Sampl (ystadegau)

Sampl

Cynrychiolaeth weledol o ddewis sampl ar hap syml
Enghraifft o'r canlynol	is-set
Math	dull
Rhan o	poblogaeth ystadegol
Yn cynnwys	realization

Mewn ystadegaeth ac ymchwil mesurol, mae sampl yn set o unigolion neu wrthrychau sy'n cael eu casglu neu eu dewis o boblogaeth ystadegol trwy weithdrefn a ddiffiniwyd.^[1] Gelwir elfennau sampl yn bwyntiau sampl, unedau samplu neu arsylwadau. Pan gaiff ei greu fel set ddata, mae sampl yn aml yn cael ei dynodi gan brif lythrennau Rhufeinig o'r fath ${\displaystyle X}$ a ${\displaystyle Y}$, gyda'i elfennau wedi'u mynegi mewn llythrennau bach (ee, ${\displaystyle x_{3}}$) a maint y sampl wedi'i ddynodi gan y llythyren ${\displaystyle n}$.^[2]

Yn nodweddiadol, mae'r boblogaeth yn fawr iawn, gan wneud cyfrifiad cyflawn o'r holl unigolion yn y boblogaeth naill ai'n anymarferol neu'n amhosibl. Mae pol piniwn yn enghraifft o sampl. Fel arfer, mae'r sampl yn cynrychioli is-set o faint y gellir ei reoli. Cesglir samplau a chyfrifir ystadegau o'r samplau, fel y gall rhywun ddod i gasgliadau o'r sampl i'r boblogaeth.

Gellir tynnu'r sampl o boblogaeth 'heb amnewid' (hy ni ellir dewis unrhyw elfen fwy nag unwaith yn yr un sampl), ac os felly mae'n is-set o boblogaeth; neu 'gydag amnewidiad' (hy gall elfen ymddangos sawl gwaith yn yr un sampl), mae'n aml-is-set (multisubset).^[3]

Mae sampl gyflawn yn set o wrthrychau o boblogaeth fwy, sy'n cynnwys yr holl wrthrychau o'r fath sy'n bodloni set o feini prawf dethol wedi'u diffinio'n dda.  Er enghraifft, byddai sampl gyflawn o ddynion Awstralia yn dalach na 2 m yn cynnwys rhestr o bob gwryw Awstralia sy'n dalach na 2 m. Ond ni fyddai’n cynnwys gwrywod o’r Almaen, na benywod tal Awstralia, na phobl sy’n fyrrach na 2 m. Felly er mwyn llunio sampl gyflawn mae angen rhestr gyflawn o'r boblogaeth fwy, gan gynnwys data ar uchder, rhyw a chenedligrwydd ar gyfer pob aelod o'r boblogaeth honno lawn.

Yn achos poblogaethau dynol, mae'n annhebygol y bydd rhestr mor gyflawn yn bodoli (mae'r boblogaeth ddynol yn y biliynau). Ond mae samplau cyflawn o'r fath ar gael yn aml mewn disgyblaethau eraill, fel y set o chwaraewyr mewn cynghrair chwaraeon rhyng-genedlaethol, dyddiadau geni, aelodau senedd, neu restr gyflawn o wrthrychau seryddol wedi'u cyfyngu gan faint.

Mae sampl ddiduedd (cynrychioliadol) yn set o wrthrychau a ddewiswyd o sampl gyflawn, gan ddefnyddio proses ddethol nad yw'n dibynnu ar briodweddau'r gwrthrychau.^[4] Er enghraifft, gallai sampl ddiduedd o ddynion Awstralia sy'n dalach na 2m gynnwys is-set o 1% o wrywod Awstralia sy'n dalach na 2 m ar hap. Ond efallai na fydd un a ddewisir o'r gofrestr etholiadol yn ddiduedd oherwydd, er enghraifft, ni fydd gwrywod o dan 18 oed ar y gofrestr etholiadol. Mewn cyd-destun seryddol, gallai sampl ddiduedd gynnwys y ffracsiwn hwnnw o sampl gyflawn y mae data ar gael ar ei chyfer, ar yr amod nad yw'r eiddo sydd ar gael wedi'i ogwyddo gyda briodweddau ffynhonnell unigol.

Y ffordd orau i osgoi sampl gyda gogwydd neu yw drwy ddewis sampl ar hap, a elwir hefyd yn sampl tebygolrwydd. Diffinnir sampl ar hap fel sampl lle mae gan bob aelod unigol o'r boblogaeth siawns hysbys, nad yw'n sero, o gael ei ddewis fel rhan o'r sampl.^[5] Mae sawl math o hap-samplau yn hap-samplau syml, samplau systematig, hap-samplau haenedig, a hap-samplau clwstwr.^[6]

Rhai enghreifftiau o samplau nad ynt ar hap yw samplau cyfleustra, samplau barn , samplau pwrpasol, samplau cwota, samplau pelen eira, a nodau sgwario (quadrature nodes) dulliau lled-Monte Carlo.