Кофе

Кофе - кофе йывăçĕнчен пуçтарнă çырларан хатĕрленĕ ырă шăршăллă ĕçме.

• Тăван çĕр : Абиссини сăртлăхĕ ( Эфиопи ).Кофе Каффа ( Эфиопи ) тăрăхран ячĕ илнĕ.

Тĕнчере виççĕ кофе сортне уçнă:

• Арабика ( Arabica linee ) марен йышши кофĕ трибсем ушкăн тĕсĕ, тĕнчери кофе лаптăкĕн 90 % пайне йышăнать. Çемçе тутăллă, кăмăл техĕмлĕ кофе пулать. Арабика йывăçĕ 5-6 метр çӳллĕше çити ӳсет. Кофе йывăçĕ питĕ ачашлă: шăрăха та юратмасть, сивве те ( + 8* С ) чăтаймасть. Пиллĕк çултан пĕр çулĕнче кăна тухăç парать. Кофеин шучĕ — 0,7-1,2 %;
• Робусто ( Robusta linden ) - тĕнчери кофе лаптăкĕн 8 % йышăнать. Робустăн латинла пĕлтерĕшĕ "никĕслĕ, хăватлă" пулать. Робуста сортне 1860 çулта Виктория кӳлли тăрăхĕнче ( Уганда ) уçнă. Робуста сортран хăватлă та йӳçĕ тутăллă кофе пулать. Çавăнпа та робуста сортне арабикăпа хутăштараççĕ. Робуста йывăçĕ арабика йывăçĕнчен чĕрĕрех, сивве тӳсекенрех. Виççĕ çултан пĕр çулĕнче тухăç парать. Кофеин шучĕ — 1-2,5 %;
• Либерика ( liberica bull ) - тĕнчери кофе лаптăкĕн 2 % пайне йышăнать. Çак кофе сортне XX ĕмĕрте кăна Гвинейăра уçнă. Либерика йывăçĕ 18 метр çӳллĕшне çити кармашса ӳсет. Либерика сортран "пушă", техĕмсĕр кофе пулать, çавăнпа та унпа чылайрах кондитер промăçлăхĕнче усă кураççĕ.

Пĕрремĕш хут кофе ĕçми пирки арап ăсчахĕ Ибн Синна ( Авиценна ) çырнă.

Эфиопирен кофе арап çĕрĕсене сарăлса кайнă. Унтан Осман империнче паллă пулнă. XIV ĕмĕрте кашни килте турккăсем кофе ĕçме хăнăхнă. XVI ĕмĕрте кофе Европăана çитет. Малтан кофене хирĕç чиркӳ пулать - "мăсăльман ĕçми" тесе чарнă. Анчах та Рим паппи Климент VIII кофене питĕ кăмăлланă. Çавăнпа Европăра кофе сутма ирĕк параççĕ. Кофе хаклă ĕçме пулнă - чылай хушă ăна патша, пуян çын кăна ĕçнĕ.

XVIII ĕмĕрте Лондонра нумай кофейнайсем уçăлаççĕ. Кофе халăх патне "çывхарать".

Раççейре кофене Аслă Петĕр самантрах ĕçме хăнăхнă.

Тĕнчере кофе ăшă çанталăклă патшалăхсенче ӳстереççĕ.

Тĕнчере кофе пуçтарни ,1993 тата 2004 çулсем

Вырăн	Патшалăх	пин тоннă 1993	2004
1	Бразили	1 362	2 356
2	Колумби	888	684
3	Индонези	470	?
4	Эфиопи	220	300
5	Пил Шăмми Çыранĕ	192	105
6	Гватемала	191	221
7	Мексика	184	204
8	Уганда	180	165
9	Инди	165	321
10	Сальвадор	147	85

Тĕрĕс пĕçернĕ кофе "Каç пек хура, тамăкри пек вĕри" пулмалла теççĕ. Кофене тĕрлĕ мĕслетпе хатĕрлеме пулать:

• туркăра. Туркă ( джезва, иврик ) - авалхи мĕслечĕпе кофе пĕçермелли савăт. Чи паха туркăна пăхăртан тăваççĕ, шалтан кĕмĕлпе сарни те пулать;
• кофе-машинăпа. Кофе-машинăна 1901 çулта Луиджи Беццера ( Милан ) ăстайланă;
• френч-пресспа. Ку мĕслете Францире 1920 çулта шутласа кăларнă.

Раççейре 2010 çулта кофе суту-илӳ калăпăшĕ 2,2 млрд доллара çитнĕ:

• 75 % - ирĕлекен кофе;

Чи пысăк ирĕлекен кофе усламçисем: Kraft Foods, Nestle, Tchibo

• 25 % - авăртнă тата çырлаллă кофе.

Авăртнă чи пысăк тата çырлаллă кофе усламçисем (2009):

• Орими Трейд 30 %,
• Gustav Paulig Ltd 17 %,
• Kraft Foods 13 %,
• Продукт-Сервис ( Lebo ) 9 %,
• Куппо 6 %,
• Московская кофейня на паяхъ 6 %.

• Эспрессо;
• Капучино (сĕтпе хутăш кофе);
• Латте (1 пай кофе, 3 пайĕ - сĕт). Латте корицăпа шоколада хутăштарма пулать. Барменсем хушшинче "Латте-арт" ĕçĕ паллă (сĕт кăпăкĕ çине тĕрлĕ ӳкерчĕк лартасси).
• Американо — вĕри шывпа хутăштарса 150-200 мл. таран тултарнă эспрессо

Кофере усăллă элемент питĕ чылай: антиоксидантсем, В ушкăнри витаминсем, микроэлементсем (кали, кальци, фосфор, азот, натри, магни, хлор, т.ыт ).

