Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης

Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης Βατάτζης
Mικρογραφία από τον κώδικα Mutinensis gr. 122 (folio 294r) της Βιβλιοθήκης των Έστε στη Μόντενα.
Αυτοκράτορας της Νίκαιας
Περίοδος	1254 - 1258
Προκάτοχος	Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης
Διάδοχος	Ιωάννης Δ΄ Βατάτζης
Γέννηση	1222
Θάνατος	18 Αυγούστου 1258
Σύζυγος	Ελένα Ασανίνα
Επίγονοι	Ειρήνη Μαρία Ιωάννης Δ΄ αυτ. Ρωμαίων Θεοδώρα Ευδοκία
Οίκος	Βατάτζαι
Πατέρας	Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης
Μητέρα	Ειρήνη Λασκαρίνα
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης Βατάτζης (1222 - 18 Αυγούστου 1258) ήταν αυτοκράτορας της Νίκαιας από το 1254 έως τις 18 Αυγούστου 1258, οπότε και πέθανε. Ήταν φανατικός υποστηρικτής της ονομασίας Έλληνες ως μέσο ονομασίας της αυτοκρατορίας και των κατοίκων της, καθώς και ο πρώτος αυτοκράτορας που αποκάλεσε την ίδια την αυτοκρατορία ως Ελλάδα^{[εκκρεμεί παραπομπή]}.

Ο Θεόδωρος Β΄ αναφέρεται και ως Θεόδωρος Β΄ Δούκας Λάσκαρις. Γεννήθηκε στη Νίκαια και ήταν γιος του Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη και της Ειρήνης Λασκαρίνας, κόρης του Θεόδωρου Α΄ Λάσκαρη, δημιουργού του κράτους της Νικαίας. Κληρονόμησε μια πολύ δυνατή Αυτοκρατορία και το ίδιο δυνατή την παρέδωσε στους διαδόχους του.

Ήταν πολύ μορφωμένος και είχε πλούσια φιλοσοφική και θεολογική κατάρτιση, όχι όμως και πολιτικές ικανότητες.^[1] Δάσκαλοί του ήσαν οι Νικηφόρος Βλεμμύδης και Γεώργιος Ακροπολίτης. Ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το θέμα της εκπαίδευσης και ίδρυσε βιβλιοθήκες και σχολεία. Από στρατιωτικής απόψεως, έκανε δύο δύσκολες, αλλά νικηφόρες εκστρατείες κατά των Βουλγάρων, οι οποίοι μετά το θάνατο του πατέρα του προσπάθησαν να ανακαταλάβουν περιοχές της Μακεδονίας και Θράκης, που είχε απελευθερώσει από αυτούς ο Ιωάννης Γ΄. Φρόντιζε να κλείνει τα ανοιχτά μέτωπα με διπλωματικές μεθόδους. Παντρεύτηκε την Ελένη Ασέν, κόρη του Ιβάν Β΄ της Βουλγαρίας και της Άννας-Μαρίας Άρπαντ της Ουγγαρίας. Παιδιά τους ήταν ο Ιωάννης, η Ειρήνη, η Μαρία, η Θεοδώρα, η Ευδοξία και ακόμη μία κόρη.

Όταν πάντρεψε την κόρη του Μαρία με τον Νικηφόρο Άγγελο, γιο του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Κομνηνού Δούκα Αγγέλου του παραχωρήθηκαν το Δυρράχιο και τα Σέρβια ^[2]. Επίσης βοήθησε το σουλτάνο του Ικονίου, τον οποίο απειλούσαν οι Μογγόλοι και παράλληλα δέχθηκε μογγολική πρεσβεία στην Αυλή του με μεγάλες τιμές.

Καθώς επεδίωκε τη βοήθεια του Πάπα Ρώμης για να ανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη, επανέλαβε τις διαπραγματεύσεις για την ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με την Ρωμαιοκαθολική, όμως αργότερα τις διέκοψε.

Στον κοινωνικό τομέα, υποστήριξε ιδιαίτερα τους χωρικούς και τους αστούς και προώθησε ικανά άτομα από αυτές τις τάξεις σε ανώτερα αξιώματα, προκαλώντας έτσι την αντίδραση των μελών της αριστοκρατίας, η οποία σταδιακά στοιχίστηκε γύρω από τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο. Υπήρξε ιδιαίτερα ευσεβής και θρησκευόμενος.

