Dialét miranduléś

Al Dialét Miranduléś l'è na varietà dialetàla d'l Emigliàṅ ch'la fà part dal grup linguìstic gal-itàlic. L'è anc, insém a tut chi àtar dialét emigliàṅ, la lìngua dla versiòṅ dla Wikipedia ch'a sî drē a léśar.

Al s dascór in dal sircundàri ad La Miràndla, in dla basa mudnéśa a 'l cunfìṅ cun al Mantṿàṅ.

Tgnénd a mènt cal siggli chè, S=Sugèt, V=Vèrub, O=Ugèt (n=Nóm, p=Prunóm), al Miranduléś 'l è na lìngua ch'la dróa i custrùt chè 'd sóta:

• sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (dal sugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: [Sn]Sp1VOn eśémpi: [Stévan] al magna al pui (itagliàṅ: [Stefano] mangia il pollo)
• cun al prunóm ad sécónd livèl al pòst dal sugèt: [Sp2]Sp1VOn eśémpi: [Lò] al magna al pui (itagliàṅ: [Egli] mangia il pollo)
• cun al prunóm al pòst d'l ugèt: [Sn]Sp1OpV eśémpi: [Stévan] al al magna (itagliàṅ: [Stefano] lo mangia)
• cun i prunóm al pòst dal sugèt e d'l ugèt: [Sp2]Sp1OpV eśémpi: [Lò] al al magna (itagliàṅ: [Egli] lo mangia)

• sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (d'l ugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: [On]Op1VSn eśémpi: [al pui] 'l è magnâ da Stévan (itagliàṅ: [il pollo] è mangiato da Stefano)
• cun al prunóm al pòst dal sugèt: [On]Op1VSp2 eśémpi: [al pui] 'l è magnâ da lò (itagliàṅ: [il pollo] è mangiato da lui)

• sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (dal sugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: VSp1[Sn]On eśémpi: magna'l [Stévan] al pui? (itagliàṅ: [Stefano] mangia il pollo?)
• cun prunóm al pòst dal sugèt: VSp1[Sp2]On eśémpi: magna'l [lò] al pui? (itagliàṅ: [Egli] mangia il pollo?)

• sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (d'l ugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: [On]V1Op1V2Sn eśémpi: [al pui] è'l magnâ da Stévan? (itagliàṅ: [il pollo] è mangiato da Stefano?)
• cun al prunóm al pòst dal sugèt: [On]V1Op1V2Sp2 eśémpi: [al pui] è'l magnâ da lò? (itagliàṅ: [il pollo] è mangiato da lui?)

N.B. Al paròli fra parénteśi i èṅ facultatìvi.

Al Miranduleś, cuma al dialét fraréś e a difarensa dal mudnéś e dal mantṿàṅ, al dróa al sèt vucàli cumpàgn a 'l Itagliaṅ, faghénd però difarénsa fra curti e lunghi.

• [a] → Śgranfgnàr ([zgraŋ'fɲar] Graffiare) • (['albar] albero) àlbar
• [a:] → Dvintâ ([dviŋ'ta:] Diventato) • ([ma'ɲa:] mangiato) magnâ
• [e] → Védar (['vedar] Vedere) • (['sem] scemo) sém
• [e:] → Vēdar (['ve:dar] Vetro)
• [ɛ] → Uśèl ([u'zɛl] Uccello) • (['bεŋ] bene) bèṅ
• [ɛ:] → Fêṅ (['fɛ:ŋ] Fieno)
• [i] → Pist (['pist] Ripieno) • ([iŋ'sem] insieme) insém
• [i:] → Pîṅ (['pi:ŋ] Pieno) • ([siŋ'ti:] sentito) sintî
• [o] → Rója (['roja] Scrofa)
• [o:] → Tṿajōł ([tvfa'jo:ɫ] Tovagliolo) • (['fōg] fuoco) fōg
• [ɔ] → Śnòć (['znɔʧ] Ginocchio) • (['ɔra] ombra) òra
• [ɔ:] → Pôc (['pɔ:k] Poco) •
• [u] → Sangiùt ([saŋ'ʤut] Singhiozzo) • (['ua] uva) ùa
• [u:] → Tgnû (['tɲu:] Tenuto) • ([kɲu'su:] conosciuto) cgnusû

I funéma in blù i gh pōl'n èsar sèmpar anc s'i n gh'àṅ minga 'l asènt in sìma a difarénsa ad quéi in rós. Par quéi in vérd invéci a dipénd da i caś.

Eśèmpi:

• cûl ['ku:l] (culo) → a t incûl [atiŋ'ku:l] (t'inculo) → inculàr [iŋku'lar] (inculare)
• pîṅ ['pi:ŋ] (pieno) → a 'l impinìs [aliɱpi'nis] (lo riempio) → impinìr [iɱpi'nir] (riempire)

Cuma p'r al fraréś pò, al vucàli O e E ch'i pèrdan 'l asènt tònic, da spés i s arbàsan ad tôṅ, dvintànd acsè U e I o anc sparénd dal tut.

	Davànti	In dal mèś	Dadrē
Élti (saràdi)	i		u
In s'l élt (saràdi minga dal tut)	e		o
In sal bas (vèrti minga dal tut)	ε		ɔ
Basi (vèrti)		a

• Mòdna (Modena) → Mudnéś (Modenese)
• Són (Sonno) → Sunèṅ (Sonnellino)
• Dènt (Dente) → Dintéra (Dentiera)
• Bicér (Bicchiere) → Bicirèṅ (Bicchierino)
• Ségn (Segno) → Sgnar (Segnare)
• Bulógna (Bologna) → Bulgnéś (Bolognese)

Al cunsunànti dal Miranduléś i èṅ cumpàgni a quéli d'l itagliàṅ foravìa p'r al fat ch'i n gh'aṅ briśa gl'africàdi [ʦ] e [ʣ] (scriti Z in itagliàṅ) e la fricàda [ʃ] (scrita SCI o SCE in itagliàṅ). Par cónt'r al Miranduléś al gh'à da piò al funéma [ɫ] (dit "dark L" cuma in d'l ingléś Peel [pʰiːɫ]).

• ALÒFUN • Al Miranduléś al tîṅ i funéma alòfun [c] [ɟ] ad [k] [g] cuma in itagliàṅ (i sarésan al C e G duri prima 'd I e E, cuma CHIOSCO e GHIOTTO). Al naśàli [ɱ] / [ŋ] invéci i n èṅ minga sōl di alòfun ad [m] / [n] cuma in itagliàṅ: in Miranduléś a gh'è ['an]=anno ma anc ['aŋ]=hanno, ['pan]=panno ma anc ['paŋ]=pane. Vlénd a gh sarés anc ['paɲ]=panni stesi ch'i sarésan i pan dastéś a 'l Sōl par scar-as.
• S • La S dal Miranduléś la pōl èsar sórda [s] (cuma in sał ['sa:ɫ] → sale) o sunòra [z] (cuma in śal ['zal] → giallo), a 'l inìsi, in mèś o a la fiṅ, sénsa dal règhli cuma in itagliàṅ. Eśèmpi: śéndar=genero, séndra=cenere, Śnar=Gennaio, snar=cenare, insgnàr=insegnare, inśgnàr-as=arrangiarsi, pès=pezzo, pèś=peggio.
• Z • Anc se in Miranduléś gl'africàdi [ʦ] e [ʣ] (ch'i sarésan scriti cun na Z in itagliàṅ) i n gh'èṅ briśa, quést al n vōl minga dir ch'a n sia mia pusìbil catàr pò òṅ tacâ a c'l àtar i funéma t+s (cuma in tsévad, insipido) o d+z (cuma in madśìna, medicina).
• N • Se dòp a gh'è na vucàla, la N l'è sèmpar l'alveulàra latìna [n] → naśàr (fiutare). Se dòp a gh'è na F/V, la N la dvénta la labardentàla [ɱ] → anvlùp (confezione). Se dòp a gh'è n'atra cunsunànta, la N la dvénta velàra [ŋ] → insfilsàr (infilare). Se prima a gh'è na G, la N la dvénta na cunsunànta palatàla [ɲ] → pugn (pugno). La N a fiṅ ad paròla la pōl èsar l'alveulàra latìna [n] → an (anno) o la velàra [ŋ] → aṅ (hanno). In cal caś chè, p'r arcgnósar méj la paròla, a s pōl métar un puntèṅ in sima a la N (ṅ) acsè a s capìs méj. Par dir-'n una, “I an scavśâ” (=Gli anni spezzati in itagliàn) 'l è dimóndi difarènt da “I aṅ scavśâ” (=Essi hanno spezzato in itagliàn).
• M • La M la ś lèś sèmpar [m] (lum → lume) ma in fiṅ ad paròla la pōl anc dvintàr la labar-dintàla [ɱ] (mujàṁ → mollica).
• L • Se prima a gh'è na G, la L la dvénta na cunsunànta palatàla [λ] → Sicìglia (Sicilia), in chi àtar caś la ś lèś [l] (laséna → ascella, vìgil → vigile). Soquànti vòlti in fiṅ ad paròla però la L la dvénta na cunsunànta velàra [ɫ] cuma in dla paròla ingléśa PEEL → finàł (finale). In cal caś chè, p'r arcgnósar méj la paròla, a s pōl métar na stanga ad travèrs dla L (ł).
• V • La V la s prunùncia [v] (vèć=vecchio, prév=potrebbe) o [vf] (óṿ=uovo, nóṿ=nove/nuovo, viṿ=vivo, néṿ=neve, tṿaja=tovaglia, spurtìṿ=sportivo, Mantṿàṅ=Mantovano) a dipénd da i caś. P'r arcgnósar méj la paròla, a s pōl métar un puntèṅ ad sóta a la V (ṿ).

	Làbar	Làb'r e Dènt	Alvèul	Dòp 'l Alvèul	Palâ	Vēl	Làb'r e Vēl
Naśàł	m	ɱ	n		ɲ	ŋ
Stóp	p b		t d		[c] [ɟ]	k g
Africâ				ʧ ʤ
Fricâ		f v	s z
Davśinànt					j		w
Vibrànt			r
Vibrànt Alśér			ɾ
Da na banda			l		λ	ɫ

• B [b] → Butér ([bu'ter] Burro) butér
• -CH- [c] → Chiét (['cjet] Calmo) CH prima ad E o I
• -C/-CH [k] → Cuc/Cuch (['kuk] Cuculo) cuc • Rusc/Rusch (['rusk] Spazzatura)
• C [k] → Cgnusû ([kɲu'su:] Conosciuto) cgnusû tut al vòlti che dòp la C a gh'è na létra difarénta da I o E
• -Ć/-C’ [ʧ] → Cuć/Cuc’ (['kuʧ] Spinta) cuć • Musć/Musc’ (['musʧ] Muschio) musć
• CE [ʧ] → Bicér ([bi'ʧer] Bicchiere) bicér
• CI [ʧ] → Àcid (['aʧid] Acido) àcid
• SĆE [ʧ] → Masćèṅ ([mas'ʧεŋ] Maschietto) masćèṅ
• SĆI [ʧ] → Sćiùma (['sʧuma] Schiuma) sćiùma
• D [d] → Dur (['dur] Duro) dur
• F [f] → Fam (['fam] Fame) fam
• -GH- [ɟ] → Ghignóś ([ɟi'ɲoz] Antipatico) GH prima ad I
• -G/-GH [g] → Fōg/Fōgh (['fog] Fuoco) fōg
• G [g] → Gróp (['grop] Nodo) gróp
• -Ǵ/-G’ [ʤ] → Maǵ/Mag’ (['maʤ] Maggio) maǵ
• GE [ʤ] → Gèra (['ʤεra] Ghiaia) gèra
• GI [ʤ] → Gir (['ʤir] Giro) gir
• I [j] → Biasàr ([bja'sar] Masticare) Dòp na cunsunànt, prima dna vucàla
• J [j] → Jutàr ([ju'tar] Aiutare) jutàr
• L [l] → Lat (['lat] Latte) lat
• -Ł [ɫ] → Sał (['sa:ɫ] Sale) saɫ
• GLI [λ] → Itàglia ([i'taλa] Italia) Itàglia
• M [m] → Mój (['moj] Bagnato) mój
• -M [m] → Fam (['fam] Fame) fam
• -Ṁ [ɱ] → Mujàṁ ([mu'jaɱ] Mollica)
• NF [ɱ] → Runfàr ([ruɱ'far] Russare)
• NV [ɱ] → Anvàr ([aɱ'var] Nevicare) anvàr
• NC [ŋ] → Incóra ([iŋ'kora] Ancora)
• NG [ŋ] → Ślungàr ([zluŋ'gar] Passare)
• NŚ [ŋ] → Manś (['maŋz] Manzo)
• NS [ŋ] → Insùni ([iŋ'suni] Sogno)
• NT [ŋ] → Mantṿàṅ ([maŋ'tvfaŋ] Mantovano)
• -Ṅ [ŋ] → Paṅ (['paŋ] pane) paṅ
• N [n] → Pan (['pan] panno) pan
• GN [ɲ] → Légn (['leɲ] legno) légn
• P [p] → Póm (['pom] mela) póm
• Q [k] → Quàtar (['kwatar] quattro) quàtar
• R [r] → Ram (['ram] rame/ramo) ram
• R [ɾ] → Miranduléś ([miɾaŋdu'lez] mirandolese) tut al vòlti che la R la s cata in mèś a dū vucàli
• S [s] → Sał (['sa:ɫ] Sale) saɫ
• Ś [z] → Śal (['zal] Giallo) śal
• T [t] → Téǵ (['teʤ] Tetto) téǵ
• U [w] → Guèra (['gwεra] Guerra) guèra U àtuna prima ad vucàla
• V [v] → Vól (['vol] Volo) vól
• Ṿ [vf] → Viṿ (['vivf] Vivo)

In dal Miranduléś, cuma in itagliàṅ, i s càtan tri gènar 'd artìcui: determinatìṿ, indeterminatìṿ e partitìṿ ch'i tènan cònt dal gènar (masć e fémna) e dal nùmar (singulàr e pluràl).

