Ζωριάνος Φωκίδας

Συντεταγμένες: 38°38′22″N 21°1′2″E / 38.63944°N 21.01722°E / 38.63944; 21.01722

Ζωριάνος
Ζωριάνος Ζωριάνος
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Στερεάς Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Φωκίδας
Δήμος	Δήμος Δωρίδος
Δημοτική Ενότητα	Βαρδουσίων
Γεωγραφία
Νομός	Φωκίδος
Υψόμετρο	800
Πληθυσμός
Μόνιμος	120
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Καρδάρα
Ταχ. κώδικας	33061
Τηλ. κωδικός	+30 22660
δεδομένα

Το Ζωριάνο ή ο Ζωριάνος ή Ζοριάνος είναι ορεινό χωριό της Δωρίδας στον νομό Φωκίδας σε υψόμετρο 800 μέτρων^[1]. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 153 κατοίκους και αποτελεί την Τοπική Κοινότητα Ζωριάνου της Δημοτικής Ενότητας Βραδουσίων του Δήμου Δωρίδος^[2]. Μέχρι το 2010, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καποδίστριας, υπαγόταν στον δήμο Βαρδουσίων.

Το Ζωριάνο είναι κτισμένο στις πλαγιές του όρους Βαρδούσια με αμφιθεατρική διάταξη, μέσα σε πυκνή βλάστηση (κυρίως φυλλοβόλα δέντρα, καστανιές, δρυς αλλά και μερικά έλατα)^[3][4]. Το χωριό έχει χαρακτηριστεί ως παραδοσιακός οικισμός^[5] και σώζεται κτίριο, της περιόδου πριν την επανάσταση του 1821, στο κέντρο του οποίου υπάρχει η εστία και στους γύρω τοίχους υπάρχουν πολεμίστρες. Αξιοθέατα είναι το δημοτικό σχολείο, που κτίστηκε στα 1835, ο ναός του Αγίου Νικολάου του 1830 με πέτρινο τριώροφο καμπαναριό^[4], το εκκλησάκι του Αη-Γιάννη και το γειτονικό δάσος με τις καστανιές. Το χωριό, παρά το υψόμετρο που βρίσκεται, είναι προστατευμένο από ακραία καιρικά φαινόμενα και έχει γλυκό και ήπιο κλίμα ακόμα και τον χειμώνα.

Το όνομα προέρχεται από το όνομα του πρωτομάστορα Μιχαήλ Ζωριάνου και η ίδρυσή του τοποθετείται την περίοδο του Βυζαντίου όταν στο Δεσποτάτο της Ηπείρου αρχηγός ήταν ο Θωμάς Α΄ Κομνηνοδούκας (1296 -1318)^[3]. Το Ζωριάνο προήλθε από τη σύμπτυξη των διαφόρων μικροοικισμών της περιοχής (Ιτιά, Κελί, Γούρνες, Λαμπέικα, κλπ.) και στη σημερινή θέση του χωριού τοποθετείται γύρω στο 1580.

Από το 1835 ανήκε στον Δήμο Κροκυλείου ως Ζωριάνον ή Ζουργιάνι. Το 1912 το όνομα του οικισμού διορθώνεται σε Ζοριάνος και ορίστηκε έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Αργότερα εμφανίζεται ως Ζωριάνος και το 1953 επανέρχεται η ονομασία Ζοριάνος. Το 2002, με το ΦΕΚ 106Α - 13/05/2002, η ορθογραφία της ονομασίας καθορίστηκε στο ορθόν ως Ζωριάνος.^[6]

Το Ζωριάνο, επίσης Ζωριάννος, ήταν «στρατιωτόπι» και γαιοκτησία του Μιχαήλ Ζωριάνου διανοούμενου του 13ου - 14ου αιώνα, ποιητή, κωδικογράφου, μικρογράφου, συγγραφέα και στρατηγού του Δεσποτάτου της Ηπείρου ή Ελλάδος ή Ρωμανίας, επί Δεσπότου Θωμά Α΄ (1296-1318)^[3]. Θεωρείται ο οικιστής του χωριού.

Η γεωγραφική περιοχή του οικισμού αποτελούσε το διοικητικό κέντρο βυζαντινής περιφέρειας σύμφωνα με το σύστημα της «Επίσκεψης», η οποία περιελάμβανε την επαρχία Λιδωρικίου και Κραβάρων και καθιερώθηκε με την ίδρυση της Επισκοπής Λιδωρικίου, κατά τον 8ο αιώνα, επί αυτοκράτορα Λέοντος Ίσαυρου Γ΄ (717 – 741). Στρατηγικός επενδυτής και οργανωτής της «Επίσκεψης» αυτής ήταν η οικογένεια των (Δυνατών της Θεσσαλίας) των Ζωριάνων, η οποία ήταν παρακλάδι της οικογένειας των (Ζωριάνων Επίσκεψης Λιδωρικίου) που την περίοδο του Δεσποτάτου της Ηπείρου, ανευρίσκονται σε Αιτωλία και Ήπειρο. Σημαντικές προσωπικότητες της περιόδου αυτής ήταν ο Αγιότατος Κοσμάς Ανδριτσόπουλος και ο Μιχαήλ Ζωριανός. Στο Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης, υπάρχει το δαχτυλίδι - σφραγίδα του Κυβερνήτη του Δεσποτάτου Μιχαήλ Ζωριάνου.