Ку вӑл йӑлари икӗ тӗрлӗ хатӗр. Хальхи акӑлчанла икӗ ӑнлав пур - " coffee machine "тата"coffee maker". Кофеварка ҫамрӑк кофе вӗретнӗ кофе вӗретнӗ ӗҫ-хӗле кӑна пурнӑҫлать. Кофеваркӑпа усӑ курса кофе е кофе (капсулӑсенче) тултармалла, ҫакӑ вара ҫынна вӑрлӑха хатӗрлес тата салатас ӗҫӗн пӗр-пӗр пайне тума хистет. Хатӗрленсен ӗҫе тӗрӗслесе тӑмалла. Усӑ курма хатӗрленес ӗҫре хӑш — пӗр ятарлӑ пӗлӳсем тата ӑсталӑх кирлӗ: мӑлатук кофе тултармалла, рожковӑй — тӗрӗс майсемпе ӑна якатмалла, кофе авӑртмалли "таблетка" йӗркелемелле, юлашкинчен, кофе гущине кӑларса фильтр тасатмалла. Ҫакӑн пек манипуляцисене пула ҫак хатӗрсем кофеваркӑсем ҫине йӗркеллӗн пӑхаҫҫӗ.

Кофеваркӑран танлаштарсан, кофеашина тырӑ салатать те кофе авӑртать, кофе вӑрринчен те кофе вӑрри кнопка ҫине пуснӑ чух кӑна пӗҫерет.

Кофемашина виҫи функциллӗ ӗҫ узелӗсенчен чылай пысӑкрах, ҫав шутра электронлӑ управлени те.

Кофемашина кӗрсен ӗҫри ҫыххисене хатӗрлет те унпа усӑ куракана хатӗр пулни ҫинчен сигнал парать.

Пӗрремӗш класри кофейесемпе ятлӑ чаплӑ ресторансенчен нумайӑшӗ традиционнӑй кофе машинисем туса хатӗрленӗ.

Хальхи модельсем компактлӑ тата шавлӑ мар пулса тӑраҫҫӗ.

Кофемашинӑн хакӗ кофеварка хакӗнчен тӑватӑ-ултӑ хут пысӑкрах. Ҫавӑнпа та потребительшӗн те, илӗртӳллӗ пулнипе те хӑш-пӗр производительсемпе посредниксем хӑйсен таварне кофемашинӑсем пек позицилеҫҫӗ^[1].

Кофе вӑрӑма тӑсӑлнине тӗпчесе пӗлнипе шведсен КОРОЛӖН ПАЛЛӐ эксперименчӗ ГУСТАВ III ӗмӗр пуҫламӑшӗнче, хӑй шутланӑ тӑрӑх, ирттернӗ. Вӗлермелле приговор йышӑннӑ икӗ йӗкӗреш ҫынна ӗмӗрлӗхех вӗлермелле тунӑ: пӗр пиччӗшӗн кашни кунах виҫӗ кружка кофе ӗҫмелле, тепри — ҫавӑн чухлех чей ӗҫмелле. Тӗрӗслевҫӗсем иккӗшӗ те ватӑличченех вилнӗ тесе ҫирӗплетеҫҫӗ.

Кофе эффекчӗсем унта мӗн пуррипе ҫыхӑннӑ. 2005 ҫулта АПШРА ирттернӗ тӗпчев тӑрӑх, организма куллен апатпа кӗрекен физиологи антиоксиденчӗсен пысӑк пайӗ кофе ӗҫет. Ку кофе антиоксидантсене ҫеҫ мар, американецсем улма-ҫырлапа пахча-ҫимӗҫ сахал ҫинипе, ытларах кофе ыйтнипе ҫыхӑннӑ.

Симӗс кофе уйрӑмах антиоксидантлӑ япаласем нумай. Нимӗҫ ученӑйӗсен тӗпчевӗ ҫак антиоксидантсем читлӗхсене хӳтӗленине кӑтартса парать: тӗпчевҫӗсем кунсерен симӗс тата ӑшаланӑ кофе хутӑшӗпе виҫ-тӑватӑ курка усӑ курни ДНК йӳҫек сиенленнине 40% чакарнине, ҫапла вара читлӗхсене хӳтӗлессине лайӑхлатнине палӑртнӑ. Ученӑйсем ҫак эффект сывлӑхшӑн кофе эффекчӗсене питӗ лайӑх ӑнлантарать тесе шутлаҫҫӗ.

Кофе ӑшӗнчи кофе-тӗнчери чи сарӑлнӑ психоактивлӑ япала. Вӑл тӗп нерв системине хавхалантарать, тимлӗхпе концентрацине ӳстерет, ӑс-тӑнпа ӳт-пӳ пултарулӑхне лайӑхлатать, ывӑннипе кӗрешет. Ҫавӑн пек эффектсем хушшинче ҫын организмӗ пурнӑҫӑн пахалӑхлӑ ҫӗнӗ йӗркине хӑнӑхать, вӑхӑт иртнӗҫемӗн кофе е кофе ҫимелли ытти ҫимӗҫсене те усӑ курмасӑр пурӑнма пултараймасть. Кофеин пӑхӑнни аталанать. Кофене тӑруках ӗҫме пӑрахсан, абстиненцин аван мар паллисем пулаҫҫӗ, анчах та вӑрах вӑхӑтлӑх малашлӑхра хӑш-пӗр лайӑх енсене палӑртаҫҫӗ. Ҫапла вара, ку решени хӑйӗн плюсӗсемпе минусӗсем пур.^[2]

• Иоганн Себастьян Бах 1734 çулта хайланă "Кофе кантанти".

1. ^ Кафе, ресторансем, азс тата кофеен професси кофемашинисем
2. ^ Кофе ӗҫес мар тесен, организм мӗн тӑвӗ?