Πυρόι
Συντεταγμένες: 35°4′14.61450″N 33°29′8.15852″E / 35.0707262500°N 33.4855995889°E
| Πυρόι | |
|---|---|
| (τουρκ.: Gaziler) | |
 Η τοποθεσία του Πυροΐου στην Επαρχία Λευκωσίας. | |
  Πυρόι | |
| Χώρα | (de jure) Κυπριακή Δημοκρατία |
| Επαρχία | Λευκωσίας |
| Χώρα | (de facto) Τ.Δ.Β.Κ. |
| Επαρχία | Λεφκόσα |
Το Πυρόι (ή Πυρόειν ή Πυρόγη, τουρκικά: Γκαζιλέρ, Gaziler) είναι εγκαταλελειμμένο χωριό στην κεντρική Κύπρο.
Το έδαφος του οικισμού ανήκει εκ του νόμου (de jure) στην Κυπριακή Δημοκρατία, της οποίας είναι κοινότητα που υπάγεται διοικητικά στην Επαρχία Λευκωσίας. Ωστόσο, μετά την τουρκική εισβολή του 1974, το χωριό ελέγχεται εκ των πραγμάτων (de facto) από την μη αναγνωρισμένη Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου.
Ιστορικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Βρίσκεται μάλιστα σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες με την ίδια ακριβώς ονομασία: Piroi. Αναφέρεται όμως και με το ελληνικό του άρθρο, ως Το Piroi, που κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ανήκε στο εκκλησιαστικό τάγμα των Φραγκισκανών μοναχών. Είναι, μάλιστα, το μοναδικό από τα πολλά κτήματα που κατείχαν οι Φραγκισκανοί στην Κύπρο, του οποίου το όνομα γνωρίζουμε και ξέρουμε θετικά ότι ανήκε σ' αυτούς. Οι Φραγκισκανοί είχαν και μοναστήρι στο Πυρόι το οποίο, κατά τον G. Jeffery (1918), υφίστατο έως τον 16ο αιώνα. Σήμερα έχουν πλέον εξαφανιστεί τα ίχνη του. Η ονομασία του χωριού (όπως και των δυο χωριών που ονομάζονται Πυργά ή και Πυρκά) προέρχεται από τη λέξη πυρρός, εξ αιτίας του κόκκινου χρώματος των εδαφών της περιοχής του. Στη συγκεκριμένη μάλιστα περίπτωση του Πυρογιού, η ονομασία του είναι σύνθετη, από τις λέξεις πυρρός και γη, οπότε έχουμε περιοχή που λέγεται πυρρόγειος. Γι’ αυτό μερικοί γράφουν το όνομα του χωριού στον τύπο: Πυρόειν ή και Πυρρόειν (το). Η προέλευση της ονομασίας του χωριού, πάντως, είναι αρχαιότερη της περιόδου της Φραγκοκρατίας και παραπέμπει στα Βυζαντινά χρόνια.
Κατά μια άποψη ο αρχικός οικισμός βρισκόταν περί το 1,5 χμ. προς τα νοτιοανατολικά του σημερινού, στην τοποθεσία Άγιος Γεώργιος. Ως φέουδο κατά τις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας, το Πυρόι παρήγε μαλλί και βαμβάκι. Μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου (1570-71) εγκαταστάθηκαν Τούρκοι στο χωριό, που όμως δεν υπερίσχυσαν των Ελλήνων κατοίκων του. Το τζαμί του χωριού δεν είναι πολύ παλαιό, πάντως χρονολογείται πριν από την αγγλική κατοχή της Κύπρου (1878). Οι Τούρκοι κάτοικοι του χωριού το ονόμαζαν Qaziler, που μπορεί να μεταφραστεί ως βετεράνος του πολέμου. Την ίδια ονομασία διατήρησε το χωριό και μετά το 1974.
Το Πυρόι είναι ο τόπος καταγωγής (από την πλευρά του πατέρα του) του Μεχμέτ Κιαμίλ πασά, που επανειλημμένα είχε υπηρετήσει ως μεγάλος βεζύρης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Αξιοθέατα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ενδιαφέρον μνημείο του χωριού είναι μια πολύ μικρή βυζαντινή εκκλησία, αφιερωμένη στον Άγιο Αντίπα, πρώτο επίσκοπο και μάρτυρα της Περγάμου. Εκκλησία του Αγίου Αντίπα βρίσκεται στα δυτικά του κατεχόμενου από τους Τούρκους χωριού και ο περίβολός του χρησιμοποιείτο ως κοιμητήριο. Ο ναός είναι τετράστυλος, σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο και ανάγεται στη μεσοβυζαντινή εποχή (8ος-12ος αι.) Υπολογίζεται πως είχε κτιστεί στην εποχή πριν από την τουρκική κατοχή της Κύπρου (1571). Η εκκλησούλα αυτή, από τις πιο μικρές στην Κύπρο, θυμίζει μινιατούρα βυζαντινού ναού με θόλο. Είναι τρίκλιτη (τα δυο πλάγια κλίτη της έχουν πλάτος ένα μόνο μέτρο). Ο ναός ανακαινίστηκε το 1942, σύμφωνα με επιγραφή. Σήμερα ο ναός του Αγίου Αντύπα στο κατεχόμενο χωριό Πυρόι βρίσκεται σε άθλια κατάσταση λόγω κατοχής και εγκατάλειψής του. Χρήζει άμεσα συντήρηση και αποκατάσταση.