'L artìcul determinatìṿ al s dróa, insém a 'l nóm ch'al gh stà davśèṅ, p'r indicàr un quèl ad definî.

	♂ masć		♀ fémna
prima 'd un nóm ch'al taca par:	cunsunànta	vucàla	cunsunànta	vucàla
singulàr	al [al]	’l [l]	la [la]	l’ [l]
pluràl	i [i]	gl’ [λ] / i [j]	al [al] / li [li]	gl’ [λ] / i [j]

• AL gat (m.s.)
• I gat (m.p.)
• LA gata (f.s.)
• AL gati (f.p.)
• ’L àśan (m.s.)
• GL’àśan (m.p.)
• L’aśna (f.s.)
• GL’aśni (f.p.)

In Miranduléś, acsè cuma in itagliàṅ, 'l artìcul indeterminatìṿ a s dróa sōl a 'l singulàr. A 'l pòst dal pluràl al và druâ 'l artìcul partitìṿ (di lìbar...) o 'l 'agetìṿ minga definî (soquànt lìbar...).

	♂ masć		♀ fémna
prima 'd un nóm ch'al taca par:	cunsunànta	vucàla	cunsunànta	vucàla
singulàr	un [uŋ]	’n [n]	na [na]	n’ [n]

• UN gat (m.s.)
• NA gata (f.s.)
• ’N àśan (m.s.)
• N’aśna (f.s.)

In Miranduléś, acsè cuma in itagliàṅ e in francéś, 'l artìcul partitìṿ a s dróa p'r indicàr na part dal tut (singulàr) o 'n insém minga definî ad ròbi, da dū in sù (pluràl).

	♂ masć		♀ fémna
prima 'd un nóm ch'al taca par:	cunsunànta	vucàla	cunsunànta	vucàla
singulàr	dal [dal]	d’l [dl]	dla [dla]	dl’ [dl]
pluràl	di [di]	di [di]	dal [dal] / dli [dli]	dagl’ [daλ]

• A magn DAL paṅ (m.s.)
• A magn DLA mnèstra (f.s.)
• A véd DI gat (m.p.)
• A véd DAL gati (f.p.)
• A bév D’L òli (m.s.)
• A bév DL’àqua (f.s.)
• A véd DI àśan (m.p.)
• A véd DAGL’aśni (f.p.)

In Miranduléś in gènar 'l agetìṿ al vèṅ sèmpar dòp a 'l nóm a part quél pusesìṿ (al sò gat) e numeràl (i tri gat). I nóm e gl'agetìṿ masć i finìsan da spés par cunsunànt a part soquànt in -I (prèmi, uràri, pòdi). I nóm e gl'agetìṿ fémni invéci i finìsan da spés p'r A (śuntàda in fónd) a part sòquànti paròli minga regulàri (la mòrt). I plurài, anc dal paròli furastéri, i rèstan cumpàgni rispèt a i singulàr, a part i finài L (m.s.) ch'i dvèntan I (un gòl/dū gòi, un vìgil/dū vìgii) e i finài A (f.s.) ch'i dvèntan I (na patàca/dū patàchi).

Gènar	Singulàr	Pluràl	Eśèmpi	Itagliàṅ
♂ Masć	-l	-i	Al giurnàl 'l è nóṿ m.s. ['al ʤur'nal 'lε 'novf] • I giurnài i èṅ nóṿ m.p. ['i ʤur'nai 'jεŋ 'novf]	Il giornale è nuovo • I giornali sono nuovi
	àtar caś	al rèsta cumpàgn	Al gat 'l è négar m.s. ['al 'gat 'lε 'negar] • I gat i èṅ négar m.p. ['i 'gat 'jεŋ 'negar]	Il gatto è nero • I gatti sono neri
♀ Fémna	-a	-i	La gata l'è négra f.s. ['la 'gata 'lε 'negra] • Al gati i èṅ négri f.p. ['al 'gati 'jεŋ 'negri]	La gatta è nera • Le gatte sono nere
	àtar caś	la rèsta cumpàgna	La maṅ l'è mója f.s. ['la 'maŋ 'lε 'moja] • Al maṅ i èṅ mój f.p. ['al 'maŋ 'jεŋ 'moj]	La mano è bagnata • Le mani sono bagnate

NÙMAR	CARDNÀI		URDNÀI
In ciffri	in létri	IPA	♂ masć	scurtâ	IPA	♀ fémna	scurtàda	IPA
0	śèr	/'zεr/	--	--	--	--	--	--
1	òṅ	/'ɔŋ/	prim	1m	/'prim/	prima	1ma	/'prima/
2	dū	/'du:/	secónd	2nd	/se'cond/	secónda	2nda	/'se'conda/
3	tri	/'tri/	tèrs	3rs	/'tεrs/	tèrsa	3rsa	/'tεrsa/
4	quàtar	/'kwatar/	quàrt	4rt	/'kwart/	quàrta	4rta	/'kwarta/
5	sinc	/'siŋk/	quìnt	5nt	/'kwint/	quìnta	5nta	/'kwinta/
6	siē	/'sje:/	sèst	6st	/'sεst/	sèsta	6sta	/'sεsta/
7	sèt	/'sεt/	sètiṁ	7im	/'sεtiɱ/	sètma	7ma	/'sεtma/
8	òt	/'ɔt/	utàṿ	8av	/u'tavf/	utàva	8va	/u'tava/
9	nóṿ	/'novf/	nòn	9on	/'nɔn/	nòna	9na	/'nɔna/
10	dèś	/'dεz/	dèciṁ	10im	/'dεciɱ/	dècima	10ma	/'dεcima/
11	ùndas ùnd'ś prima ad vucàl	/'uŋdas/ /'uŋdz/	undicéśuṁ	11śum	/uŋdi'ʧezuɱ/	undicéśma	11śma	/uŋdi'ʧezma/
12	dódas dód'ś prima ad vucàl	/'dodas/ /'dodz/	dudicéśuṁ	12śum	/dudi'ʧezuɱ/	dudicéśma	12śma	/dudi'ʧezma/
13	trédas tréd'ś prima ad vucàl	/'tredas/ /'tredz/	tredicéśuṁ	13śum	/tredi'ʧezuɱ/	tredicéśma	13śma	/tredi'ʧezma/
14	quatórdas quatórd'ś prima ad vucàl	/kwa'tordas/ /kwa'tordz/	quaturdicéśuṁ	14śum	/kwaturdi'ʧezuɱ/	quaturdicéśma	14śma	/kwaturdi'ʧezma/
15	quìndas quìnd'ś prima ad vucàl	/'kwiŋdas/ /'kwiŋdz/	quindicéśuṁ	15śum	/kwiŋdi'ʧezuɱ/	quindicéśma	15śma	/kwiŋdi'ʧezma/
16	sédas sed'ś prima ad vucàl	/'sedas/ /'sedz/	sedicéśuṁ	16śum	/sedi'ʧezuɱ/	sedicéśma	16śma	/sedi'ʧezma/
17	darsèt	/dar'sεt/	darsetéśuṁ	17śum	/darse'tezuɱ/	darsetéśma	17śma	/darse'tezma/
18	daśdòt	/daz'dɔt/	daśdotéśuṁ	18śum	/dazdo'tezuɱ/	daśdotéśma	18śma	/dazdo'tezma/
19	daśnóṿ	/daz'novf/	daśnovéśuṁ	19śum	/dazno'vezuɱ/	daśnovéśma	19śma	/dazno'vezma/
20	vint	/'viŋt/	vintéśuṁ	20śum	/viŋ'tezuɱ/	vintéśma	20śma	/viŋ'tezma/
21	vint-i-òṅ	/viŋt'jɔŋ/	vintunéśuṁ	21śum	/viŋtu'nezuɱ/	vintunéśma	21śma	/viŋtu'nezma/
22	vint-a-dū	/viŋta'du:/	vintaduéśuṁ	22śum	/viŋtadu'ezuɱ/	vintaduéśma	22śma	/viŋtadu'ezma/
23	vint-a-tri	/viŋta'tri:/	vintatriéśuṁ	23śum	/viŋtatri'ezuɱ/	vintatriéśma	23śma	/viŋtatri'ezma/
24	vint-quàtar	/viŋt'kwatar/	vintquatréśuṁ	24śum	/viŋtkwa'trezuɱ/	vintquatréśma	24śma	/viŋtkwa'trezma/
25	vint-sinc	/viŋt'siŋk/	vintsinchéśuṁ	25śum	/viŋtsiŋ'kezuɱ/	vintsinchéśma	25śma	/viŋtsiŋ'kezma/
26	vint-siē	/viŋt'sje:/	vintsiēéśuṁ	26śum	/viŋtsje:'ezuɱ/	vintsiēéśma	26śma	/viŋtsje:'ezma/
27	vint-sèt	/viŋt'sεt/	vintsetéśuṁ	27śum	/viŋtse'tezuɱ/	vintsetéśma	27śum	/viŋtse'tezma/
28	vint-i-òt	/viŋt'jɔt/	vintotéśuṁ	28śum	/viŋto'tezuɱ/	vintotéśma	28śma	/viŋto'tezma/
29	vint-nóṿ	/viŋt'novf/	vintnovéśuṁ	29śum	/viŋtno'vezuɱ/	vintnovéśma	29śma	/viŋtno'vezma/
30	trénta	/'treŋta/	trentéśuṁ	30śum	/treŋ'tezuɱ/	trentéśma	30śma	/treŋ'tezma/
40	quarànta	/kwa'raŋta/	quarantéśuṁ	40śum	/kwaraŋ'tezuɱ/	quarantéśma	40śma	/kwaraŋ'tezma/
50	sinquànta	/siŋ'kwaŋta/	sinquantéśuṁ	50śum	/siŋkwaŋ'tezuɱ/	sinquantéśma	50śma	/siŋkwaŋ'tezma/
60	ssanta	/'ssaŋta/	ssantéśuṁ	60śum	/ssaŋ'tezuɱ/	ssantéśma	60śma	/ssaŋ'tezma/
70	stanta	/'staŋta/	stantéśuṁ	70śum	/staŋ'tezuɱ/	stantéśma	70śma	/staŋ'tezma/
80	utànta	/u'taŋta/	utantéśuṁ	80śum	/utaŋ'tezuɱ/	utantéśma	80śma	/utaŋ'tezma/
90	nuànta	/nu'aŋta/	nuantéśuṁ	90śum	/nuaŋ'tezuɱ/	nuantéśma	90śma	/nuaŋ'tezma/
100	sènt	/'sεnt/	centéśuṁ	100śum	/ʧen'tezuɱ/	centéśma	100śma	/ʧen'tezma/
200	duśènt	/du'zεnt/	duśentéśuṁ	200śum	/duzen'tezuɱ/	duśentéśma	200śma	/duzen'tezma/
300	tarśènt	/tar'zεnt/	tarśentéśuṁ	300śum	/tarzen'tezuɱ/	tarśentéśma	300śma	/tarzen'tezma/
1.000	mila	/'mila/	miléśuṁ	1000śum	/mi'lezuɱ/	miléśma	1000śma	/mi'lezma/
1.000.000	un migliòṅ	/unmi'ʎɔŋ/	migliunéśuṁ	--	/miʎu'nezuɱ/	migliunéśma	--	/miʎu'nezma/
1.000.000.000	un migliàrd	/unmi'ʎard/	migliardéśuṁ	--	/miʎar'dezuɱ/	migliardéśma	--	/miʎar'dezma/

Itagliàṅ	Lunedì	Martedì	Mercoledì	Giovedì	Venerdì	Sabato	Domenica
Miranduléś	Lunadè [luna'dε]	Martedè [marte'dε]	Mercurdè [merkur'dε]	Giuidè [ʤui'dε]	Venardè [venar'dε]	Sàbat ['sabat]	Dméndga ['dmeŋdga]

Itagliàṅ	Gennaio	Febbraio	Marzo	Aprile	Maggio	Giugno	Luglio	Agosto	Settembre	Ottobre	Novembre	Dicembre
Miranduléś	Śnar ['znar]	Favràr [fa'vrar]	Mars ['mars]	Avrìl [a'vril]	Maǵ ['maʤ]	Śugn ['zuɲ]	Luj ['luj]	Agóst [a'gost]	Setémbar [se'tembar]	Utóbar [u'tobar]	Nuvémbar [nu'vembar]	Dicémbar [di'ʧembar]

Itagliàṅ	♈ Ariete	♉ Toro	♊ Gemelli	♋ Cancro	♌ Leone	♍ Vergine	♎ Bilancia	♏ Scorpione	♐ Sagittario	♑ Capricorno	♒ Acquario	♓ Pesci
Miranduléś	Bric ['brik]	Tòr ['tɔr]	Śmèj ['zmεj]	Càncar ['kaŋkar]	Lèòṅ [lε'ɔŋ]	Vérgin ['verʤin]	Balànsa [ba'laŋsa]	Scurpiòṅ [scur'pjɔŋ]	Sagitàri [saʤi'tari]	Capricòran [kapri'kɔran]	Aquàri [a'kwari]	Pés ['pes]
Latèṅ	Aries	Taurus	Gemini	Cancer	Leo	Virgo	Libra	Scorpius	Sagittarius	Capricornus	Aquarius	Pisces

