Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος

Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 14/08/2017.

Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος
Είδος	αρχαίο ελληνικό ιερό, αρχαίος ελληνικός ναός και αρχαιολογική θέση
Αρχιτεκτονική	αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	37°4′59″N 22°26′6″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Σπάρτης
Τοποθεσία	Σπάρτη
Χώρα	Ελλάδα
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος ήταν από τα πιο σημαντικά ιερά στην ιστορία της αρχαίας Σπάρτης και βρισκόταν κοντά στις οχθές του ποταμού Ευρώτα.

Το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος ή Λιμνάτιδος βρίσκεται ένα χιλιόμετρο ανατολικά από την αρχαία ακρόπολη της Σπάρτης και 100 μ. ανατολικά από τη γέφυρα του Ευρώτα. Βρίσκεται στη δυτική όχθη του ποταμού, εκεί όπου βρισκόταν ο συνοικισμός των Λιμνών, και ήταν το πιο σημαντικό ιερό της Σπάρτης κατά τα ρωμαϊκά χρόνια.

Στο ιερό λατρευόταν αρχικά η μυκηναϊκή θεότητα Ορθία, η οποία ήταν θεά της σωτηρίας και της γονιμότητας και προστάτιδα της βλάστησης. Προστάτευε επίσης τα παιδιά και τους εφήβους. Μετέπειτα, όταν κυριάρχησε το δωδεκάθεο του Ολύμπου, η θεότητα Ορθία ταυτίστηκε με την Άρτεμη. Η λατρεία της συνδέθηκε με το κοινωνικό σύστημα της Σπάρτης, το δε ιερό της -το οποίο είχε ρόλο μυητικό- ήταν χώρος σημαντικός για την κρατική αγωγή των παιδιών στις αγέλες. Οι τελετές που γίνονταν εκεί ήταν κυρίως θεατρικά δρώμενα, στα οποία μετείχαν οι πιστοί στο σύνολό τους και όχι μόνο οι ηθοποιοί. Κατά τη διάρκειά τους οι πιστοί φορούσαν πήλινα προσωπεία, πολλά από τα οποία ανακαλύφθηκαν από την αρχαιολογική έρευνα και φυλάσσονται σε μουσεία. Κεντρική θέση στις εορταστικές εκδηλώσεις είχε το τελετουργικό μαστίγωμα εφήβων Σπαρτιατών, οι οποίοι ακουμπούσαν στο βωμό. Αυτό ήταν ένα είδος διαβατήριας τελετής. Η εορτή αυτή λεγόταν "μάστιγες" και αποτελούσε τουριστικό πόλο έλξης, τουλάχιστον από τον 1ο π.Χ. αιώνα. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, η τελετή του μαστιγώματος έχασε τον θρησκευτικό της χαρακτήρα και έγινε ένα αιματηρό θέαμα που προσήλκυε πλήθη θεατών. Για το σκοπό αυτό οικοδομήθηκε αμφιθέατρο που περιέβαλλε το βωμό. Στην τελετή συμμετείχαν πλέον και ενήλικοι άνδρες που υπέμεναν το μαστίγωμα (ενίοτε μέχρι θανάτου) υπό την παρότρυνση των συγγενών τους. Αν τα χτυπήματα δεν ήταν αρκετά δυνατά, πίστευαν ότι το ξόανο της θεάς που κρατούσε η ιέρεια γινόταν βαρύτερο, και η ιέρεια ζητούσε από τους μαστιγωτές να χτυπούν δυνατότερα. Όποιος κατόρθωνε να αντέξει περισσότερο το μαστίγωμα και να παραμείνει όρθιος ανακηρυσσόταν νικητής (βωμονίκης).^[1]

Υπήρξαν ποίκιλλες ερμηνείες του όρου «Ορθία», με τις πιο γνωστές να αποτελούν αυτές του Πινδάρου και του Παυσανία: ο Πίνδαρος αναφέρει τον όρο «Ορθωσία», λέγοντας πως «ορθοί εις σωτηρίαν ή ορθοί τους γενωμένους», ενώ ο Παυσανίας αναφέρει πως «καλοῦσι δὲ οὐκ Ὀρθίαν μόνον ἀλλὰ καὶ Λυγοδέσμαν τὴν αὐτήν, ὅτι ἐν θάμνῳ λύγων εὑρέθη, περιειληθεῖσα δὲ ἡ λύγος ἐποίησε τὸ ἄγαλμα ὀρθόν.» (Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις, Λακωνικά, ΙΙΙ 16.11). Προσπάθειες για ερμηνεία του όρου έγιναν και από μεταγενέστερους ιστορικούς, ωστόσο, παραμένει μέχρι και σήμερα άγνωστη η ορθή ερμηνεία.

