Το τραγούδι της γης

Το Τραγούδι της γης (γερμ. Das Lied von der Erde) είναι κύκλος μελοποιημένων ποιημάτων, του Αυστριακού συνθέτη Γκούσταβ Μάλερ. Αποτελείται από έξι μέρη, κάθε ένα από τα οποία αποτελεί ένα διαφορετικό και ανεξάρτητο τραγούδι. Ο Μάλερ συνέθεσε το Τραγούδι της γης στα έτη 1908-1909, μετά την όγδοη συμφωνία του. Αν και έχει συμφωνικό χαρακτήρα, δεν το ονόμασε συμφωνία, γιατί πίστευε προληπτικά ότι επρόκειτο να πεθάνει μετά την ένατη συμφωνία του.^[1]

Ο Μάλερ το 1908 περνούσε μια πολύ δύσκολη εποχή. Είχε αναγκαστικά παραιτηθεί από τη θέση του διευθυντή της όπερας της Βιέννης, η τετράχρονη κόρη του, η Μαρία είχε πεθάνει από βαριά παιδική αρρώστια, και τελικά, στον ίδιο τον Μάλερ διαγνώστηκε μια σοβαρή καρδιοπάθεια. Σ'αυτήν την κατάσταση ένας φίλος του χάρισε μια συλλογή κινέζικων ποιημάτων, σε μια έκδοση στα γερμανικά από τον Χάνς Μπέντγκε με τον τίτλο «Το κινέζικο φλάουτο» (γερμ. Die chinesische Flöte). Ο Μάλερ γοητευμένος από την απαλή δύναμη των στίχων τους, διάλεξε έξι από αυτά και τα μελοποίησε.

Επειδή είχε ήδη ολοκληρώσει την όγδοη συμφωνία του, ο Μάλερ ανησυχούσε ότι μια ένατη θα ήταν μοιραία για τη ζωή του, γι' αυτό και ονόμασε το νέο έργο του «Το τραγούδι της γης», ενώ συμπλήρωσε τον τίτλο με τις λέξεις Μια συμφωνία για Τενόρο, Κοντράλτο και μεγάλη ορχήστρα αφήνοντας το έργο χωρίς αύξοντα αριθμό.

Η σύνθεσή του ολοκληρώθηκε το 1908. Το Τραγούδι της γης είναι η πρώτη εργασία του είδους της, η πρώτη πλήρης ολοκλήρωση ενός κύκλου τραγουδιών και συμφωνικής μουσικής, μια μορφή που λήφθηκε ως πρότυπο αργότερα από άλλους συνθέτες (ειδικότερα τους Σοστακόβιτς και φον Τσεμλίνσκυ. Θεωρείται επίσης ως μια από τις πιο προσωπικές συνθέσεις του Μάλερ.

Εκτελέστηκε για πρώτη φορά στις 20 Νοεμβρίου 1911, στο Μόναχο, υπό την διεύθυνση του Μπρούνο Βάλτερ.

Τέσσερα από τα κινεζικά ποιήματα που χρησιμοποίησε ο Μάλερ (Das Trinklied vom Jammer der Erde, Von der Jugend, Von der Schönheit και Der Trunkene im Frühling) είναι του Li Tai-Po, ενός διάσημου πλανόδιου ποιητή της δυναστείας Tang. Το γερμανικό κείμενο είναι προσαρμογή της μετάφρασης του Χανς Μπέτγκε «Die chinesische Flöte». Το Der Einsame im Herbst είναι του Chang Tsi, ενώ το Der Abschied είναι συνδυασμός στίχων του Mong Kao-Yen, του Wang Wei και του ίδιου του Μάλερ.

