Y Bytholwerni

Everglades
Math	natural region, flooded grasslands and savannas, WWF ecoregion
Daearyddiaeth
Sir	Florida
Gwlad	UDA
Cyfesurynnau	26°N 80.7°W
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Map o'r Bytholwerni - delwedd gan loeren NASA

Map yn dangos trefi a thopograffeg bras y Bytholwerni, noder y gorlifo trefol

Mae'r Bytholwerni^[1]^[2] (Saesneg: the Everglades) yn rhanbarth naturiol o wlyptiroedd trofannol yn rhan ddeheuol talaith Florida yn yr Unol Daleithiau, sy'n cynnwys hanner deheuol basn draenio mawr o fewn y parth Neotropic. Nid yw'r ecosystem y mae'n ei ffurfio i'w chael yn unman arall ar y ddaear ar hyn o bryd.^[3]

Mae'r Bytholwerni yn wlyptir isdrofannol sydd wedi'i leoli yn ne Fflorida, o bwysigrwydd ecolegol mawr. Cynigiodd mewnfudwyr i'r rhanbarth a oedd am ddatblygu planhigfeydd ddraenio'r Bytholwerni yn gyntaf ym 1848, ond ni geisiwyd unrhyw waith o'r fath tan 1882. Adeiladwyd y camlesi yn ystod hanner cyntaf yr 20g gan ysgogi economi De Florida, a achosodd y datblygiad o'r tir. Ym 1947, ffurfiodd y Gyngres Brosiect Rheoli Llifogydd De a Chanol Florida, a adeiladodd 1,400 milltir (2,300 km) o gamlesi, llifgloddiau a dyfeisiau rheoli dŵr. Tyfodd ardal fetropolitan Miami yn sylweddol ar yr adeg hon, a dargyfeiriwyd dŵr o'r Bytholwerni i'r dinasoedd. Troswyd rhannau o'r Bytholwerni yn dir amaeth, a'r prif gnwd oedd cansen siwgr. Mae tua 50 y cant o'r Bytholwerni gwreiddiol wedi'u datblygu fel ardaloedd amaethyddol neu drefol.^[4]

Mae'n gynefin i rywogaethau brodorol amrywiol ac ar hyn o bryd mae'n cael ei warchod gan Barc Cenedlaethol y Bytholwerni.

Enwau lleoedd

Yr enw ar adeg rheolaeth Sbaen oedd yr enw Cañaveral de la Florida, sy'n aros yn Cape Canaveral. Mae'r enw presennol yn Saesneg yn llythrennol yn golygu gwyrdd golau tragwyddol yn ymwrthod â darn corsiog o dir sydd ar y cyfan yn ddwrlawn ac wedi'i orchuddio â glaswellt tal. Calque o'r enw hanesyddol a ddefnyddir yn Mikasuki, yr iaith frodorol leol yw'r enw Saesneg; Geilw'r gymuned frodorol leol y Bytholwerni yn "Cá-ha-ya-tlé", sy'n golygu tua'r un peth a'r enw Saesneg.^[5] I rai arbenigwyr, nid cors iawn mo'r Bytholwerni ond rhyw fath o nant fawr lydan ers ei dyfroedd croyw nad ydynt yn llonydd ond yn llifo'n araf o'r gogledd i'r de yn gyson rhwng gwelyau cyrs a choed.

Hinsawdd

Mae hinsawdd De Florida yn gorwedd ar draws y parth trawsnewid eang rhwng hinsoddau isdrofannol a throfannol. Fel y rhan fwyaf o ranbarthau gyda'r math hwn o hinsawdd, mae dau dymor sylfaenol: "tymor gwlyb" (gaeaf) sy'n rhedeg o fis Tachwedd i fis Ebrill, a "tymor sych" (haf) sy'n rhedeg o fis Mai i fis Hydref. Mae tua 70% o'r dyodiad blynyddol yn Ne Florida yn digwydd yn y tymor glawog, yn aml fel cawodydd trofannol byr ond dwys. Ychydig o law y mae'r tymor sych yn ei weld ac mae'r lleithder yn aml yn isel iawn. Gall y tymor sych fod yn ddifrifol, a gellir cynhyrchu tanau coedwig ar yr adeg hon.

Mae ystod flynyddol y tymereddau yn y Bytholwerni yn eithaf bach, yn amrywio o dymheredd misol cymedrig o tua 18°C ym mis Ionawr i 29°C ym mis Gorffennaf. Mae tymheredd uchel yn y tymor poeth a llaith (haf) fel arfer yn uwch na 32°C. Mae rhew yn brin iawn ledled y rhanbarth. Mae glawiad blynyddol cyfartalog tua 160 cm, gyda'r rhan fwyaf o'r glawiad yn digwydd yn yr ardal arfordirol ddwyreiniol.

Dolenni allanol

Cyfeiriadau

↑ Gareth Jones (gol.), Yr Atlas Cymraeg Newydd (Collins-Longman, 1999), t. 65.
↑ Geiriadur yr Academi, "Everglades (the)".
↑ Frazier, Ian (July–August 2019). "Snake Landia". Smithsonian. p. 70.
↑ U.S. Geological Survey (1999). "Florida Everglades". Circular 1182. U.S. Geological Survey. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 26 Mehefin 2008. Cyrchwyd 20 Mehefin 2022.
↑ Cypress, Carol. [=http://www.native-languages.org/mikasuki_words.htm A Dictionary of Miccosukee (Elaponke)] Check |url= value (help). t. 135. Cyrchwyd 29 Chwefror 2022. Check date values in: |access-date= (help)

[1] Gareth Jones (gol.), Yr Atlas Cymraeg Newydd (Collins-Longman, 1999), t. 65.

[2] Geiriadur yr Academi, "Everglades (the)".

[3] Frazier, Ian (July–August 2019). "Snake Landia". Smithsonian. p. 70.

[4] U.S. Geological Survey (1999). "Florida Everglades". Circular 1182. U.S. Geological Survey. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 26 Mehefin 2008. Cyrchwyd 20 Mehefin 2022.

[5] Cypress, Carol. [=http://www.native-languages.org/mikasuki_words.htm A Dictionary of Miccosukee (Elaponke)] Check |url= value (help). t. 135. Cyrchwyd 29 Chwefror 2022. Check date values in: |access-date= (help)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]