Είναι γενέθλια γη του Κώστα Δημητρίου Καραβίδα (1890-1973) (λογοτέχνη και δοκιμιογράφου) και του ζωγράφου Γιώργου Ρήγα (1921-2014), τα έργα του οποίου τεχνοτροπίας ναΐφ έτυχαν μεγάλης προβολής στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ο Σύλλογος Ζωριανιτών ο «Άγιος Νικόλαος» έχει εκδώσει το βιβλίο του κ. Α. Καρκαβίτσα με τον τίτλο Ζωριάνος Δωρίδος (Αθήνα 2004) με πολλές πληροφορίες για το χωριό και τους ανθρώπους του.

Μέγιστη πολιτιστική ανάπτυξη σημείωσε στα τέλη του 19ου και το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα, όταν κατασκευάστηκε η εκκλησία Αη-Γιάννη με πλουσιότατες και σπάνιες αγιογραφίες, το παραδοσιακό κωδωνοστάσιο Αγίου Νικολάου και τα κτίρια του δημοτικού σχολείου, της τράπεζας, του ξενώνα. Την ίδια περίοδο παρουσίασε και πολλούς πνευματικούς ανθρώπους, μεταξύ δε των πρώτων ο Κώστας Δημητρίου Καραβίδας (επικληθείς και ως Πρίνος της Δωρίδας) του οποίου το έργο φυλάσσεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.

Οι Ζωριανίτες σε μεγάλο ποσοστό έχουν μεταναστεύσει στις ΗΠΑ και την Αθήνα, όπου διατηρούν τον Πολιτιστικό τους Σύλλογο (Ο Άγιος Νικόλαος). Ο σύλλογος Ζωριανιτών Αθήνας, πραγματοποιεί εκδρομές στους χώρους, όπου διασώζονται ενθυμήματα του Πρώτου Κυβερνήτη του Δεσποτάτου της Ηπειρου, κατά την περίοδο του 1300 περίπου, του οικιστή του χωριού τους Μιχαήλ Ζωριανού.

Τα ενθυμήματα αυτά αποτελούν τα διασωζόμενα και σήμερα θρησκευτικά του ιδρύματα, όπως είναι οι Εκκλησίες Αγίου Νικολάου, Αγίας Σοφίας, Παμμεγίστων Ταξιαρχών στο χωριό της Αγίας Σοφίας Θέρμου Αιτωλίας, αλλά και η μέγιστη εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στην Κυψέλη Θεσπρωτίας. Πολιτιστικά ενθυμήματα του Μιχαήλ Ζωριάνου, όπου και αναγράφεται το όνομά του, αποτελούν ακόμα τρία χειρόγραφα και έξι αφιερωτικά επιγράμματα, τα τρία από τα οποία είναι ωραία έργα Μικροτεχνίας. Το προσωπικό ολόχρυσο δαχτυλίδι - σφραγίδα του Πρωτοστράτορα Μιχαήλ Ζωριανού, με το όνομά του, εκτίθεται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Το σπουδαιότερο χειρόγραφο ενθύμημα του Μιχαήλ Ζωριανού, είναι το «Τετραβάγγελό» του, που φυλάσσεται στη μεγάλη, κεντρική βιβλιοθήκη της Οξφόρδης, στην Αγγλία.

Επίσης στο Ζοριάνο γεννήθηκε ο λοχάγος Αθανάσιος Τσαλτάκης. Στο Ζοριάνο γεννήθηκε ο Cryst Loukas (Χρύσανθος Λουκόπουλος), ο οποίος σε πολύ μικρή ηλικία μετανάστευσε στις ΗΠΑ. Σπούδασε κοινωνιολογία και με το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μαζί με προέδρους επιφανών Αμερικανικών πανεπιστημίων, ίδρυσε το ANGLO-AMERICAN-HELLENIC BUREAU OF EDUCATION δίνοντας περισσότερες από 300 υποτροφίες σε αριστούχους Έλληνες σπουδαστές με σκοπό μετά το πέρας των σπουδών τους στις ΗΠΑ να επιστρέψουν και βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση της Ελλάδας.

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Ζωριάνος

• Ιστορική προέλευση του Δωρικού χωριού "ο Ζωριάνος" του του Αθανάσιου Β. Καρκαβίτσα