GÈNAR	NÙMAR
♂ Masć	singulàr	Biànc	Śal	Aràns	Rós	Róśa	Vióla	Blu	Celèst	Vérd	Griś	Maròṅ	Négar
	pluràl	Biànc	Śai	Aràns	Rós	Róśa	Vióla	Blu	Celèst	Vérd	Griś	Maròṅ	Négar
♀ Fémna	singulàr	Biànca	Śala	Arànsa	Rósa	Róśa	Vióla	Blu	Celèsta	Vérda	Griśa	Maróna	Négra
	pluràl	Biànchi	Śali	Arànsi	Rósi	Róśa	Vióla	Blu	Celèsti	Vérdi	Griśi	Maróni	Négri

pèrśac

mugnàga

néspla

kiwi

ua

sréśa

maréna

mirtìl

lampòṅ

fràgula

fîg

langória

mlòṅ

póm

pir

brugna

banàna

ànanas

pumpélum

purtugàl

mardarèṅ

limòṅ

nóś

nuślìna

castàgna • maròṅ

nóś ad còc

cafè

articiòc

aspàrag

biétula

bròcul

caròta

càvul

faśōl

faśulèṅ

fava

fnòć

insalàta • latùga

sedròṅ

sèlar

śéś

sigóla

véna

baśilìc

funś

furmènt • graṅ

furmintòṅ

lintécia

marànśa

méj

mlòr

pamdòr

arvéa

risòti

spinàs

sòja

suchèṅ

òrś

parsémul

patàca

pavròṅ

pavrunsèṅ

pévar

pòr

radét

rava

ravanèl

suca

urtìga

trìfula

vérśa

In Miranduléś gl'agetìṿ dimustratìṿ (ch'i càmbian in relasiòṅ a 'l gènar e a 'l nùmar) i ś dróan sèmpar insém a gl'avèrub ad puśisiòṅ cuma in francéś.

Nùmar	Gènar	Puśisiòṅ	Nóm tacànt par	Miranduléś	Itagliàṅ
Singulàr	♂ Masć	Davśèṅ a chi dascór	Cunsunànt	cal + chè - Cal gat chè 'l à bèla magnâ	questo - Questo gatto ha già mangiato
			Vucàla	c’l + chè - C'l àlbar chè al fà na bèla òra	quest’ - Quest'albero fa una bella ombra
		Luntàṅ da chi dascór	Cunsunànt	cal + lè - Ślung-um cal lìbar lè	quello / quel - Passami quel libro
			Vucàla	c’l + lè - C'l óm lè al s ciàma Antóni	quell’ - Quell'uomo si chiama Antonio
	♀ Fémna	Davśèṅ a chi dascór	Cunsunànt	cla + chè - Cla gata chè 'l à bèla magnâ	questa - Questa gatta ha già mangiato
			Vucàla	cl’ + chè - Cl'uàta chè l'è mója	quest’ - Quest'ovatta è bagnata
		Luntàṅ da chi dascór	Cunsunànt	cla + lè - Ślung-um cla nóś lè	quella - Passami quella noce
			Vucàla	cl’ + lè - Cl'ua lè l'è śèrba	quell’ - Quell'uva è acerba
Pluràl	♂ Masć	Davśèṅ a chi dascór	Cunsunànt	chi + chè - Chi gat chè i aṅ bèla magnâ	questi - Questi gatti hanno già mangiato
			Vucàla	chi + chè - Chi àlbar chè i faṅ na bèla òra	questi - Questi alberi fanno una bella ombra
		Luntàṅ da chi dascór	Cunsunànt	chi + lè - Ślung-um chi lìbar lè	quei - Passami quei libri
			Vucàla	chi + lè - Chi óm lè i s ciàman Antóni	quegli - Quegli uomini si chiamano Antonio
	♀ Fémna	Davśèṅ a chi dascór	Cunsunànt	cal + chè - Cal gati chè i aṅ bèla bvû	queste - Queste gatte hanno già bevuto
			Vucàla	chi + chè - Pòrt-at tèg chi aśni lè in dal ciùś dal péguri	queste - Portati con te queste asine nell'ovile
		Luntàṅ da chi dascór	Cunsunànt	cal + lè - Cal fòrbśi lè i èṅ ruśnènti	quelle - Quelle forbici sono arrugginite
			Vucàla	chi + lè - Taja chi urtìghi lè cun la mśóra	quelle - Taglia quelle ortiche con la falce

A difarénsa d'l itagliàṅ, in dua 'l agetìṿ pusesìṿ al dipénd sèmpar dla parsòna, dal gènar e dal nùmar, in Miranduléś a cònta sōl la parsòna, a part al pusesìṿ dal prima e secónda persòna pluràla in dua 'l agetìṿ p'r al fémni al cambia.

	1a singulàra	2a singulàra	3a singulàra	1a pluràla	2a pluràla	3a pluràla
Miranduléś	mè ['mε]	tò ['tɔ]	sò ['sɔ]	nòstar ['nɔstar] m. nòstra ['nɔstra] f.s. • nòstri ['nɔstri] f.p.	vòstar ['vɔstar] m. vòstra ['vɔstra] f.s. • vòstri ['vɔstri] f.p.	lōr ['lo:r]
Itagliàṅ	mio • miei mia • mie	tuo • tuoi tua • tue	suo • suoi sua • sue	nostro • nostri nostra • nostre	vostro • vostri vostra • vostre	loro

'L agetìṿ 'l è da spés cumpagnâ da 'l artìcul (Al mè gat 'l è rós) ma prima di nóm singulàr ad parènt al n gh vōl briśa (Mè pàdar, Tò śéndar, Sò fardèl, I nòstar genitōr, Al vòstri surèli, I lōr anvō).

'L agetìṿ minga definî a s dróa quànd a s dascór ad quèi, ad bèsti o ad parsòni sénsa indicàr-'n al nùmar precìś e al qualità. In Miranduléś al s dróa sèmpar a 'l pluràl a part gnanc un ch'al và sèmpar a 'l sigulàr.

	singulàr	pluràl
♂ masć	gnanc un • gnanc un gal patî al magnarév cla śóta lè gnanc 'n • gnanc 'n àśan al farés pèś ad tè	tut i • ad nòt tut i gat i èṅ griś	pôc • pôc fradèi i s quistiònan cuma vuàtar dū	sért • sért quèi i faṅ scarésa	di àtar • di àtar caṅ i èṅ rivâ fiṅ chè di àt'r • i èṅ pasâ di àt'r an	soquànt • a-j-ò magnâ soquànt panèṅ	dimóndi • a sòṅ drē a cumpràr dimóndi disc	tant • i m vìnan in mènt tant quèi	tròp • tròp gai in dal pulàr i faṅ sōl dal caśèṅ
♀ fémna	gnanc na • gnanc na galìna patìda la magnarév cla śóta lè gnanc n’ • gnanc n'aśna la farés pèś ad tè	tut al • ad nòt tut al gati i èṅ griśi tut gl’ • ad nòt tut gl'aśióli i vàṅ a lèt	pôchi • pôchi surèli i s quistiònan cuma vuàtri dū	sérti • sérti ròbi i faṅ scarésa	dagl'atri • dagl'atri cagni i èṅ rivàdi fiṅ chè dagl'atr’ • i èṅ pasàdi dagl'atr'óri	soquànti • a-j-ò magnâ soquànti sréśi	dimóndi • a sòṅ drē a cumpràr dimóndi cravàti	tanti • i m vìnan in mènt tanti ròbi	tròpi • tròpi raśdóri da la paruchéra i faṅ sōl di petegulés
itagliàṅ	nessuno • neanche uno	ciascuno • ogni • qualunque • qualsiasi • qualsivoglia • tutti • cadauno	pochi	certi • taluni	altri	alcuni • qualche • vari • diversi	molti • alquanti • parecchi	tanti	troppi

Gl'agetìṿ interugatìṿ i sarvìsan par tacàr na dmanda e in Miranduléś in èṅ dū, che e quànt, druâ sèmpar sénsa artìcul e prima di nóm. I pōlan èsar mis in dmandi dirèti (Che bèstia tîṅ-la l'Èlide in cà? • Che animale tiene Elide in casa?) o minga dirèti (Dì-'m che bèstia tîṅ-la l'Èlide in cà. • Dimmi che animale tiene Elide in casa.). Quànd i agetìṿ ad prima i sarvìsan par furmàr di eslamasiòṅ, i tōśan al nóm 'd agetìṿ eslamatìṿ ma a gh'è da tgnir a mènt che al che interugatìṿ in Miranduléś al dvénta ac.

	gèn./nùm.	Itagliàṅ	Miranduléś
Agetìṿ Interugatìṿ ?	--	Che • Che lavoro fa tua sorella?	Che • Che lavōr fà-la tò surèla?
	--	Quale • Quale gonna scegli da metterti stasera?	Che • Che stanèla sarnìs-at da mét'r-at stasìra?
	m.s.	Quanto • Quanto vuoi prendere per quel lavoretto?	Quànt • Quànt vō't ciapàr par cal lavursèṅ lè?
	m.p.	Quanti • Quanti anni hai compiuto oggi?	Quànt • Quànt an à't cumpiû incō?
	f.s.	Quanta • Quanta voglia hai di andare a pescare?	Quànta • Quànta vója gh'à't 'd andàr a pés?
	f.p.	Quante • Quante lingue conoscono?	Quànti • Quànti léngui saṅ-i lì lōr?
Agetìṿ Esclamatìṿ !	--	Che • Che macello è successo!	Ac • Ac masèl ch'a gh'è gnû!
	--	Quale • Quale sorpresa ci aspetta!	Ac • Ac supréśa ch'la sa spèta!
	m.s.	Quanto • Quanto zucchero metti nella tazzina!	Quànt • Quànt sùcar ch'at mét in dla tasìna!
	m.p.	Quanti • Quanti soldi ci vogliono per prendere una casa!	Quànt • Quànt bèsi ch'a gh vōl par tōr na cà!
	f.s.	Quanta • Quanta polvere si accumula sulla tavola quando si apre la finestra!	Quànta • Quànta pólvra ch'la s mùcia in sla tavla quànd a s vèra la fnèstra!
	f.p.	Quante • Quante botte hai preso da tuo padre!	Quànti • Quànti bòti ch't à ciapâ da tò pàdar!

I prunóm persunài i èṅ chi prunóm ch'i s métan a 'l pòst dla parsòna ch'la dascór, dla parsòna ch'la scólta o dla parsòna, dla bèstia o dal quèl ugèt dla discusiòṅ, sénsa dir-'n al nóm.

I càmbian a secónda dla parsòna, dal gènar e dla funsiòṅ, sugèt o cumplemènt. Qvist chè i gh'àṅ dū fórmi:

• fòrta o tònica;
• débula o àtuna.

PARSÓNA	SUGÈT			CUMPLEMÈNT
fórma	facultatìṿ	ubligatòri	itagliàṅ	tònic	itagliàṅ	àtun	itagliàṅ
1ª singulàra	[mè]	a	io	mè	me	m	mi
2ª singulàra	[tè]	at prima dna cunsunànta ’t prima dna vucàla ta in dal fórmi negatìvi (prima ad N) o prima 'd un cumplemènt àtun	tu	tè	te	t	ti
3ª singulàra ♂	[lò]	al prima dna cunsunànta ’l prima dna vucàla	egli/esso	lò	lui/sé (stesso)	al cumplemènt ugèt gh cumplemènt ad tèrmin s/sa riflesìṿ	lo gli si
3ª singulàra ♀	[lē]	la prima dna cunsunànta l’ prima dna vucàla	ella/essa	lē	lei/sé (stessa)	la cumplemènt ugèt gh cumplemènt ad tèrmin s/sa riflesìṿ	la le si
3ª singulàra p'r i vérub minga persunài	--	a	--	--	--	--	--
1ª pluràla ♂	[nuàtar]	a	noi	nuàtar	noi	s	ci
1ª pluràla ♀	[nuàtri]	a	noi	nuàtri	noi	s	ci
2ª pluràla ♂	[vuàtar]	a	voi	vuàtar	voi	v	vi
2ª pluràla ♀	[vuàtri]	a	voi	vuàtri	voi	v	vi
3ª pluràla ♂	[lōr]	i	essi	lōr	loro/sé (stessi)	i/in cumplemènt ugèt s/sa riflesìṿ	li/ne si
3ª pluràla ♀	[lōr]	i	esse	lōr	loro/sé (stessi)	i/in cumplemènt ugèt s/sa riflesìṿ	le/ne si

Eśèmpi:

• [mè] a pić tè (io picchio te) = [mè] a t pić (io ti picchio)
• [lò] al vistìs lē (lui veste lei) = [lò] al la vistìs (lui la veste)
• [tè] at pètan mè (tu pettini me) = [tè] ta m pètan (tu mi pettini)
• [lē] la s cava śò (lei si sveste) [lit. lei ella si toglie giù]
• [nuàtar] a in magném luntéra (noi ne mangiamo volentieri)
• [lōr] i i cgnósan (essi li conoscono)

In Miranduléś al prunóm ubligatòri a gh vōl sèmpar anc s'al sugèt al gh'è listés (Marco al magna → Marco mangia • al gat ’l è bèl → il gatto è bello) o prima di vérub minga persunài (a piōṿ → piove • a gh'è al Sōl → c'è il Sole • a gh'è da lauràr → bisogna lavorare).

