chi lavora 'l g'ha 'na camiza, chi 'n lavora al gh'n'ha dò.
• Ai can mägor agh va drè 'l mòschi.
• Quand as dis dài al can, tut i 'gh dan.
• Tutt i can i ménnon la còvva, tut i cojon i dizon la sòvva.
• Can ch'baja an bòcca miga.
• Tutti 'l bissi i g'han al sò vlén.
• Avril piovös, magg ventös.
• Chi à téra e ca', l'è sjòr e gnan n'al sa.
• Chi gh'à 'n bón ort, gh'à un bón pòrch.
• Par Nadäl, masa al nimäl.
• Sant Antònni dala gran fardura, San Loréns dala gran caldura, vol e ch'l' ätor poch al dura.
• Par la Serióla, o ch'a néva, o ch'a pióva o ch'a nàsa la vjóla.
• Santa Lusìa l'è la nota pu lónga ch'a s'ghé sia.

Giuseppe Carli, Umberto Paravini, Dizionario Parmigiano-Italiano, 1966.