Πάσχοντας από επιληψία βαριάς μορφής, αδυνατούσε να ασκεί τακτικά τα καθήκοντά του και με το πέρασμα του χρόνου η επιδείνωση της υγείας του, του προκαλούσε έντονες εμμονές, στρέφοντας πολλούς υψηλόβαθμους αξιωματούχους εναντίον του.

Πέθανε στο Νυμφαίο Μικράς Ασίας το 1258 σε ηλικία 36 ετών από βαριά ασθένεια. Πεθαίνοντας άφησε διάδοχο τον μόλις 7 ετών γιο του Ιωάννη Δ΄ Δούκα Βατάτζη. Σαν κηδεμόνα άφησε τον πρωτοβεστιάριο Γεώργιο Μουζάλωνα, άτομο ταπεινής καταγωγής, προκαλώντας την αντίδραση της αριστοκρατίας. Τελικά ο Γεώργιος θα δολοφονηθεί από επίθεση στρατιωτών, που υπηρετούσαν σε σώμα που διοικητής του ήταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, ο οποίος θα επιβληθεί ως κηδεμόνας του νεαρού αυτοκράτορα, γεγονός που θα σημάνει την αρχή του τέλους της δυναστείας των Βατάτζηδων. Ο Μιχαήλ τύφλωσε τον νεαρό Ιωάννη Δ' και αξίωσε για τον εαυτό του το αξίωμα του αυτοκράτορα ως Μιχαήλ Η΄.

Έγραψε διάφορα έργα, που άλλα εκδόθηκαν και άλλα όχι (όπως μια κωμωδία «εις τον βαγιούλον αυτού, κάκιστο και χείριστο όντα». Paris. Supl. Grec. 472 f. 102 v - 103r). Υπήρξε ο ποιητής του Μεγάλου Παρακλητικού Κανόνα που χρησιμοποιεί μέχρι σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία και δημιουργός διάφορων άλλων θεολογικών έργων, όπως ο «Λόγος εις τε το Μέγα Σάββατο και εις το Πάθος του Κυρίου και εις την Αγίαν Ανάστασιν» που εκφωνήθηκε προς το τέλος της ζωής του. Από τα πιο γνωστά θεολογικά έργα του είναι τα Θεωνύμια.^[3] Έγραψε επίσης και πολλές επιστολές.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Ήταν συστηματικός υποστηρικτής της χρήσης της ονομασίας «Έλληνες» για το συλλογικό αυτοπροσδιορισμό των Βυζαντινών Ρωμαίων, ο μόνος ανάμεσα στους Βυζαντινούς συγγραφείς του 13ου αιώνα που τη χρησιμοποιούν.^[4] Η επιλογή αυτή έχει ερμηνευτεί ως ανάπτυξη ενδιαφέροντος για την αρχαία Ελλάδα και ως προσπάθεια αποσύνδεσης από τις δυτικές συμπαραδηλώσεις του όρου «Ρωμαίοι» μετά τη λατινική κατάκτηση.^[5] Σύμφωνα με νεώτερη μελέτη (D. Angelov, 2019) ο Θεόδωρος χρησιμοποιεί τον όρο "Ρωμαίοι" και "Έλληνες" για τη δήλωση ταυτοτήτων. Η ρωμαϊκή ταυτότητα αναφέρεται στην πολιτική-κρατική οντότητα και η ελληνική για να προσδιοριστεί η ετερότητα σε σχέση με "άλλους" όπως οι Σελτζούκοι Τούρκοι (Πέρσες), οι Βούλγαροι και οι Λατίνοι.^[6]