Al prunóm sugèt facultatìṿ (ch'al s pōl mètar prima ad quél ubligatòri) 'l è fat a la stésa manéra dal cumplèment tònic.

La tèrsa parsóna pluràra, a difarénsa d'l itagliàṅ, la n càmbia mia a secónd dal gènar. S'a s vōl réndar ciàr s'al grup ad parsóni i èṅ di masć o dal fémni, a gh'è da métar prima ad lōr:

• chi - s'a s trata ad masć davśèṅ a chi dascór • chi lōr i …
• lì - s'a s trata ad masć luntàṅ da chi dascór • lì lōr i …
• che - s'a s trata ad fémni davśèṅ a chi dascór • che lōr i …
• lé - s'a s trata ad fémni luntàṅ da chi dascór • lé lōr i …

Dascórs cuntràri par chi atri parsóni pluràli: in itagliàṅ NOI e VOI i n càmbian mai a secónd dal gènar. In Miranduléś invéci a s dróa NUÀTRI e VUÀTRI s'al grup l'è fat sōl ad fémni.

S'a s vōl réndar ciàr al nùmar ad parsóni ch'i fànan part dal grup, a s pōl métar in mèś a i dū prunóm al nùmar ad gint:

• nuàtar tri a dascurém da spés ad dóni;
• vuàtri dū a pasàv dimóndi tèmp da la paruchéra;
• lōr quàtar i èṅ pîṅ ad sćiòcli a i pē.

In Miranduléś i prunóm dimustratìṿ (ch'i càmbian in relasiòṅ a 'l gènar e a 'l nùmar), a difarénsa d'l itagliàṅ, i èṅ fat in na manéra difarènta da gl'agetìṿ dimustratìṿ ma i dróan listés gl'avèrub ad puśisiòṅ. I ènan dū al manéri ad prununciàr chi punóm lè a 'l inìsi, [kw] o [kv], quésta chè l'è quéla più vècia e l'è drē a dascumparìr dal tut.

Gènar	Nùmar	Puśisiòṅ rispèt a chi dascór	Miranduléś	Itagliàṅ
♂ Masć	Singulàr	davśèṅ	quést chè / qvést chè - Quést chè 'l è mè anvō	questo - Questo è mio nipote
		luntàṅ	quàl lè / qvàl lè - Quàl lè 'l è un mè amìg	quello - Quello è un mio amico
	Pluràł	davśèṅ	quìst chè / qvìst chè - Quìst chè i èṅ di curtèi	questi - Questi sono dei coltelli
		luntàṅ	qui lè / qvi lè - Qui lè i gh'àṅ al fardōr	quelli - Quelli hanno il raffreddore
♀ Fémna	Singulàr	davśèṅ	quésta chè / qvésta chè - Quésta chè l'è la mè mistra	questa - Questa è la mia maestra
		luntàṅ	quàla lè / qvàla lè - Quàla lè la gh'à na stanèla vècia	quella - Quella ha una gonna vecchia
	Pluràł	davśèṅ	quìsti chè / qvìsti chè - Quìsti chè i śógan mèg	queste - Queste giocano con me
		luntàṅ	quìli lè / qvìli lè - Quìli lè i èṅ ad Mòdna	quelle - Quelle sono di Modena

Al Miranduléś al dróa nóṿ prepuśisiòṅ cuma 'l itagliàṅ ma, prima dal paròli ch'i tàcan par vucàla, i pōlan patìr l'eliśiòṅ, na ròba ch'la n sucéd briśa in dla léngua ad Dante.

Miranduléś	ad ’d prima dna vucàla	a	da	in	cun	su	par p'r prima dna vucàla	tra	fra
Itagliàṅ	di	a	da	in	con	su	per	tra	fra

Eśèmpi:

• La surèla ad Jàcum l'è puta (La sorella di Giacomo è nubile)
• Al 15 ’d Agóst a sa stà a cà da lauràr (Il 15 di Agosto si sta a casa da lavorare)
• A vag a Mantṿa a tōr dal sis (Vado a Mantova a prendere del letame liquido)
• Da in du daśvèṅ-al chi lò? (Da dove viene costui?)
• Al becamòrt 'l è in cēśa a mét'r a pòst la casa (Il becchino è in chiesa a sistemare il feretro)
• A végn cun la Cinsia (Vengo con Cinzia)
• At pó cuntàr su nuàtar (Puoi contare su di noi)
• A sòṅ andâ in banca par tiràr via tut i mè bèsi (Sono andato in banca per prelevare tutti i miei soldi)
• P'r avér cuntâ na bala a sòṅ finî in parśòṅ (Per avere raccontato una bugia sono finito in prigione)
• Tra dū an a finìs ad pagàr al mutṿo dla cà (Tra due anni finirò di pagare il mutuo della casa)
• Cuśa sarnìs-at fra 'l óṿ e la balòta? (Cosa scegli fra l'uovo e il tuorlo?)

Nòti:

• Al prepuśisiòṅ tra e fra i èṅ cumpàgni, pròpria cuma in itagliàṅ;
• In Miranduléś, a difarénsa d'l itagliàṅ, p'r indicàr un pòst ch'a gh'è da pasàr par rivàr da n'atra banda, a n s dróa minga la prepuśisiòṅ DA ma PAR, cuma in francéś (A sòṅ gnû dèntar par la fnèstra → Je suis venu par la fenêtre → Sono entrato dalla finestra);
• Stés quèl anc quànd a gh'è da dascrìvar la parsòna ch'la fà patìr n'asiòṅ a 'l sugèt dla fraś, anca chè a gh vōl PAR e minga DA (A m fag purtàr par Stēvan → Mi faccio accompagnare da Stefano).

	ad	a	da	in	cun	su	par	tra/fra
♂ al	dal Al fiōl dal mìstar al vèṅ a scóla mèg d’l Al studi d’l itagliàṅ 'l è fàcil	a ’l A vag a ’l masèl dla Cuncòrdia	da ’l A tir na sćiuptàda da ’l mè ufìsi	in dal La Jessica l'è strabucàda in dal lìcit in d’l In d’l an 1964 'l è nâ al vèć purtēr dal Mòdna Marco Ballotta	cun al A mét al vèṅ in dla butìglia cun al dvinèl cun ’l A cundìs i radét cun ’l aśē	in sal Mét cal pac chè in sal carèl! in s’l In s’l articiòc ch't à cumprâ a gh'è di begatèṅ	p'r al A-j-ò cumprâ dla śóta p'r al ninèṅ par ’l A-j-ò cumprâ dla fruta par ’l uśèl	fra/tra ’l Fra ’l gal e la galìna a gh'è un pulśèṅ
♂ i	di I fiōi di mìstar i vènan a scóla mèg	a i A vag a i masèi dla Cuncòrdia	da i A tir na sćiuptàda da i mè ufìsi	in di La Jessica l'è strabucàda in di lìcit	cun i A mét al vèṅ in dla butìglia cun i dvinèi cun gl’ A cundìs i radét cun gl’aśē	in si Mét cal pac chè in si carèi!	p'r i A-j-ò cumprâ dla śóta p'r i ninèṅ par gl’ A-j-ò cumprâ dla fruta par gl’uśèi	fra/tra i Fra i gai e al galìni i gh'èṅ di pulśèṅ
♀ la	dla • ad la La fiōla dla [ad la] mistra la vèṅ a scóla mèg dl’ A m bruśa la pśiga dl’urìna	a la A la fiṅ 'l à ciapâ dū marùc a l’ 'D Istâ a sa stà bèṅ a l’òra	da la A daśgném da la campàgna da l’ Pas-um la bórsa da l’àqua	in dla A sém in dla piàsa dal Cavés in dl’ Fém-j-a un bagn in dl’àqua?	cun la Ma và a pés cun la scùria! cun l’ Cun l’arlìa adòs i s faṅ sōl di brut quèi	in sla A m divertìs in sla plinga in sl’ In sl’ua a gh'è dal gósi	par la Par la pulisìa 'l è stâ lò par l’ Par l’aśióla i fiōr i èṅ impurtànt	fra/tra la A guard tra la fruta s'a cat di póm andâ da mâl fra/tra l’ Fra l’èrba a gh'è di scarafàś
♀ al	dal Al fiōli dal mistri i vènan a scóla mèg	a ’l A ’l dóni a gh piàś ciacaràr da la paruchéra a gl’ 'D Istâ a sa stà bèṅ a gl’òri	da ’l A daśgném da ’l campàgni da gl’ Pas-um al bórsi da gl’àqui	in dal A sém in dal piàsi dal Cavés in dagl’ Fém-j-a di bagn in dagl’àqui?	cun al Ma và a pés cun al scùrii! cun gl’ Cun gl’arlìi adòs i s faṅ sōl di brut quèi	in sal A m divertìs in sal plinghi in sagl’ In sagl’ui a gh'è dal gósi	p’r al P’r al pulisìi 'l è stâ lò par gl’ Par gl’aśióli i fiōr i èṅ impurtànt	fr’/tr’ al A guard tr’al scatli s'a cat di póm andâ da mâl fra/tra gl’ Fra gl’èrbi a gh'è di scarafàś

I vérub in Miranduléś i s cògnugan par parsòna (1ª, 2ª o 3ª) e par nùmar (singulàr o pluràl) dal sugèt, par tèmp (preśènt, pasâ, futùr), par manéra (indicatìṿ, cungiuntìṿ, cundisiunàl, imperatìṿ, infinî, gerùndi e partisìpi) e dal vòlti par gènar (masć o femni) dal sugèt o d'l ugèt. A difarénsa d'l Itagliàṅ, un prunóm persùnal almànc a gh vōl sèmpar (a s pōl śuntàr prima anc al nóm o un secónd prunóm). In dal dmandi, al prunóm 'l è mis dòp dal vérub, cuma in Francéś.

Tri i èṅ al cugnugasiòṅ di vérub (-àr, -ar e -ìr).

I tèmp i pōl'n èsar baś o cumpòst, qvist chè i èṅ fat sù miténd insém al vérub auśiliàri (cugnugâ par parsòna, nùmar e manéra) e pò al partisìpi pasâ dal vérub.

• Al vérub auśiliàri 'l è èsar p'r i vérub minga tranśitìṿ o in dal fórmi pasìvi o riflesìvi;
• Al vérub auśiliàri 'l è avér in di àtar caś (sèmpar quànd al vérub 'l è tranśitìṿ).

Al cungnugasiòṅ di vérub in Miranduléś i èṅ tri:

• -àr → naśàr (it. annusare);
• -ar → nàsar (it. nascere);
• -ìr → finìr (it. finire).

A gh'è pò di vérub ch'i finìsan in -ér: savér (it. sapere), psér (it. potere), vlér (it. volere) e àtar incóra (tōr → prendere) ch'i n èṅ briśa regulàr.

Al gh'à dū tèmp e al n vōl mai al prunóm:

• preśènt;
• pasâ, fat miténd insém 'l infinî preśènt d'l auśiliàri e pò al partisìpi pasâ dal vérub (ÈSAR STÂ a cà sua 'l è un bèl quèl • AVÉR CGNUSÛ la fam al t à insgnâ a star a 'l mónd).

'L infinî al pōl èsar druâ in na manéra sustantivàda par dar un giudìsi in sal vérub (LÈŚAR 'l è bèl) o par dar di órdan ad n far minga quèl (Minga MAGNÀR!).

'L indicatìṿ al s dróa quànd a gh'è da dascórar ad fat e quèi ugetìṿ. Al gh'à tri tèmp baś:

• preśènt, druâ quànt un quèl al sucéd mént'r a s dascór (A magn un póm → Mangio una mela) o anc p'r indicàr un fat da 'd là da vgnir ma prévìst (Fra déś an a vag in pensiòṅ → Fra dieci anni vado in pensione);
• imparfèt, druâ quànd un quèl 'l è bèla sucès in 'd là da 'l tèmp (A magnàva un pèrśag → Mangiavo una pesca);
• futùr, druâ p'r indicàr un fat da 'd là da vgnir, anc sénsa savér quànd (A magnarò na brugna → Mangerò una prugna).

Al Passato remoto d'l Itagliàṅ al n gh'è mia.

Chi tri tèmp baś lè i pōlan pò dar vita a di tèmp cumpòst druànd 'l auśiliàri cugnugâ insém a 'l partisìpi pasâ:

• pasâ pròsim (preśènt+p.p.), druâ quànd un quèl 'l è péna sucès (A-j-ò magnâ na sréśa → Ho mangiato una ciliegia)
• trapasâ pròsim (imparfèt+p.p.), druâ quànd un quèl 'l è sucès da dimóndi tèmp (A iva magnâ na mugnàga → Avevo mangiato un'albicocca)
• futùr anteriōr (futùr+p.p.), druâ p'r indicàr un fat incóra da far ch'al darà vita a 'n àtar quèl (Quànd a 'rò magnâ, a dasparéć → Quando avrò mangiato, sparecchierò, lit. Quando avrò mangiato, sparecchio).