Η λατρεία της Ορθίας Αρτέμιδος ανάγεται στα μυκηναϊκά χρόνια. Ο μύθος τη συνδέει με τον Ορέστη, ο οποίος ήρθε από το Άργος για να παντρευτεί την Ερμιόνη, κόρη του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης. Αυτός έφτασε στη Σπάρτη φέρνοντας μαζί του το ξόανο της Άρτεμης, που είχε κλέψει από την Κολχίδα με τη βοήθεια της Ιφιγένειας και του Πυλάδη. Άλλοι μύθοι αναφέρουν, όμως, ότι το ξόανο βρέθηκε στις όχθες του Ευρώτα. Τα ευρήματα του χώρου δείχνουν ότι η Ορθία ήταν τοπική θεότητα, που στη συνέχεια ταυτίστηκε με την Άρτεμη.

Στον ναό έγιναν αρκετές ανασκαφές, με τις πιο γνωστές να είναι αυτή της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής στην Πελοπόννησο, το 1829, καθώς και της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής των Αθηνών την περίοδο 1905-1910. Οι Γάλλοι επιστήμονες είχαν ανακαλύψει τα θεμέλια ενός κυκλοτερούς οικοδομήματος, αν και δεν θεωρούνται μέρος του ναού. Οι Άγγλοι ανακάλυψαν το μεγάλο ρωμαϊκό οικοδόμημα, το οποίο είχε μετατρέψει τον ναό σε αμφιθέατρο, ένα μεγάλο βωμό, μήκους 24 μ. και πλάτους 7 μ., τα θεμέλια του ιερού καθώς και δύο ναούς (ο ένας πάνω από τον άλλο με διαφορά κατασκευής τριών αιώνων) στα δυτικά. Τα ευρήματα αυτά χρονολογούνται στους ρωμαϊκούς χρόνους, μια περίοδο κατά την οποία είχαν αναδιοργανωθεί οι τελετές και το ιερό είχε αποκτήσει ιδιαίτερη αίγλη.

Στη θέση αυτή δημιουργήθηκαν διαδοχικά ένα μικρό τέμενος με βωμό, από τους πρώτους Δωριείς που έφτασαν στην περιοχή (γεωμετρικοί χρόνοι), ένας ναός (μέσα 8ου αι.), που καταστράφηκε από πλημμύρα, και ένας νέος ναός (6ος αι. π.Χ.), που επίσης αντικαταστάθηκε με τα ίδια θεμέλια κατά τα ελληνιστικά χρόνια (2ος αι. π.Χ.). Το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, συνεπώς, ήταν σε χρήση έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Μάλιστα, κατά τους χρόνους αυτούς (3ος αι. μ.Χ.) προστέθηκε μικρό θέατρο σε σχήμα πετάλου, με μεγάλους αναλημματικούς τοίχους. Έτσι, ο ναός του ιερού απέκτησε τη θέση της σκηνής, ενώ ο βωμός βρισκόταν μέσα στην ορχήστρα. Το οικοδόμημα που διαμορφώθηκε εξυπηρετούσε όχι μόνο τους Λάκωνες, αλλά και τα πλήθη των επισκεπτών που έρχονταν στη Σπάρτη για να παρακολουθήσουν τις διάσημες τελετουργίες του ιερού -ανάμεσά τους και τη διαμαστίγωση των εφήβων.

• Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος Αρχειοθετήθηκε 2016-03-06 στο Wayback Machine., λήμμα του Αθανάσιου Θέμου (αρχαιολόγου) στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού
• Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, λήμμα της ιστοσελίδας του Δήμου Σπάρτης

Συντεταγμένες: 37°04′59″N 22°26′06″E / 37.083°N 22.435°E / 37.083; 22.435