• «Απασών γλωσσών το ελληνικόν υπέρκειται γένος». «Πάσα τοίνυν φιλοσοφία και γνώσις Ελλήνων εύρεμα... Συ δε, ω Ιταλέ, τίνος ένεκεν εγκαυχά;»
• «Πένθιμος ημέρα, χαράς μεγίστης παραίτιος. Πενθηρόν γαρ Χριστού, την χθες σταυρουμένου, του λυτρωτού, το σύμπαν περιεβάλλετο, μεταβολή των στοιχείων, αθρόα των φώτων αλλοίωσις, του σύμπαντος οδυρμός, πολλά τα επόμενα...» (Οι πρώτες φράσεις από το «Λόγος εις τε το Μέγα Σάββατο και εις το Πάθος του Κυρίου και εις την Αγίαν Ανάστασιν», όπως είναι στο πρωτότυπο κείμενο).
• «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών· οι νεφέλες ας ράνουν (ραντίσουν) με νερό αγαλλιάσεως, τα φυτά ας φέρουν χλωρά φύλλα κι ας δώσει η γη τον καρπό της· ο Δημιουργός των πάντων ανέστη εκ των νεκρών, και σεις βλαστήσατε· της αρετής οι κλάδοι ανθήσατε, γιατί ο Αρχηγός της ζωής ανέστη εκ νεκρών. Ποιος δεν χαίρει σήμερα; ποιος δεν ενθουσιάζεται; ποιος δεν τέρπεται; και ποιος, για να το ειπώ έτσι, δεν ευφραίνεται;» (Από το ίδιο έργο, σε νεοελληνική απόδοση υπό των πατέρων της Ι. Μονής Χρυσοποδαριτίσσης Νεζερών Πατρών).

Ο Θεόδωρος Β΄ Βατάτζης νυμφεύτηκε την Ελένα των Ασέν, κόρη του Ιβάν Ασέν Β΄ της Βουλγαρίας και της (Άννας) Μαρίας των Άρπαντ και είχε τέκνα:

• Ειρήνη απεβ. 1269/70, παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Α΄ Τιχ της Βουλγαρίας.
• Μαρία απεβ. 1258, παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Α΄ Άγγελο δεσπότη της Ηπείρου (γιο του Μιχαήλ Β΄).
• Ιωάννης Δ΄ 1250-1305, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων στη Νίκαια.
• Θεοδώρα απεβ. 1264, παντρεύτηκε πρώτα τον Ματιέ ντε Μονς βαρόνο της Βελιγοστής στον Μωρέα και μετά τον Ιακώβ-Σβετισλάβ χαν τμήματος της Βουλγαρίας.
• Ευδοκία 1245/48-1311, παντρεύτηκε πρώτα τον Γουλιέλμο-Πέτρο Α΄ κόμη της Βεντιμίλια & κύριο του Τρέντε και μετά τον Αρνώ-Ροζέ ντε Κομμένζ κόμη του Παϊλάρ.

Τις πρώτες δύο κόρες του ο Θεόδωρος Β΄ τις πάντρεψε με ηγεμόνες για να εδραιώσει συμμαχίες. Όταν απεβίωσε όμως, ο σφετεριστής Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος θέλησε να παντρέψει τις δύο άλλες με μικρούς ευγενείς, μακριά από τη Νίκαια.

Ο Θεόδωρος Β΄ έκοψε χρυσά υπέρπυρα, τραχέα αργυρά, τραχέα από κράμα χαλκού με λίγο άργυρο και χαλκά τεταρτηρά. Τα νομισματοκοπεία του ήταν στη Μαγνησία, στη Θεσσαλονίκη και ίσως στη Νίκαια.

Στο υπέρπυρον ο Ιωάννης Γ΄ στέκεται στα αριστερά ενώ στα δεξιά στέκεται η Θεοτόκος, που τον ακουμπά με το δεξι της χέρι στο κεφάλι. Στην άλλη όψη ο Χριστός ένθρονος.^[7]

• Angold, Michael (1975). A Byzantine Government in Exile: Government and Society under the Laskarids of Nicaea (1204–1261). Oxford: Oxford University Press. 
• Gorge Finlay, Ιστορία της βυζαντινής και ελληνικής αυτοκρατορίας, τόμ. 2 σελ. 411
• Kaplanis, Tassos A. (2014). «Antique Names and Self-Identification: Hellenes, Graikoi and Romaioi from Late Byzantium to the Greek Nation-State». Στο: Tziovas, Dimitris. Re-Imagining the Past: Antiquity and Modern Greek Culture. Oxford: Oxford University Press. σελίδες 81–97. 

• Θεόδωρος Δούκας Λάσκαρις Αρχειοθετήθηκε 2010-01-21 στο Wayback Machine., άρθρο στο διαδικτυακό περιοδικό Αντίβαρο

• Το παρόν λήμμα προέρχεται κατά ένα μεγάλο μέρος από το αντίστοιχο της Ορθόδοξης Βικιπαίδειας, και συγκεκριμένα από τη διεύθυνση [1], έκδοση της 22:06, 7 Σεπτεμβρίου 2007.

• Γενεαλογία Βυζαντινών Αυτοκρατόρων