Ο κύκλος αποτελείται από τα έξι μέρη:

1. Το κρασοτράγουδο της οδύνης της γης (Das Trinklied vom Jammer der Erde)
2. Μόνος το Φθινόπωρο (Der Einsame im Herbst)
3. Νιότη (Von der Jugend)
4. Ομορφιά (Von der Schönheit)
5. Μεθυσμένος την Άνοιξη (Der Trunkene im Frühling)
6. Αποχωρισμός (Der Abschied)

Το πρώτο τμήμα με τον τίτλο Das Trinklied vom Jammer der Erde (Το κρασοτράγουδο της οδύνης της γης) έχει για ρεφρέν τους διφορούμενους στίχους Dunkel ist das Leben, ist der Tod που σημάνει μαύρη είναι η ζωή, μαύρος και ο θάνατος, αλλά και το σκοτάδι είναι ζωή, είναι θάνατος. Όπως πολλά ποιήματα του Li Po, το ποίημα αυτό είναι ένα κράμα ευφορίας με μια βαθιά θλίψη. Η παρτιτούρα του τενόρου είναι πολύ απαιτητική, αφού στο αποκορύφωμα του τραγουδιού έρχεται σε ανταγωνισμό με τα όργανα ολόκληρης της ορχήστρας.

Το Der Einsame im Herbst (Μόνος το φθινόπωρο) που ακολουθεί, είναι ένα πολύ ήπιο, λιγότερο ταραχώδες κομμάτι. Οι στίχοι, που βασίζονται σε ένα ποίημα του Chang Tsi της εποχής της δυναστείας των Tang,^[2] [2 ] θρηνούν το θάνατο των λουλουδιών και την πάροδο της ομορφιάς. Το αντίθετο στην στερεότυπη εικόνα της μουσικής του Μάλερ, η ενορχήστρωση αυτού του κομματιού είναι αραιή και μοιάζει με μουσική αίθουσας.

Το τρίτο κομμάτι, Von der Jugend (Νιότη), για τενόρο, είναι το πιο προφανές κομμάτι πεντατονικής μουσικής. Η μορφή είναι τριαδική, με το τρίτο μέρος που είναι μια πολύ συντομευμένη αλλά και ξανασυντεθειμένη έκδοση του πρώτου.

Θα ακολουθήσει το Von der Schönheit (Ομορφιά). Νεαρά κορίτσια μαζεύουν λουλούδια στην όχθη του ποταμού, ενώ νεαρά αγόρια περνούν από κοντά τους καβάλα στα άλογα. Η μουσική αυτού του κομματιού είναι απαλή, με πάρα πολύ δυνατά πνευστά στο πέρασμα των αγοριών και τελειώνει με ένα μακρύ ορχηστρικό επίλογο.

Το πραγματικό σκέρτσο του έργου είναι αυτό το πέμπτο κομμάτι, με τίτλο Der Trunkene im Frühling (Μεθυσμένος την Άνοιξη). Αρχίζει με τρομπέτες όπως και το πρώτο κομμάτι. Ο συνθέτης κάνει εκτενή χρήση αλλαγής ρυθμών, αλλάζοντας τον ρυθμό κάθε λίγα μέτρα. Στο μέσο του κομματιού παίζει ένα σόλο βιολί και μια σόλο φλογέρα.

Το τελευταίο κομμάτι του κύκλου, Der Abschied (Αποχωρισμός), έχει σχεδόν το ίδιο χρονικό μήκος όσο και τα προηγούμενα πέντε σε σύνολο. Οι στίχοι του προέρχονται από δύο διαφορετικά ποιήματα, και τα δύο με περιεχόμενο τον αποχωρισμό. Είναι πολύ απαιτητικό κομμάτι για κάθε διευθυντή ορχήστρας, γιατί έχει σόλο για φωνή και διάφορα όργανα τα οποία όμως ξεφεύγουν από τον ρυθμό των άλλων μουσικών οργάνων.

• Oxford Concise Dictionary of Music, εκδ. 1996, λήμμα «Gustav Mahler»

• Das Lied von der Erde: The Literary Changes – σύνοψη των κινεζικών ποιημάτων, μετάφραση του Μπέτγκε και τροποποιήσεις του Μάλερ
• The Lied and Art Song Texts Page: Das Lied von der Erde, Γερμανικά κείμενα και μεταφράσεις σε διάφορες γλώσσες
• Ιστορία του έργου και ανάλυση, του Henry Louis de La Grange