PREŚÈNT (Presente)

	1ª Cugnugasiòṅ -ÀR eś. magn-àr (mangiare)		2ª Cugnugasiòṅ -AR eś. nàs-ar (nascere)		3ª Cugnugasiòṅ (vérub incuatìṿ) -ÌR eś. fin-ìr (finire)
sugèt		dmanda		dmanda		dmanda
[mè] a	-ø → magn	magn-j-a [mè]?	-ø → nas	nas-j-a [mè]?	-ìs → finìs	finìs-j-a [mè]?
[tè] at	-ø → magn	magn-at [tè]?	-ø → nas	nas-at [tè]?	-ìs → finìs	finìs-at [tè]?
[lò/lē] al/la	-a → magna	magn-al [lò]?/magn-la [lē]?	-ø → nas	nas-al [lò]?/nas-la [lē]?	-ìs → finìs	finìs-al [lò]?/finìs-la [lē]?
[nuàtar] a	-ém → magném	magném-j-a [nuàtar]?	-ém → nasém	nasém-j-a [nuàtar]?	-ém → finém	finém-j-a [nuàtar]?
[vuàtar] a	-â → magnâ	magnâ-v [vuàtar]?	-î → nasî	nasî-v [vuàtar]?	-î → finî	finî-v [vuàtar]?
[lōr] i	-an → màgnan	magn-i [lōr]?	-an → nàsan	nas-i [lōr]?	-ìsan → finìsan	finìs-i [lōr]?

A riguàrd dal dmandi a gh'è da far soquànti cunsiderasiòṅ:

• In dal primi parsòni a gh'è da śuntàr na J eufónica fra 'l vérub e 'l prunóm (A), pròpria cum a sucéd in Francéś cun la T dla tèrsa parsòna (Que reste-t-il de nos amours?);
• In dal tèrsi parsòni dal primi dū cugnugasiòṅ i s dróan sōl al raìś di vérub prima di prunóm (AL/LA/I) e minga al deśinénsi;
• La secónda parsòna pluràla la vōl al prunóm ubligatòri V dòp al vérub;
• In di vérub dla 3ª cugnugasiòṅ, la deśinénsa dla tèrsa parsòna pluràla la sa scurta, pasànd da -ìsan a -ìs.

Òcio a 'l difarénsi:

• I vérub dal primi dū parsòni singulàri (eś. A t magn e At magn) i s dìśan sèmpar a la stésa manéra ([at maɲ]) ma i vōlan dir dū quèi difarènt (Ti mangio • Mangi);
• I vérub dal tèrsi parsòni, quànd a s fà na dmanda (eś. Magn-al?, Magn-la? e Magn-i? → [egli] Mangia?, [ella] Mangia? e [essi] Mangiano?), i èṅ cumpagn a i imperatìṿ cun al cumplemènt ugèt śuntâ in fónd (eś. Magn-al!, Magn-la! e Magn-i! → Mangialo!, Mangiala! e Mangiali!). 'L ùnic quèl ch'a càmbia 'l è l'intunasiòṅ.

Dagnóra tut i vérub dla tèrsa cugnugasiòṅ i èṅ incuatìṿ, a part durmìr, sintìr e soquànt àtar ch'i s cògnugan in na manéra difarénta, cum a s pōl védar in dla tabèla chè 'd sóta.

Cugnugànd i vérub a gh'è sèmpar da tgnir a mènt che in Miranduléś al vucàli O e E ch'i pèrdan 'l asènt tònic, da spés i s arbàsan ad tôṅ, dvintànd acsè U e I o anc sparénd dal tut.

	1ª Cugnugasiòṅ -ÀR eś. tint-àr (tentare)	1ª Cugnugasiòṅ -ÀR eś. śug-àr (giocare)	2ª Cugnugasiòṅ -AR eś. bév-ar (bere)	2ª Cugnugasiòṅ -AR eś. dascór-ar (parlare)	3ª Cugnugasiòṅ -ÌR (minga incuatìṿ) eś. sint-ìr (sentire)	3ª Cugnugasiòṅ -ÌR (minga incuatìṿ) eś. durm-ìr (dormire)
[mè] a	-ø → tènt	-ø → śóg	-ø → bév	-ø → dascór	-ø → sènt	-ø → dòrm
[tè] at	-ø → tènt	-ø → śóg	-ø → bév	-ø → dascór	-ø → sènt	-ø → dòrm
[lò/lē] al/la	-a → tènta	-a → śóga	-ø → bév	-ø → dascór	-ø → sènt	-ø → dòrm
[nuàtar] a	-ém → tintém	-ém → śughém	-ém → bvém	-ém → dascurém	-ém → sintém	-ém → durmém
[vuàtar] a	-â → tintâ	-â → śugâ	-î → bvî	-î → dascurî	-î → sintî	-î → durmî
[lōr] i	-an → tèntan	-an → śógan	-an → bévan	-an → dascóran	-an → sèntan	-an → dòrman

Par via dal cambi ad vucàla, la fraś "a m piàś inculàr" la pōl vlér dir dū quèi difarènt: "mi piace incollare" (da còla cun la "o" ch'la s arbàsa ad tòṅ parchè 'l asènt in d'l infinî al finìs in dla A finàla) ma anc "mi piace inculare" da cûl cun la "u" lunga ch'la dvènta curta parchè 'l asènt in d'l infinî al finìs in dla A finàla).

I vérub dla tèrsa cugnugasiòṅ minga incuatìṿ i s cògnugan cuma quéi dla 2ª cugnugasiòṅ.

	ÈSAR (essere)	AVÉR (avere)	PSÉR (potere)	VLÉR (volere)	TŌR (prendere)	DIR (dire)	FAR (fare)	TGNIR (tenere)	ANDÀR (andare)	VGNIR (venire)
[mè] a	sòṅ	ò	pòs	vój	tóg	dig	fag	tégn	vag	végn
[tè] at	sē	à	pó	vō	tó	dì	fà	tèṅ	và	vèṅ
[lò/lē] al/la	è	à	pōl	vōl	tōś	diś	fà	tîṅ / tèṅ	và	vîṅ / vèṅ
[nuàtar] a	sém	ém	psém	vlém	tulém	dgém	fém	tgném	'ndém	vgném
[vuàtar] a	sî	î	psî	vlî	tulî	dgî	fâ	tgnî	'ndâ	vgnî
[lōr] i	èṅ / ènan	aṅ / ànan	pōl / pōlan	vōl / vōlan	tóśan	dìśan	faṅ / fànan	tìnan	vaṅ / vànan	vènan

Chè 'd sōvar a gh'è na lista di vérub minga regulàr più impurtànt.

• Al vérub AVÉR in tabèla 'l è in dla sò fórma 'd auśiliàri. In Miranduléś, p'r avér-al in dla sò fórma ad vérub nurmàl, a gh'è da śuntàr-ag prima 'l avérub GH’ (A gh'ò → Io ho, At gh'à → Tu hai, …) ch'al sarév al CI d'l Itagliàṅ;
• Al vérub DOVERE d'l Itagliàṅ in Miranduléś a n gh'è minga. A 'l sò pòst a s dróa sèmp'r al vérub AVÉR e pò la prepuśiòṅ DA, cuma in Ingléś (A gh'ò da scapàr via → I have to escape → Devo fuggire);
• Al vérub AMARE d'l Itagliàṅ in Miranduléś a n gh'è minga. A 'l sò pòst a s dróa sèmp'r al vérub VLÉR e pò BÈṄ (A t vój bèṅ → Ti voglio bene → Ti amo);

IMPARFÈT (Imperfetto)

	1ª Cugnugasiòṅ -ÀR eś. magn-àr (mangiare)		2ª Cugnugasiòṅ -AR eś. nàs-ar (nascere)		3ª Cugnugasiòṅ (vérub incuatìṿ) -ÌR eś. fin-ìr (finire)
sugèt		dmanda		dmanda		dmanda
[mè] a	-àva → magnàva	magnàv-j-a [mè]?	-ìva → nasìva	nasìv-j-a [mè]?	-ìva → finìva	finìv-j-a [mè]?
[tè] at	-àv → magnàv	magnàv-at [tè]?	-ìv → nasìv	nasìv-at [tè]?	-ìv → finìv	finìv-at [tè]?
[lò/lē] al/la	-àva → magnàva	magnàv-al [lò]?/magnàv-la [lē]?	-ìva → nasìva	nasìv-al [lò]?/nasìv-la [lē]?	-ìva → finìva	finìv-al [lò]?/finìv-la [lē]?
[nuàtar] a	-àvan → magnàvan	magnàvan [nuàtar]?	-ìvan → nasìvan	nasìvan [nuàtar]?	-ìvan → finìvan	finìvan [nuàtar]?
[vuàtar] a	-àvi → magnàvi	magnàvi-v [vuàtar]?	-ìvi → nasìvi	nasìvi-v [vuàtar]?	-ìvi → finìvi	finìvi-v [vuàtar]?
[lōr] i	-àvan → magnàvan	magnàv-i [lōr]?	-ìvan → nasìvan	nasìv-i [lōr]?	-ìvan → finìvan	finìv-i [lōr]?

In d'l Imparfèt dla prima parsòna pluràla, in dal dmandi, a n gh vōl mai al prunóm ubligatòri, acsè cum a sucéd ad sòlit par la secónda parsòna pluràla.

FUTÙR (Futuro Semplice)

	Miranduléś			Français
parsòna	Preśènt dal vérub AVÉR	Auśiliàri AVÉR	Futùr dal vérub CANTÀR	Présent du verbe AVOIR	Futur simple du verbe CHANTER
1ª sing.	[mè] a gh’ò	[mè] a-j-ò	[mè] a cantarò	j’ai	je chanterai
2ª sing.	[tè] at gh’à	[tè] 't à	[tè] at cantarà	tu as	tu chanteras
3ª sing.	[lò] al gh’à	[lò] 'l à	[lò] al cantarà	il a	il chantera
1ª plur.	[nuàtar] a gh’ém	[nuàtar] a-j-ém	[nuàtar] a cantarém	nous avons	nous chanterons
2ª plur.	[vuàtar] a gh’î	[vuàtar] a î	[vuàtar] a cantarî	vous avez	vous chanterez
3ª plur.	[lōr] i gh’aṅ	[lōr] i aṅ	[lōr] i cantaràṅ	ils ont	ils chanteront

Al futùr di vérub in Miranduléś al s fà cumpagn a 'l Francéś: a s tōś al vérub AVÉR a 'l preśènt e pò a 'l s śònta a 'l vérub da cugnugàr a 'l infinî.

	1ª Cugnugasiòṅ -ÀR eś. magn-àr (mangiare)		2ª Cugnugasiòṅ -AR eś. nàs-ar (nascere)		3ª Cugnugasiòṅ (vérub incuatìṿ) -ÌR eś. fin-ìr (finire)
sugèt		dmanda		dmanda		dmanda
[mè] a	-ò → magnarò	magnarò-j-a [mè]?	-ò → nasarò	nasarò-j-a [mè]?	-ò → finirò	finirò-j-a [mè]?
[tè] at	-à → magnarà	magnarà't [tè]?	-à → nasarà	nasarà't [tè]?	-à → finirà	finirà't [tè]?
[lò/lē] al/la	-à → magnarà	magnarà'l [lò]?/magnarà-la [lē]?	-à → nasarà	nasarà'l [lò]?/nasarà-la [lē]?	-à → finirà	finirà 'l [lò]?/finirà-la [lē]?
[nuàtar] a	-ém → magnarém	magnarém-j-a [nuàtar]?	-ém → nasarém	nasarém-j-a [nuàtar]?	-ém → finirém	finirém-j-a [nuàtar]?
[vuàtar] a	-î → magnarî	magnarî-v [vuàtar]?	-î → nasarî	nasarî-v [vuàtar]?	-î → finirî	finirî-v [vuàtar]?
[lōr] i	-aṅ → magraràṅ	magraràṅ-i [lōr]?	-aṅ → nasaràṅ	nasaràṅ-i [lōr]?	-aṅ → finiràṅ	finiràṅ-i [lōr]?

PASÂ PRÒSIM (Passato Prossimo)

Cuma p'r 'l Itagliàṅ, al pasâ pròsim al descrìv n'asiòṅ ch'la gh'è bèla stada e ch'l'è anc finìda. Al s fà miténd insém al preśènt indicatìṿ dal vérub ÈSAR (in gènar p'r i vérub riflesìṿ o i vérub ad cundisiòṅ o ad muimènt ch'i èṅ minga tranśitìṿ) o AVÉR (ad sòlit p'r i vérub tranśitìṿ) cun al partisìpi pasâ dal vérub in quistiòṅ. Quànd a 'l inìsi a s dróa al vérub ÈSAR e al sugèt l'è na fémna, al partisìpi pasâ al gh'à da tgnir cònt dal gènar e dal nùmar.

