Mozambik

Zemlju su Portugalci nazvali Moçambique po ostrvu Mozambik, izvedenom od Mussa Bin Bique ili Musa Al Big ili Mossa Al Bique ili Mussa Ben Mbiki ili Mussa Ibn Malik, arapskog trgovca koji je prvi put posjetio ostrvo, a kasnije tamo živio.^[1] Ostrvski grad bio je glavni grad portugalske kolonije do 1898. godine, kada je premješten na jug u Lourenço Marques (danas Maputo).

Stari stanovnici Mozambika bili su lovci i sakljupljači iz naroda San (ljudi iz grmlja), ali su potisnuti od strane Bantu naroda koji su se doselili na ovo područje u nekoliko navrata tokom 1. vijeka. Ti Bantu narodi bili su pretežno poljoprivrednici, a njihovim dolaskom počelo je i željezno doba u ovom dijelu svijeta. Na području Mozambika postoji veći broj nalazišta iz željeznog doba te se oni naučno istražuju. Nalazi datiraju iz perioda između 200. i 1000. godine. Najjužnije nalazište nalazi se u području Matole u blizini južne granice Mozambika prema Južnoafričkoj Republici, nedaleko trgovačkog grada Chibuene iz željeznog doba, u pokrajini Inhambane. Kultura keramike iz željeznog doba nazvana je Nampula tradicija po istoimenoj pokrajini Nampula na sjeveru zemlje. S druge strane, kultura Nkope raširena je u unutrašnjosti zemlje, pretežno u blizini jezera Malavi. Čak i tamo, stotinama kilometara udaljeno od obale, postoje ostaci staklenih perli i druge naznake intenzivne trgovine s obalnim područjem, kao što su Chibuene. Tokom 1. milenija počela se javljati i Svahili kultura u obalnim područjima. Najraniji spomeni trgovačkih veza između Crvenog mora i istočne Afrike pronađeni su u takozvanom Periplus Maris Erythraei, djelu iz 1. vijeka nove ere, koje opisuje neke trgovačke rute kao i luke između Crvenog mora i obale Istočne Afrike.

Prije dolaska evropskih kolonijalnih osvajača, na ovom području, pogotovo na obalama Afrike vladali su Arapi. Baveći se trgovinom između Orijenta i Indije, prodavali su zlato, slonovaču i roblje iz Afrike. Prvi Portugalci došli su 1497. godine u Sofalu, pod zapovjedništvom Pedra da Covilhãoa koji je od portugalskog kralja dobio zadatak, otkriti novi pomorski put od Arabije do Istočne Afrike. 1498. godine Vasco da Gama na putu za Indiju otkriva Mozambik. Na otoku Ilha de Moçambique, susreće se sa šeikom Moussa Ben Mbiki, a po otoku, ovo područje dobija ime. Nakon toga Portugalci učvršćuju trgovinska središta i u potrazi sa zlatom, zaposjedaju središnje kontinentalne dijelove, dolinom Zambezija. Baveći se prodajom robova, zanemaruju lokalno stanovništvo i eksploatišu prirodna bogatstva. Porugalski kolonijalizam traje do 20. vijeka, a uslovi života lokalnog stanovništva se pogoršavaju. Glavni grad do 1898. godine bio je Ilha de Moçambique.

Pod britanskim pritiskom 1890. godine Portugal je morao odustati od stvaranja južnoafričkog kolonijalnog carstva, koje bi uključivalo Angolu i Mozambik. Time se uticaj britanskog kapitala u portugalskim kolonijama jako povećava. Pregovori o britansko-njemačkom savezu i zajedničkom uticaju u Africi, dovode 1898. do Angolskog dogovora, kojim se u slučaju da Portugal potrebuje novčana sredstva, može ih dobiti iz zajedničkog britansko-njemačkog fonda, a kao garancija bi bile portugalske kolonije. U slučaju insolventnosti Porugala, Angola i sjeverni dio Mozambika pripali bi Njemačkoj, a južni dio Mozambika Velikoj Britaniji. Time je Njemačka odustala od podrške Bura u Južnoj Africi u borbi protiv Velike Britanije. Dogovor je potpisan 30. augusta 1898. godine, ali nikada nije proveden u djelo, te se 1899. godine Windsorskim dogovorom, produžava zaštitna garancija za Portugal i sve njegove kolonije. Mada britansko-njemački savez nikada nije zaživio, Velika Britanija 1912-14. godine pokušava ubrzati propast Portugalskog carstva. Posjetom britanskog kralja 1913. godine u Berlinu, dorađuje se dogovor iz 1898. godine u korist Njemačke. Mada Velika Britanija odugovlači sa ratificiranjem sporazuma, te nakon atentata u Sarajevu 1914. godine i početkom Prvog svjetskog rata, sprovođenje ovog sporazuma postaje nemoguće. Time Mozambik i Angola ostaju u posjedu Portugala. Za vrijeme rata 1915. godine Južna Afrika proglašava Mozambik svojim ratnim ciljem, a 1917. godine njemačke trupe se povlače iz Njemačke istočne Afrike prema Mozambiku i do 1918. godine zauzimaju veći dio sjevernog dijela Mozambika. Kao ratnu odštetu Portugalska istočna Afrika Versajskim mirom 1919. dobija područje tzv. Kionga-trougla sa površinom oko 1.000 km².

