Gabon

Gabon
Arwyddair	Undeb, Gwaith, Cyfiawnder
Math	gwlad, gwladwriaeth sofran
Enwyd ar ôl	Caban (dilledyn)
Prifddinas	Libreville
Poblogaeth	2,025,137
Sefydlwyd	1960 ;
Anthem	La Concorde
Pennaeth llywodraeth	Raymond Ndong Sima
Cylchfa amser	UTC+01:00, Amser Gorllewin Affrica, Africa/Libreville
Gefeilldref/i	Aisai
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Ffrangeg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Canolbarth Affrica
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	267,667 ±1 km²
Gerllaw	Cefnfor yr Iwerydd
Yn ffinio gyda	Camerŵn, Gweriniaeth y Congo, Gini Gyhydeddol, São Tomé a Príncipe, Angola
Cyfesurynnau	1°S 12°E
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Senedd Gabon
Swydd pennaeth; y wladwriaeth	President of Gabon
Pennaeth y wladwriaeth	Ali Bongo Ondimba
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Prif Weinidog Gabon
Pennaeth y Llywodraeth	Raymond Ndong Sima
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$4,800 million
Arian	Ffranc Canol Affrica (CFA)
Canran y diwaith	20 ±1 canran
Cyfartaledd plant	3.909
Mynegai Datblygiad Dynol	0.706
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gweriniaeth yng ngorllewin Canolbarth Affrica yw Gweriniaeth Gabon neu Gabon (Ffrangeg: La République gabonaise). Mae'r boblogaeth yn isel iawn yn nhermau gwledydd Affrica. Y gwledydd cyfagos yw Gini Gyhydeddol, Camerŵn a Gweriniaeth y Congo. Mae'n wlad sy'n llawn o goedwigoedd trofaol sy'n gorwedd ar arfordir Gwlff Gini. Mae ganddi fauna a flora cyfoethog ac erys ei hamgylchedd heb ei difetha llawer. Roedd gynt yn drefedigaeth Ffrengig. Ers ei annibyniaeth ar Ffrainc yn 1960, mae hi dan reolaeth arlywyddion awtocratig, ond mae system bleidol a chyfansoddiad ganddi newydd ers y 1990au.

Hanes

Ychydig sy'n hysbys am hanes cynnar y wlad. Gwelwyd tonnau olynol o ymsefydlu yn y wlad, hyd at y 19g, gan bobloedd Pygmi i ddechrau ac yna ar raddau mwy sylweddol gan y Bantu, sy'n ffurfio mwyafrif y boblogaeth erbyn heddiw. Yn ystod y mudo hyn daeth yr Ewropeiaid cyntaf, y Portiwgaliaid, i lannau Gabon yn y 15g. Daw'r enw 'Gabon' o'r enw Portiwgaleg Gabão "penrhyn", oherwydd siâp yr aber lle saif Libreville heddiw. Cipiodd Ffrainc y wlad oddi ar Portiwgal yn 1855. Cafodd y wlad ei hannibyniaeth 17 Awst, 1960.

Gwleidyddiaeth

Mae gan Gabon system arlywyddol. Arlywydd cyntaf Gweriniaeth Gabon oedd Léon Mba. Yr ail arlywydd, o 1967 hyd 2009, oedd Omar Bongo Ondimba.

Taleithiau

Rhennir Gabon yn 9 talaith:

Iaith a diwylliant

Ffrangeg yw'r brif iaith a'r unig iaith swyddogol ond sieredir sawl iaith brodorol yn ogystal.

Gyda'i chymydog Camerŵn mae Gabon yn gartref i ddiwylliant y Ffangiaid, grŵp ethnig sy'n adnabyddus am ei dawnsiau a'i chelf dradoddiadol, yn arbennig ei masgiau trawiadol.