Parsóna	Gènar	Sugèt	1ª Cugnugasiòṅ -ÀR eś. magn-àr (mangiare)		2ª Cugnugasiòṅ -AR eś. nàs-ar (nascere)		3ª Cugnugasiòṅ (vérub incuatìṿ) -ÌR eś. fin-ìr (finire)
	masć • fémna	prunóm		dmanda		dmanda		dmanda
1ª sing.	♂	[mè] a	[mè] a-j-ò magnâ	ò-j-a magnâ [mè]?	[mè] a sòṅ nâ	sòṅ-j-a nâ [mè]?	[mè] a-j-ò finî	ò-j-a finî [mè]?
	♀	[mè] a	[mè] a-j-ò magnâ	ò-j-a magnâ [mè]?	[mè] a sòṅ nada	sòṅ-j-a nada [mè]?	[mè] a-j-ò finî	ò-j-a finî [mè]?
2ª sing.	♂	[tè] at	[tè] 't à magnâ	à't magnâ [tè]?	[tè] at sē nâ	sē't nâ [tè]?	[tè] 't à finî	à't finî [tè]?
	♀	[tè] at	[tè] 't à magnâ	à't magnâ [tè]?	[tè] at sē nada	sē't nada [tè]	[tè] 't à finî	à't finî [tè]?
3ª sing.	♂	[lò] al	[lò] 'l à magnâ	à'l magnâ [lò]?	[lò] 'l è nâ	è'l nâ [lò]?	[lò] 'l à finî	à'l finî [lò]?
	♀	[lē] la	[lē] l'à magnâ	à-la magnâ [lē]?	[lē] l'è nada	è-la nada [lē]?	[lē] l'à finî	à-la finî [lē]?
1ª plur.	♂	[nuàtar] a	[nuàtar] a-j-ém magnâ	ém-j-a magnâ [nuàtar]?	[nuàtar] a sém nâ	sém-j-a nâ [nuàtar]?	[nuàtar] a-j-ém finî	ém-j-a finî [nuàtar]?
	♀	[nuàtri] a	[nuàtri] a-j-ém magnâ	ém-j-a magnâ [nuàtri]?	[nuàtri] a sém nadi	sém-j-a nadi [nuàtri]?	[nuàtri] a-j-ém finî	ém-j-a finî [nuàtri]?
2ª plur.	♂	[vuàtar] a	[vuàtar] a î magnâ	î-v magnâ [vuàtar]?	[vuàtar] a sî nâ	sî-v nâ [vuàtar]?	[vuàtar] a î finî	î-v finî [vuàtar]?
	♀	[vuàtri] a	[vuàtri] a î magnâ	î-v magnâ [vuàtri]?	[vuàtri] a sî nadi	sî-v nadi [vuàtri]?	[vuàtri] a î finî	î-v finî [vuàtri]?
3ª plur.	♂	[lōr] i	[lōr] i aṅ magnâ	àṅ-i magnâ [lōr]?	[lōr] i eṅ nâ	eṅ-i nâ [lōr]?	[lōr] i aṅ finî	aṅ-i finî [lōr]?
	♀	[lōr] i	[lōr] i aṅ magnâ	àṅ-i magnâ [lōr]?	[lōr] i eṅ nadi	eṅ-i nadi [lōr]?	[lōr] i aṅ finî	aṅ-i finî [lōr]?

I vérub sintagmàtic i èṅ di vérub ch'i èṅ fat sù miténd insém più elemènt, prima un vérub è pò 'n avérub lucatìṿ, dand-ag un valōr difarènt. Chi vérub chè, ch'i sarésan pò i phrasal verb d'l Ingléś e ch'i èṅ druâ dimóndi anc in dal Tedésc, i n s càtan minga facilmènt invéci in dal Léngui rumànśi a part 'l Itagliàṅ e, incóra da piò, in di Dialét Gal-Itàlic cum 'l è pò anc al Miranduléś.

vérub

SÙ su

ŚÒ giù

AVÀNTI/DAVÀNTI avanti/davanti

INDRĒ/DADRĒ dietro/indietro

DÈNTAR dentro

FÓRA fuori

VIA via

SÓTA sotto

SŌVAR sopra

Mir.

It.

Mir.

It.

Mir.

It.

Mir.

It.

Mir.

It.

Mir.

It.

Mir.

It.

Mir.

It.

Mir.

It.

A N D À R

A N D A R E

a vag sù

vado su • salgo

a vag śò

scendo

a vag avànti

vado avanti • proseguo

a vag indrē in dal tèmp

cerco di ricordare

a vag dèntar

vado dentro • entro

a vag fóra

esco

a vag via

vado via • me ne vado

a sòṅ andâ ad sóta

sono andato in rosso con i conti

al Sécia 'l è andâ ad sōvar

il Secchia è esondato

i prèsi dal cà i èṅ andâ sù dimóndi

i prezzi delle case sono andati su molto • i prezzi delle case sono cresciuti molto

a n vag minga śò a tò cuśèṅ

non vado giù a tuo cugino • non risulto simpatico a tuo cugino

at và sémp'r a drē, ta m à fiacâ!

insisti troppo, mi hai stancato!

a sòṅ andâ ad sóta

ho annaspato nell'acqua

òcio cun cal dvinèl ch'al vèṅ al và ad sōvar

attenzione con quell'imbuto, il vino potrebbe traboccare

B U T À R

B U T T A R E

al taramòt 'l à butâ śò la mè cà

il terremoto ha buttato giù la mia casa • il terremoto ha raso al suolo la mia casa

buta dèntar chè i tò stras!

getta i tuoi stracci qui!

i mur vèć i bùtan fóra dal salmìstar

i muri vecchi emettono del salmastro

buta via cal tlar lè ch'l è scasâ!

butta via quel telaio scassato • disfati di quel quel telaio scassato

C A T À R

T R O V A R E

cata sù al lìbar da par tèra

raccogli il libro da terra

a m sòn catâ fóra da tut

mi sono trovato estromesso da tutto

cata fóra subìt i lìbar ch't à tòlt!

rendi immediatamente i libri che hai preso!

C A V À R

T O G L I E R E

prima ad far al bagn, a gh'è da cavàr-as śò

prima di fare il bagno, bigogna spogliarsi

cava fóra un cunèṅ da 'l cilìndar s'at sē bòṅ

estrai un coniglio dal cilindro se ne sei capace

cava via al turàć acsè a psém bévar

stappa il turacciolo affiché si possa bere

cava śò ch'à gh'ò fam

scola la pasta che ho fame

D A R

D A R E

dà-gh sù!

alza il volume!

dà-gh śò!

abbassa il volume!

a t dag indrē cal tabàr chè

ti restituisco questo mantello

a gh dag dèntar

ci do dentro • mi impegno molto

'l à dâ fóra ad mat

ha avuto una reazione inconsulta

a-j-ò dâ via la màchina da cuśìr

ho venduto la macchina da cucire

a gh dag sù!

ci rinuncio

dà-gh śò a chi laśaròṅ!

picchia quei lazzaroni!

a gh'ò dâ dèntar la màchina vècia par tōr un gipòṅ

ho scontato la macchina vecchia per prendere un suv

mè fradèl al dà via di vulantèṅ

mio fratello distribuisce volantini

ad sira mè a dag śò a la pólvra

io spolvero di sera

ma và a dar via al cûl!

ma vaffanculo!

D I R

D I R E

dir a drē i quèi a n và minga bèṅ

sparlare di qualcuno non va bene

F A R

F A R E

a fag sù la mè ròba

raccolgo le mie cose

a m fag avànti

mi propongo

a m fag indrē

declino la proposta

al Milan 'l à fat fóra 'l Ajax

il Milan ha fatto fuori l'Ajax • il Milan ha eliminato l'Ajax

par la paùra al s l'è fata sóta

per la paura se l'è fatta sotto • si è spaventato tantissimo

i vérub sintagmàtic i èṅ fat sù miténd insém più elemènt

i verbi sintagmatici sono composti mettendo assieme più elementi

a t fag fóra

ti faccio fuori • ti uccido

Faghénd un gòl, al Milan al s è fat sóta

avendo segnato un gol, il Milan si è avvicinato nel punteggio

G N I R

V E N I R E

a vegn sù

vengo su • salgo

a végn śò

vengo giù • scendo

a végn avànti

avanzo

a végn indrē

indietreggio

a végn dèntar

vengo dentro • entro

a végn fóra

esco

a végn via da lè

vengo via da lì • mi allontano da lì

Powell 'l è gnû sóta a Bolt

Powell si è avvicinato a Bolt

'l è gnû fóra biastmànd

è venuto fuori bestemmiando • d'improvviso ha bestemmiato

L A V À R

L A V A R E

a lav śò 'sta basóra

laverò i piatti oggi pomeriggio

lava via cla màcia dal mè braghi

elimina quella macchia dai miei pantaloni

M A N D À R

M A N D A R E

cun i mè cuć a-j-ò manda sù la Sara Tommazi

con le mie spinte ho fatto emergere Sara Tommazi

in dla vita a-j-ò mandâ śò dimóndi ròsp

nella vita ho mandato giù molti rospi • nella vita ho ingoiato molti rospi

laurànd a mand avànti la famìja

lavorando mando avanti la famiglia • lavorando mantengo la famiglia

manda indrē cal pac lè

restituisci quel pacco

i carabinēr i aṅ mandâ dèntar Lupin

i carabinieri hanno condotto in galera Lupin

mandâ fóra cal laśaròṅ ch'a gh pinsém nuàtar

fare uscire quel lazzarone che ci pensiamo noi

s'al mè gat al vèṅ a cà vòstra, mandâ'l pur via

se il mio gatto viene a casa vostra, allontanatelo pure

s'at gh'à la bóca pina 'l è méj ch'at mand śò

se hai la bocca piena è meglio se deglutisci

s'at mandìs avànti tò fiōl i sarésan da la tò banda

se mandassi avanti tuo figlio sarebbero dalla tua parte • se proponessi tuo figlio sarebbero dalla tua parte

M É T A R

M E T T E R E

mét-al sù!

riponilo in alto!

mét-al śò!

mettilo giù! • depositalo!

mét avànti 'l arlój

metti in punto l'orologio

mét indrē 'l arlój

metti in punto l'orologio

mét dèntar la màchina

parcheggia la macchina in garage

mét fóra la màchina

vai a predere la macchina dal garage

A mét via i mè bèsi!

Conservo i miei soldi

A 'l ò mis sóta cun la màchina

l'ho messo sotto con la macchina • l'ho investito con la macchina

mét sù i macaròṅ!

prepara i maccheroni!

mét-al śò!

lascialo andare!

a mét avànti la famìja

do priorità alla famiglia

mét dèntar al rusét in dla bórsa!

riponi il rossetto nella borsetta!

mét fóra la frécia!

aziona la freccia!

mét via la tégia!

riponi la pentola!

a 'l ò mis sóta fin da subìt a far di caplét

l'ho sfruttato immediatamente per fagli fare dei cappelletti

mét sù i Kiss!

suona un cd dei Kiss!

mét fóra la tò part!

paga la tua parte!

'l à mis sù un banc in piàsa

ha messo su un banco in piazza • ha allestito un banco in piazza

P A R À R

P A R A R E

a m s è parâ davànti un pulisiòt

mi si è parato davanti un poliziotto • mi si è presentato improvvisamente un poliziotto

a-j-ò parâ dènt'r i pui

ho rinchiuso nel recinto i polli

a-j-ò parâ fóra i pui

ho fatto uscire i polli

a-j-ò parâ via al gat négar

ho allontanato il gatto nero

P U R T À R

P O R T A R E

pòrta sù al cusèṅ quànd at và a lèt

sali e porta il cuscino con te quando andrai a letto

pòrta śò cal cutghèṅ lè in cantìna

scendi e porta con te quel cotechino in cantina

George W. Bush 'l à purtâ avànti al lavōr ad sò pàdar

George W. Bush ha portato avanti il lavoro di suo padre • George W. Bush ha proseguito il lavoro di suo padre

s'at pòrt a drē di bèsi 'l è méj

se porti dei soldi con te è meglio

pòrta dènt'r i pagn ch'a piōṿ

recupera i panni visto che sta piovendo

pòrta fóra al caṅ ch'al gh'à da pisàr

fai uscire il cane che deve pisciare

i aṅ purtâ via sò pàdar ajér a dū óri

hanno portato via suo padre ieri alle due • hanno celebrato il funerale di suo padre ieri alle 2

i aṅ purtâ indrē i martèi ch'i ìvan tòlt in prèst

hanno restituito i martelli che avevano preso in prestito

pòrta fóra al rusc!

vai a vuotare la spazzatura!

i làdar i aṅ purtâ via incòsa

i ladri hanno portato via tutto • i ladri hanno prelevato tutto

S T A R

S T A R E

I panèi futuvultàic i èṅ acsè alśēr ch'i staṅ sù da par lōr

I pannelli fotovoltaici sono così leggeri che stanno su da soli • I pannelli fotovoltaici sono così leggeri da essere stabili naturalmente

star śò par Del Piero l'è dura

non giocare per Del Piero è dura

al stà a drē a sò anvō put

sta dietro a suo nipote celibe • si occupa di suo nipote celibe

star-ag dèntar 'l è sèmpar più difìcil

starci dentro è sempre più difficile • far quadrare i conti è sempre più difficile

star fóra la nòt p'r i śóvan 'l è bèl

uscire la notte per i giovani è bello

a stag via tuta nòt

stò altrove tutta notte

T G N I R

T E N E R E

gl'imabriagòs i pènsan ad tgnir-as sù bvénd dal Sasulèṅ

gli ubriachi pensano di sostenersi bevendo del Sassolino

i dutōr i dìśan ch'a gh'è da tgnir śò la presiòṅ

i medici dicono che bisogna abbassare la pressione

tgnir a drē a Alonso 'l è difìcil

tenere dietro a Alonso è difficile • seguire Alonso è difficile

s'at tîṅ dèntar i tò dispiaśér, al t gnarà al magòṅ

se non dai sfogo ai tuoi dispiaceri, ti verrà il magone

'l è méj tgnir fóra i caṅ parchè i pùsan

è meglio non lasciare i cani in casa perché puzzano

T I R À R

T I R A R E

tira sù la fòrbśa

tira su le forbici • raccogli le forbici

tira't śò la sfésa!

tirati giù la lampo • abbassa la lampo

tirém avànti, a gh la cavarém!

tiriamo avanti, ce la faremo!

tir-at indrē ch'a n véd gnint!

tirati indietro che non vedo niente! • spostati che non vedo niente!

tira fóra al tò curàǵ!

tira fuori il tuo coraggio! • dimostra il tuo coraggio!

tira via cla maṅ lè, stà-'m sù 'd adòs!

tira via quella mano, scansati! • leva quella mano, scansati!

a-j-ò tirâ sù la mè cà da par mè

ho costruito la mia casa da solo

ch'al Genués lè 'l à tirâ śo in dal prèsi

quel Genovese ha contrattato il prezzo al ribasso

tir-at a drē anc tò surèla

tirati dietro anche tua sorella • porta con te anche tua sorella

'l è 'n lavōr tirâ via

è un lavoro tirato via • è un lavoro da due soldi

star a 'l mar al m tira sù

soggiornare al mare mi tira su • soggiornare al mare mi fa stare meglio

a-j-ò tirâ sù mè fiōl insgnànd-ag a cumpurtàr-as bèṅ

ho tirato su mio figlio insegnandogli a comportarsi bene • ho cresciuto mio figlio insegnandogli a comportarsi bene

T Ō R

P R E N D E R E

tó sù la fòrbśa

raccogli le forbici

tulém-j-a śò tò anvō?

facciamo una foto a tuo nipote?

tó indrē la tò limòśna!

riprenditi la tua elemosina!

tó fóra al libàr da 'l casét!

preleva il libro dal cassetto

tó pur via quél ch'a t piàś!

prendi pure quello che ti piace!

tó-'t sù e và a lèt!

alzati e vai a letto!

