Aldo Leopold

Aldo Leopold
Ganwyd	11 Ionawr 1887  Burlington
Bu farw	21 Ebrill 1948  Baraboo
Dinasyddiaeth	Unol Daleithiau America
Alma mater	Yale School of Forestry and Environmental Studies Lawrenceville School Prifysgol Yale Sheffield Scientific School
Galwedigaeth	ecolegydd, academydd, gwyddonydd coedwigaeth, academydd, casglwr botanegol, amgylcheddwr, athronydd, naturiaethydd, coedwigwr, llenor
Swydd	cadeirydd
Cyflogwr	Prifysgol Wisconsin–Madison United States Forest Service University of Wisconsin–Madison Arboretum
Adnabyddus am	A Sand County Almanac
Plant	Nina Leopold Bradley, Estella Leopold, Luna Leopold, A. Carl Leopold, A. Starker Leopold
Gwobr/au	Medal John Burroughs

Amgylcheddwr, cadwraethwr, coedwigwr ac awdur o'r Unol Daleithiau oedd Rand Aldo Leopold (11 Ionawr 1887 – 21 Ebrill 1948).^[1] Fe'i ystyrir yn aml yn un o dadau'r mudiad amgylchedol ac yn sefydlydd y gyfundrefn ardaloedd gwyllt yn yr Unol Daleithiau.

Ganwyd yn Burlington, Iowa. Treuliodd ei fachgendod yn arsylwi ar fyd natur ac yn cadw dyddiadur a llyfr braslunio. Astudiodd yn yr Ysgol Goedwigaeth ym Mhrifysgol Yale. Wedi iddo ennill ei radd yn 1909, gweithiodd i Wasanaeth Coedwigoedd yr Unol Daleithiau hyd at 1928, yn bennaf yn nhaleithiau Arizona a New Mexico.

Cafodd ei benodi'n oruchwyliwr Coedwig Genedlaethol Carson yn New Mexico yn 1911. Leopold oedd un o arweinwyr y cynllun i reoli Coedwig Genedlaethol Gila, New Mexico, fel ardal naturiol, a daeth yn ardal wyllt gyntaf yr Unol Daleithiau yn 1924. Y flwyddyn honno, cafodd Leopold ei drosglwyddo i Madison, Wisconsin, i weithio yn swydd cyfarwyddwr cyswllt yn Labordy Cynnyrch Coedwig Adran Amaeth yr Unol Daleithiau.^[2] Yn 1933, derbyniodd swydd athro rheolaeth helfilod ym Mhrifysgol Wisconsin, y gadair gyntaf o'i fath yn yr Unol Daleithiau, a bu'n addysgu yno nes 1948. Gwasanaethodd yn gyfarwyddwr yr Audubon Society, ac yn 1935 ef oedd un o sefydlwyr y Wilderness Society.

Yn 1935, prynodd Leopold hen fferm ar lannau Afon Wisconsin, ger Baraboo yn Swydd Sauk, Wisconsin, ac enwodd yr hen gut ieir yn the Shack. Treuliodd ei deulu y penwythnos yn plannu miloedd o binwydd ac yn ceisio adfer y paith. O ganlyniad i'r arbrawf ecolegol hwn, adfywiodd y bywyd gwyllt ar y tir. Cydnabuwyd Fferm a Chaban Leopold yn Dirnod Hanesyddol Cenedlaethol gan y Gwasanaeth Parciau Cenedlaethol yn 2009.^[3]

Bu farw yn 61 oed o drawiad ar y galon. Mae ei ferch, Estella Leopold, yn baleobotanegydd.

Arddelai "moeseg y tir" gan Leopold: dadleuodd bod yn rhaid i bob unigolyn fod yn stiward, ac i ymddwyn yn rhan o gyfundrefn bywyd yn hytrach na rheolwr dros yr amgylchedd.

Ysgrifennod Leopold nifer fawr o erthyglau ar gyfer cyfnodolion academaidd a chylchgronau poblogaidd. Leopold oedd awdur y llyfr cyntaf ar bwnc rheolaeth bywyd gwyllt, Game Management, a gyhoeddwyd yn 1933. Ym 1949, wedi ei farwolaeth, cyhoeddwyd A Sand County Almanac, casgliad o'i ysgrifau sy'n galw am gadwraeth ecosystemau. Eglurodd gred Leopold y dylai dynolryw ddal mwy o barch moesol tuag at yr amgyclhedd a'i fod yn anfoesol i'w niweidio. Cyfeirir at y llyfr weithiau fel y llyfr mwyaf dylanwadol ar gadwraeth.

Cafodd ei ynydu i'r Wisconsin Conservation Hall of Fame yn 1985.^[2] Ers 2015, dethlir wythnos gyntaf mis Mawrth yn Iowa er cof amdano.^[4]

• John Muir
• Rachel Carson