Ο G. Jeffery αναφέρει την ύπαρξη κι άλλων δυο εκκλησιών στην περιοχή του χωριού, εκείνων της Αγίας Μαρίνας και της Παναγίας Παλλουριώτισσας. Για τη δεύτερη εκκλησία, που βρίσκεται στον δρόμο Πυροΐου-Ποταμιάς, ο R. Gunnis (1936) αναφέρει και την ύπαρξη μεσαιωνικού γεφυριού στο χωριό, επί του ποταμού Γιαλιά, που όμως αντικαταστάθηκε από μια άσχημη σιδερένια κατασκευή.
Πληθυσμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μέχρι και την εισβολή του 1974 ήταν μεικτό χωριό του οποίου η συντριπτική πλειοψηφία ήταν Έλληνες. Κατά τη δεκαετία του 1920,ο πληθυσμός του ανερχόταν σε 177 κατοίκους[1] οι οποίοι αυξήθηκαν σε 295 κατά την απογραφή του 1946. Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ (1955 - 1959), οι Βρετανοί δημιούργησαν στο χωριό στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου φυλάκιζαν τους αιχμάλωτους αγωνιστές καθώς και τους υπόπτους για συμμετοχή στην ΕΟΚΑ[2].
Μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου και συγκεκριμένα το 1960, το Πυρόι είχε πληθυσμό που ανερχόταν στα 466 άτομα εκ των οποίων οι 374 ήταν Έλληνες και οι 86 Τούρκοι[3]. Κατά την εισβολή του 1974 και συγκεκριμένα κατά τον Αττίλα ΙΙ,το χωριό υπερασπίστηκαν 30 άνδρες της 31 ΜΚ υπό τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Ανδρέα Γεωργιάδη[4]. Εξαιρετικής σημασίας ήταν και οι βολές της 189 Μοίρας Πεδινού Πυροβολικού η οποία ήταν ταγμένη σε περιοχή μεταξύ των χωριών Πέρα Χωριό-Αλάμπρα-Αγία Βαρβάρα και εκτελούσε βολές ανάσχεσης μέχρι τις 18:00 της 16ης Αυγούστου όταν κηρύχθηκε εκ νέου εκεχειρία.[5] Τελικά, το Πυρόι έπεσε στα χέρια των εισβολέων την 17η Αυγούστου έπειτα από επτάωρη αντίσταση των υπερασπιστών του[6].
Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει τον πληθυσμό του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές πληθυσμού που πραγματοποιήθηκαν στην Κύπρο έως το 1973. Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 δεν πραγματοποιήθηκε απογραφή στο χωριό από την Κυπριακή Δημοκρατία, αφού το έδαφος του δεν ελέγχεται από αυτήν.
| Απογραφή | Πληθυσμός | %± | Άνδρες | Γυναίκες |
|---|---|---|---|---|
| 1881 | 98[8] | — | 41 | 57 |
| 1891 | 115[9] | 17.3% | 56 | 59 |
| 1901 | 100[10] | -13.0% | 59 | 41 |
| 1911 | 151[11] | 51.0% | 83 | 68 |
| 1921 | 177[12] | 17.2% | 86 | 91 |
| 1931 | 219[13] | 23.7% | 106 | 113 |
| 1946 | 296[14] | 35.2% | ||
| 1960 | 466[15] | 57.4% | 239 | 227 |
| 1973 | 541[16] | 16.1% | 286 | 255 |
(Πληροφορίες για τον πληθυσμό και το διάγραμμα από τα δεδομένα).
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη,τόμος 21,σελ 41.
- ↑ Γιάννη Σπανού, Γιώργου Μαυροκορδάτου, Νίκου Ορφανίδη, Ο απελευθερωτικός μας αγώνας 55΄-59΄, εκδ.Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού-Διεύθυνση Μέσης Εκπαιδεύσης, Λευκωσία, 2003, σσ. 37-38.
- ↑ Σύγχρονος Εγκυκλοπαιδεία Ελευθερουδάκη, τόμος 21, συμπλήρωμα, σ. 646.
- ↑ Πόλεμος και Ιστορία, τ. 162, Ιούλιος - Αύγουστος 2012, σσ. 52 - 55.
- ↑ «Η Μάχη του Πυροΐου…όταν οι Μήδοι δεν πέρασαν». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Απριλίου 2021.
- ↑ Γιάννης Κ. Λάμπρου,Ιστορία του Κυπριακού: Τα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, 1960-2004, Λευκωσία 2004, σ. 612.
- ↑ Πληροφορίες για τον πληθυσμό και το διάγραμμα από τα Wikidata.
- ↑ 8,0 8,1 «Census of Cyprus, 1881». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1881. 4 Απριλίου 1881. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2018. σελ. 7.
- ↑ «Census of Cyprus, 1891». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1891. 6 Απριλίου 1891. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2018. σελ. 5.
- ↑ «Census of Cyprus, 1901». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1901. 31 Μαρτίου 1901. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2018. σελ. 4.
- ↑ «Census of Cyprus, 1911». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1911. 2 Απριλίου 1911. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2018. σελ. 4.
- ↑ «Census of Cyprus, 1921». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1921. 24 Απριλίου 1921. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2018. σελ. 4.
- ↑ «Census of Cyprus, 1931». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1931. 27 Απριλίου 1931. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2018. σελ. 2.
- ↑ «Census of Population and Agriculture 1946». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1946. 10 Νοεμβρίου 1946. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2018. σελ. 4.
- ↑ «Census of Population and Agriculture 1960». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1960. 11 Δεκεμβρίου 1960. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2018. σελ. 6.
- ↑ «Cyprus census 1973» (Αγγλικά) Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- «Pyrogi». www.prio-cyprus-displacement.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Οκτωβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2018.