In dla tabèla chè 'd sōvar i s pōlan védar soquànt di vérub sintagmàtic dal Miranduléś, cun la tradusiòṅ in Itagliàṅ. Se anc quàla lè la gh'à dèntar un vérub sintagmàtic, 'l è scrit in blù.

In Miranduléś, a difarénsa d'l Itagliàn, a gh pōl èsar eliśiòṅ dna vucàla sénsa par fòrsa ch'i sìan tacàdi l'una cun cl'atra. A sucéd anc quànd l'ultma sìlaba dna paròla la gh'à dèntar na vucàla sénsa tòṅ e l'è misa in custlét cun na paròla ch'la taca par vucàla.

Eśèmpi:

• La òra → L'òra • La ombra → L'ombra
• Al armàri → 'L armàri • Lo armadio → L'armadio
• Na anma → N'anma • Una anima → un'anima
• Un amìg → 'N amìg • Un amico
• Quìndas an → Quìnd'ś an • Quindici anni
• I s dìsfan in maṅ → I s dìsf'n in maṅ • Si sciolgono in mano
• I vànan a cà → I van'n a cà • Vanno a casa
• I méśdan in bisàca → I méśd'n in bisàca • Rovistano in tasca
• A sòṅ incóra a al uśdàl → A sòṅ incór' a 'l uśdàl • Sono ancora a l'ospedale
• I śgrànfgnan i bèsi ad nascòst → I śgrànfgn'n i bèsi ad nascòst ['zgraŋfɳn i bɛsi] (!) • Si fregano i soldi di nascosto
• I vēdar i èṅ śbragâ → I vēd'r i èṅ śbragâ • I vetri sono rotti
• Se a is savû che la gata e i gatèṅ che i éran in dal ciûś i éran tuo, a n i arév briśa andgâ → S'a is savû ch'la gata e i gatèṅ ch'i ér'n in dal ciûś i éran tuo, a n i arév briśa andgâ • Se avessi saputo che la gatta e i gattini che erano nella stalla erano tuoi, non li avrei annegati
• A al prim tùran la Mattek-Sands la pésca incóra la Vinci → A 'l prim tùran la Mattek-Sands la pésc' incóra la Vinci ['pesk iŋ'kora] • Al primo turno la Mattek-Sands trova ancora la Vinci

L'eliśiòṅ la s cat' anc in di àtar dialét emigliàṅ.

• Bulgnéś, cum in dla canta La Raza Bulgnaisa → I nas'n acsè!
• Arśàṅ, cum in dla canta Al valzer di Mudant → I s mét'n e i s chèv'n in tant

In dal fraśi interugatìvi al sugèt a s mét sèmpar dòp a 'l vèrub. Eśémpi: Diś-al dal cavulàdi? (Dice delle fesserie?, lett. Dice egli delle cavolate?) - Fà'l a mōd? (Si comporta bene?, lett. Fa egli a modo?) - Tîṅ-at al Milan? (Tifi il Milan?, lett. Tieni tu il Milan?) - Sî'v vò ch'a vindî di stras? (Siete voi che vendete degli stracci?/E' lei che vende degli stracci? - in miranduléś a n s dà minga dal "lei" ma dal vò in ségn ad rispèt) - Gh'ò-j-a da dar-'g-i? (Devo darglieli?, lett. C'ho io da dare gli li?) - Gh i ò-j-a da dar-ag? (Devo darglieli?, forma alternativa rispetto alla precedente, lett. Ci li ho io da dare gli?). "J" 'l è un sòṅ eufònic ch'a s dróa prima ad "A" (IO/NOI) in dal fórmi interugatìvi.

Sol in dal mod imperativ al suget a n s met minga. Eśempi: Tin t in a ment ch'at gh'ha da murir! (Ricordati che devi morire!, lett. Tieni ti in mente che tu c'hai da morire!).

Al formi negativi i s fanan mitend N prima dal verb e la parola MINGA dopa al verb. Eśempi: A n voj minga ch'at dascor (non voglio che parli, lett. io non voglio mica che tu parli). Al post ad MINGA a s pol druar anc MIA o BRIŚA (ch'i en i sò sinonim) o di atar averb cun acesioṅ negativa/rafursativa (GNANC, MAI, GNINT, …). 'L imperativ negativ a s fa mitend MINGA/MIA/BRIŚA e pò al verb. Eśempi: Minga magnar! Briśa durmir! Mia far 'l aśan!

Al miranduleś 'l è uniform a basta in tuta la basa mudneśa ma a gh'è un pò ad varianti:

• I diminutiv i gh'anan la forma IN/INA o EṄ/INA (es. putin/putina - puteṅ/putina)
• 'L articul da druar in di plurai dal paroli feminili 'l è LI/AL (es. li galini/al galini)
• In sert caś, śunta facultativa dal sufis -AṄ in di verb ad la tersa parsona plurala (es. I gh'aṅ ragioṅ/I gh'anaṅ ragioṅ - I pol cambiar/I polaṅ cambiar - I vól sempar tut/I vólaṅ sempar tut). Ma par Esar e Magnar a gh'è na forma sola (eṅ/magnaṅ).

Al cumplemènt ad cumpagnìa 'l è druâ a la manéra latìna, a secónd ch'al faga riferimènt a di prunóm o diretamènt a di nóm ad parsòni (o dal bèsti).

Parsòna	Latìn	Miranduléś	Itagliàṅ
1 Sing.	mecum - Ego tecum stabo si tu mecum stabis	mèg - Mè a starò tèg se tè ta starà mèg	con me - Io starò con te se tu starai con me
2 Sing.	tecum - Nec sine te nec tecum vivere possum	tèg - A n pòs minga vìvar sénsa ad tè ma gnanc tèg	con te - Non posso vivere né senza te né con te
3 Sing.	secum - Centum boves militibus dono dedit, qui secum in expeditione fuerant	sèg - Al regalò sènt bòv in dòṅ a i suldâ ch'i éran stâ sèg in dla spedisiòṅ	con lui - Diede cento buoi in dono ai soldati che erano stati con lui nella spedizione
1 Plur.	nobiscum - Dei semper nobiscum sunt	nòsc - I Dio i èṅ sèmpar nòsc	con noi - Gli dei sono sempre con noi
2 Plur.	vobiscum - Mala semper vobiscum sunto	vòsc - I mai i saràṅ sèmpar vòsc	con voi - I mali saranno sempre con voi
3 Plur.	secum - Marcus et Lydia secum illum canem tinuerunt	sèg - Marc e la Liddia i aṅ tgnû sèg al caṅ	con loro - Marco e Lidia hanno tenuto il cane con loro

Invéci prima di nóm a ś dróa sèmpar cun ch'l è rivâ a nuàtar dal latìn cum.

Eśèmpi: A vag a 'l mar cun la Cìnsia e a m fag purtàr par Stēvan (Vado al mare con Cinzia e mi faccio portare da Stefano).

• Al Barnardon - Lunàri cun l'indicasiòṅ dal fèsti, dal sagri e dal fēri dal Miranduléś e dintóraṅ
• Scrìvar, lèźar, rezitàr - Cultura dialettale ferrarese - règhli ch'i pōlaṅ valér anc p'r al Miranduléś
• Rapreśentasiòṅ c'n al graféma latîṅ e diacrìtic ṅ dla Naśàla Velàra ŋ
• Al dialét Miranduléś in dla Wikipedia nasiunàla
• Cuma scrìvar in dialét Mudnèś
• La Divino Commedia: Interpretazione un po’ libera, in Mirandules, del poema Dantesco - Gianni Bellini
• Un pcòṅ dla cumèdia S'a la cat a la cóp
• La pueśìa ’L imbutigliamènt lèta par la Brunetta Panzani
• Al Diàvul 'l inségna a rubàr ma briśa a lugàr
• Néṿ a Favràr, fèsta dal granàr
• Al mónd al và a l'arvèrsa
• 'L è nâ tant furtunâ che s'al vinsìs di capèi i putèṅ i nasrésan sénsa tèsta
• 'L à tant laurâ ch'al gh'à incóra i bras nóṿ
• I masć i śmadréśan e al fémni i spadréśan
• Scólta, guàrda e taś s'at vō viv'r in paś
• A sòṅ gnû dar al Bòṅ Cavdàn
• 'L è méj sudàr 'd Istâ che tósar 'd Invèran
• 'L è più fàcil catàr di quatrèṅ ch'imbrujàr di cuntadèṅ
• Paròla dita la n tórna indrē
• Al tira avànti a fòrsa ad cuć e śburlòṅ

Miranduléś dna vòlta (1800)	Miranduléś 'd adès (2000)	Itagliàṅ (2000)
Un zèrt óm l'aviva du fiō. Al più pìcul dis a sò padr:	Un sèrt óm al gh'iva dū fiōi. Al più pìcul al diś a sò pàdar:	Un certo uomo aveva due figli. Il più piccolo disse a suo padre:
«Papà, da-'m dla vòstra ròba la part ch'a m vèṅ!»	«Papà, dà-'m dla vòstra ròba la part ch'a m vèṅ!»	«Papà, dammi dei vostri averi la parte che mi spetta!»
e lù al divìś la sò sustànsa tra i dū fiō.	e lò al divìd la sò sustànsa tra i dū fiōi.	e lui divise le sue sostanze fra i due figli.
Da lì a pôc dì, al fiōl più pìcul, fat fagòt, l'andò via luntàṅ luntàṅ,	Da lè a pôc dè, al fiōl più pìcul, fat fagòt, al và via luntàṅ luntàṅ,	Da lì a pochi giorni, fatto fagotto, andò via lontano lontano,
e al cunsumò tut in stravìsi.	e al taca a cunsumàr tut in stravìsi.	e consumò tutto in stravizi.
E quand a n n'avì più 'n sòld, a s fè sintìr la fam in cal paéś,	E quand al n gh'iva più 'n sòld, la fam la s fà sintìr in cal paéś,	E quando non ebbe più un soldo, si fece sentire la fame in quel paese,
in cunseguénsa d'una carestìa, e acsì al puvrét prinsipiò a védar ch'a gh mancàva 'l nesesàri.	in cunseguénsa dna carestìa, e acsè al puvrét al taca a védar ch'a gh mancàva 'l necesàri.	a causa di una carestia, e così il poveretto inizio a vedere che gli mancava il necessario.
Al s tóls 'd lì e al s arcmandò a un zitadìṅ 'd cal sit,	Al s tōś da 'd lè e al s arcmànda a un sitadèṅ 'd cal sit,	Si tolse di lì e si raccomandò a un cittadino di quel posto,
e quest al mis in campàggna per guardiàṅ di pòrc.	e qvist chè 'l al mét in campàggna cuma guardiàṅ di pòrc.	e questi lo mise in campagna come guardiano dei maiali.
A gh vigniva vója infìna d'impìr-s la pansa 'd chili giàndi 'ch magnàvan i pòrc;	A gh gniva vója infìna 'd impinìr-as la pansa 'd cal giàndi ch'i magnàvan i pòrc;	Gli venne infine voglia di riempirsi la pancia di quelle ghiande che mangiavano i maiali;
ma a n gh'éra aniùṅ gh'in das.	ma a n gh 'n éra gnanc òṅ ch'a gh'in dis.	ma non ce n'era neanche uno che gliene desse.
Vist donca la matèria ch'i aveva fat, al dis:	Vist dònca la matèria ch'i ìvan fat, al diś:	Visto quindi l'andazzo in corso, disse:
«Quant sarvitōr in cà 'd mè padr i aṅ dal paṅ in abundànsa, e mì a mōr chì 'd fam!»	«Quant sarvidōr in cà 'd mè pàdar i àṅ dal paṅ in abundànsa, e mè a mōr chè 'd fam!»	«Quanti servitori in casa di mio padre hanno pane in abbondanza, e io qui muoio di fame!»
A 'm turò sù, e a turnarò da mè padr e a gh dirò:	A m turò sù, e a turnarò da mè pàdar e a gh dirò:	Mi leverò, e tornerò da mio padre e gli dirò:
«Papà, a-j-ò mancâ e vèrs al zēl e vèrs 'd vù!	«Papà, a-j-ò mancâ e vèrs al cēl e vèrs ad vò!	«Papà, ho mancato sia verso il cielo sia verso di voi
A n am mèriti più d'èsar ciamâ par vòstar fiōl:	A n m mèrit piò 'd èsar ciamâ par vòstar fiōl:	Non merito più di essere considerato vostro figlio:
tgnî-m invéz cum uṅ di vòstar sarvitōr».	tgnî-'m invéci cum òṅ di vòstar sarvidōr».	tenetemi invece come uno dei vostri servitori».
E, alvànd-as sù, 'l andò drit fiṅ da sò padr.	E, alvànd-as sù, al và drit fiṅ da sò pàdar.	E, alzandosi, andò dritto fin da suo padre.
E quand al gh'éra anc luntàṅ un pôc, al padr el vist,	E quànd al gh'éra anc luntàṅ un pôc, al pàdar 'l al véd,	E, quando gli era ancora un poco lontano, il padre lo vide
al s mós a cumpasiòṅ, al gh córs incòntra	e mòs a cumpasiòṅ, al gh cór incòntra	ne ebbe compassione, gli corse incontro
e al gh butò i brss a 'l còl, e al la basò.	e al gh buta i bras a 'l còl, e 'l al baśa.	e gli mise le braccia al collo, e lo baciò.
E sò fiōl al gh diss:	E sò fiōl al gh diś:	E suo figlio gli disse:
«Papà, aj-ò mancâ e vèrs al zēl e vèrs 'd vù!	«Papà, a-j-ò mancâ e vèrs al cēl e vèrs ad vò!	«Papà, ho mancato sia verso il cielo sia verso di voi
A n am mèriti più d'èsar ciamâ par vòstar fiōl».	A n m mèrit piò 'd èsar ciamâ par vòstar fiōl».	Non merito più di essere considerato vostro figlio».
E sò padr cmandò ai sarvitōr:	E sò pàdar al cmanda a i sarvidōr:	E suo padre ordinò ai servitori:
«Prèst, tirâ fóra la più bèla vèsta, e giustâ-gh-la adòs,	«Prèst, tirâ fóra la più bèla vèsta, e giustâ-gh-la adòs,	«Presto, portate qui il più bel vestito, e fateglielo indossare,
mtî-gh 'l anèl in dî e il scarpi ai pē;	mtî-gh 'l anèl in di dî e al scarpi a i pē;	mettetegli l'anello alle dita e le scarpe ai piedi;
E andâ a tōr da la stala 'l vdèl più gras, e masâ-l,	E andâ a tōr da la stala 'l vdèl più gras, e masâ-'l,	E andate a prelevare dalla stalla il vitello più grasso, e ammazzatelo,
e ch'a s magna e ch'a s staga alégar!	e ch'a s magna e ch'a sa staga alégar!	e che si mangi e che si stia allegri!
Parchè 'st mè fiōl 'l éra mort e l'è turnâ al mónd;	Parchè cal mè fiōl chè 'l éra mòrt e 'l è turnâ a 'l mónd;	Perché questo mio figlio era morto ed è tornato in vita;
al s'éra pèrs, e al s'è truvâ».	al s éra pèrs, e al s è truvâ».	si era perso, e si è ritrovato».
E i prinsipiòṅ al diśnàr e gli alegrési.	E i tacàran al diśnàr e gl'alegrési.	E iniziarono a banchettare e a far festa.
El fiōl più grand 'l éra in campàggna, e int al dar vòlta,	Al fiōl più grand 'l éra in campàggna, e in dal dar vòlta,	Il figlio più grande era in campagna, e nel tornare,
quànd al fu avśìṅ a cà, al sintì a cantàr e a sunàr.	quànd 'l éra davśèṅ a cà, al sènt a cantàr e a sunàr.	quando si fu avvicinato a casa, sentì cantare e suonare.
Al ciamò uṅ di sarvitōr e al dmandò cuś 'l éra mò 'sta còsa.	Al ciàma òṅ di sarvidōr e al dmanda cuś 'l éra mò cal lavōr lè.	Chiamò uno dei servitori e chiese cosa stesse succedendo.
E quést al gh arspōś:	E lì lò al gh rispónd:	E questi gli rispose:
«'L è turnâ vòstar fradèl, e vòstar padr 'l à fat masàr uṅ vdèl gras	«'L è turnâ vòstar fradèl, e vòstar pàdar 'l à fat masàr un vdèl gras	«È tornato vostro fratello, e vostro padre ha fatto uccidere un vitello grasso
par la cunsulasiòṅ d'avér-al vist saṅ e salv».	par la cunsulasiòṅ 'd avér-al vist saṅ e salv».	par il sollievo di averlo visto sano e salvo».
Ma a 'l fradèl grand agh vens la stisa, e a n avliva briśa intràr in cà.	Ma a 'l fradèl grand a gh vèṅ la stisa, e a n vōl briśa andàr dènt'r in cà.	Ma il fratello grande fu preso dalla stizza, e non voleva entrare in casa.
Al padr dònca vens fóra lù, e al la prinsipiò a pregàr.	Al pàdar dònca al vèṅ fóra lò, e al taca a pargàr.	Il padre uscì quindi lui, e iniziò a pregare.
Ma quél tgniva dit:	Ma chi lò al tgniva dit:	Ma questi rimarcò:
«'L è tant an ch'a v serv, e a n v ò mai diśubidî;	«'L è da tant an ch'a v sarvìs, e a n v ò mai diśubidî;	«Sono tanti anni che vi servo, e non vi ho mai disubbidito;
ma vù a n m avî mai dâ gnanc un cavrét	ma vò a n m iv mai dâ gnanc un cavrét	ma voi non mi avete mai dato neanche un capretto
da psér-'m-al gudér in cumpagnìa di mè amìg.	da psér-'m-al gudér in cumpagnìa di mè amìg.	da potermi godere in compagnia dei miei amici.
Però dòp ch'è turnâ 'st àltar vòstar fiōl,	Però dòp ch'l è turnâ 'st àtar vòstar fiōl,	Però dopo che è tornato quest'altro vostro figlio,
ch'l à consumâ tut al sò cun dil dóni 'd catìva vita,	ch'l à cunsumâ tut al suo cun dal dóni 'd catìva vita,	che ha sperperato tutti i suoi averi con delle donne di malaffare,
a i avî massâ par lù al vdèl più gras».	a iv masâ par lò al vdèl più gras».	avete ammazzato per lui il vitello più grasso».
Sò padr gh diss:	Sò pàdar al gh diś:	Suo padre gli disse:
«Vù, al mè fiōl, a sî sèmpar con mì, e tut quél ch'a-j-ò 'l è vòstar.	«Vò, al mè fiōl, a sî sèmpar mèg, e tut quél ch'a-j-ò 'l è vòstar.	«Voi, figlio mio, siete sempre con me, e tutto quello che possiedo è vostro.
Ma 'l era giùst 'd gudér e far digli alegrési,	Ma 'l éra giùst 'd gudér e far di alegrési,	Ma era giusto festeggiare e rallegrarsi,
parchè vòstar fradèl 'l era mòrt e 'l è arsuscitâ;	parchè vòstar fradèl 'l éra mòrt e 'l è turnâ a vìvar;	perché vostro fratello era morto ed è resuscitato;
al s éra pèrs, e al s è turnâ a truvàr».	al s éra pèrs, e al s è catâ ad nóṿ».	si era perso, e si è ritrovato».

Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 238

A digh donca che in di temp dal prim re 'd Cipri, dop al cunquist fat dla Tera Santa da Gofredo 'd Buglion, a sucedé che una sgnora 'd Guascogna l'andé in pelegrinagg al Sepolcr, da dova turnand indree, arivada in Cipri, da suquant birbon la fu vilanament ultragiada. 'D quest chì lee, sensa nissuna cunsulasion dasprandos, la pensé d'andar a ricorar dal re; ma 'gh fu dit da sertun che la pardrev la fadiga par gnent, parchè l'era acsì da poch che non sol al na vendicava brisa i insult fat ai altr, ma che al tolerava vigliacament anch quei ch'i 'gh favan a lù; intant che chiunque gh'aveva un dispiaser al la sfugava col faragh un qualch insult o vergogna a lù. Avend sentii quest la dona, desprada dla vendeta, par cunsularas un poch dla sò noia, la propos da vler dar 'na stucada a la miseria del re; e andada pianzend davanti a lù, la diss: "Al mè sgnor, an vegn minga a la tò presensa par vendeta che m'aspeta dla ingiuria ch'am è staa fat ma, in sudisfasion 'd quela, at pregh ch'at m'insegn cuma 't sofr queli che mì a sent ch'i 't fan, afinché imparand da tì a possa con pasiensa supurtar la mia; la qual, Dio al sa lù, se al psess far, vluntera at la darev, zà che tì at see un sì bon purtador".
Al re, fin alora ch'l'era staa acsì tard e pigr, cumè s'al s'fuss dasdaa dal son, prinsipiand da l'ingiuria fata a 'sta dona, che asprament al vendiché, al dvinté un persecutor grandissim 'd tut quei che contra l'unor dla curona i cumitess qualcosa d'alora in avanti.
Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 290-291

A dgiva donca ch'ai gioran dal prim re 'd Cipr, dop la cunquista dla Tera Santa da Gufred 'd Buglion, a sussdì ch'na gran sgnora 'd Guascogna, ch'l'era in pelagrinagg, l'andò al Sepolcar 'd Nostar Sgnor, e quand la turnò indree, 'gnuda ch'la fu un'altra volta in Cipr, la fu ufesa ind l'unor da di birichin e da di birbon d'om. E l'era fora 'd liee da la rabia e da la disparasion; dasprada e an savend più ach capel metras, la pinsò ben d'andar a udiensa dal re par diragh pian e fort al sò sentiment e tut quel ch'agh era sussess dree la strada; ma la zent i 'gh diss ch'l'arev butaa viè 'l fiaa e la fadiga, parchè 'l re an fieva giustisia par chil matieri lì, parchè an la fieva gnanch par lù, quand la zent da 'st mond, par sfugaras dil gnol ch'i aviva par la testa i 'gh fieva di afront. 'Sta povra dona, quand la sintì acsì, dasprada e fora 'd liee da la vargogna e da la voja 'd vendicaras, par cunsularas dla sò disgrasia la pinsò d'andar a far arabir un puctin anch al re; e, pianzend cmè un putlet e zigand a la crusiata, la s'agh piantò davanti e la 'gh dsì: "Sacra Curona, re, mì an vien brisa chì da lù parchè a spera rason dla birbunada ch'i m'ha fat, ma a vien solament parchè ch'am faga grasia d'insgnaram (s'l'è vera quel ch'i dis) com lù al fa a supurtar in santa pas i afront e gli ufes che chil canaji i 'gh fan, parchè acsì a prev supurtar mej anch il miè, ch'agh garantiss ch'agh rinunsiarev tant e pò tant vluntiera a lù".
Al re, ch'in tut al temp da 'sta gran ciacarada, e stuf da 'sta mandga 'd ciacarad, com s'al sdassdass in cal mument, al saltò su tut int un colp e al diè subit ordan ch'as vendicass 'sta povra sgnora 'd tut igli ufes ch'i gh'ivan fat, e da cl'ora e quela 'l dvintò al più gran persecutor ad tut quei ch'i 'gh fievan di insult, e al gmitì al servel a partì che an agh vins più voja 'd far i bei umor.
ibidem, pagg. 292-293

A digh donca che ai temp dal prim re 'd Zepri, da cla via che Gufred Buglion l'abé fat la conquista ed Tera Santa, as dia 'l cas ch'una sgnora ed Cuscogna l'andò in pelegrinazz al Sepulcher, e dand ed volta, quand la fo arivada a Zepri, agh fu di bardasson ch'i 'gh fen quel ch'a ne 'v digh. In causa 'd 'sta bruta asion, cla sgnora, avenden poca vuja, agh vins in ament d'andar dal re par denunsiargh al cas, ma agh fu ch'i 'gh diss: "Sgnurina, l'è temp e fiaa strussiaa, parchè cal re l'è un om acsì indolent e bon da niant che in cambi ed far giustisia ai magon di ater, una gran part ed quili ch'i fan a lù al s'li bev cmud un sumari; in 'sta moda, tut quii ch'han dla rogna da gratars i 's la gratan incontr'a lù fasandghen ed tot el fata". Abend santii la sgnora cmud andava la fassenda e 'n abend piò speransa 'd vendicars, per cunsolars in qualch manera 'd cla passion, la 's mess ed tor in zogh cal re di mè cucù e, smergland, essend andada al sò cuspet: "Sgnor" la diss "an son zà chè pr'asptar rason dla rifa ch'i m'han fat. Ojabò! Mi an voj sna che a m'insegnadi cmud a fa a sufrir tut chii brut mustass ch'i 'v fan. As prev dar che, cun la vostra scola, anca mì a psiss cumpurtar el mè desgrassi. Vò al savii, al bon Gesò Lazareno, s'agh li dunaree vluntera, s'a se psess, daspoch ch'al gh'ha csè boni spali".
Al re, ch'infin alora l'era staa un imbambii, un vis 'd ricota, a pars ch'al s'desdass da un'insonia, e prinsipiand da la figura patida da cla sgnora, la qual l'abè tut el sudisfasion pussebli e impussebli, al s'mitè propri a grinta dura con tut i bech e via che, da cal giorn andand inans, i 's fossan azzardaa 'd far del bricunadi incontr'a l'unor dla sò curona.
ibidem, pag. 296-297