1962. godine osniva se oslobodilački pokret FRELIMO, koji 1964. godine prelazi na oružani borbu protiv Portugalaca, sa velikim uspjesima pogotovo na sjeveru Mozabmika. Tek nakon pada diktature u Portugalu, Karanfilskom revolucijom, Mozambik se uspijeva osloboditi kolonijalizma 25. juna 1975. godine, nakon skoro 500 godina portugalske vladavine. Proglašava se Narodna republika Mozambik, a Samora Machel se, bez sprovedenih demokratskih izbora proglašava prvim predjednikom. 1986. godine. Machel gine u 1986. godine u avionskoj nesreći, a marksistička struja u FRELIMO-u preuzima vlast. FRELIMO nacionalizira industriju i osniva poljoprivredne zadruge, po uzoru na sovjetske principe. Iseljavanjem evropskih stručnjaka, privreda slabi. Polovinom sedamdesetih osniva se novi pokret otpora RENAMO, podržavan od Južnoafričke Republike i Rodezije.

Od. 1976. godine u Mozambiku traje 16-godišnji građanski rat između pokreta FRELIMO i RENAMO, koji je državu doveo do privredne i ekonomske propasti. Mozambik podržavaju trupe iz Zimbabvea (tada Rodezije), sa 10.000 vojnika kojima je bio zadatak osiguranje koridora Beira. Od 1983. u zemlji se nalaze oko 750 vojnih savjetnika iz Kube, 600 iz Sovjetskog saveza i 100 iz Demokratske republike Njemačke.

Tek potpisivanjem mirovnog sporazuma u Rimu 1992. godine i uz pomoć mirovnih trupa Ujedinjenih nacija, dolazi do stabilizacije države i osnivanja opozicionih političkih partija. Od 1995. godine Mozambik je pored Kameruna jedini član Commonwealtha, koji nije bio britanska kolonija. Iseljavanje bijelaca, te jaka privredna zavisnost od Južnoafričke Republike, česta suša i dugotrajni građanski rat i njegove posljedice su uzroci slabog ekonomskog razvoja zemlje, te je Mozamik jedna od najsiromašnijih zemalja svijeta. Političkim promjenama jednopartijskog sistema marksističko-lenjinističkog pravca i odricanja od strane pokreta FRELIMO, pokret RENAMO se razvio u opozicijsku stranku, te dolazi do prvih parlamentarnih izbora u oktobru 1994. godine, koji su održani pod kontolom posmatračke misije ONUMOZ-a. Pod pritiskom susjednih država, stvara se vlada u suradnji sa opozicionim strankama. Prestankom postojanjem pokreta FRELIMO, izradom Ustava, uvođenjem jednopartijskog sistema i normaliziranjem odnosa sa Južnoafričkom Republikom, u oktobru 2007. godine, dodijeljena je Vladi Mozambika nagrada Mo Ibrahim fondacije.^[2] U februaru 2000. godine usljed obilnih kiša, došlo je do velikih poplava koje su prourokovale mnogobrojne ljudske žrtve.

 

Obala Mozambika prema Indijskom okeanu duga je oko 2.740 km. Od pravca obale prema unutrašnjosti prostiru se visoravni sa prosječnom nadmorskom visinom od oko 1.000 m, te nakon toga prema zapadu se nalazi planinski vrhovi sa najvišim vrhom Monte Binga u pokrajini Manica, na granici sa Zimbabveom, sa visinom od 2.436 m.

U pravcu sjever-jug Mozambik je dugačak oko 2.000 km, a u pravcu zapad-istok 50 do 600 km. Granice Mozambika duge su 4.571 km, od čega na Malavi otpada 1.569 km, Južnoafričku Republiku 491, Svazi 105, Tanzaniju 756 km, Zambiju 419 km i Zimbabve 1.231 km.

Mnogobrojne rijeke, koje se ulijevaju u Mozambički zaliv presijecaju Mozambik, a najduža rijeka je Zambezi sa 2.574 km, koja je u svom gornjem dijelu pregrađena branom Cahora Bassa. Ostale rijeke su Rovuma, na granici prema Tanzaniji, te Save i Limpopo.

Na granici sa Malavijem nalazi se jezero Malavi, iz kog otiče rijeka Shire, koja se ulijeva u Zambezi. Mozambik je 35. zemlja po površini na svijetu, a 18 % površine su šume, 4 % obradiva polja, 55 % travnjaci i livade.

U Mozambiku se izmjenjuju dvije sezone godišnje: kišna sezona visokih temperatura traje od novembra do aprila u kojoj pada oko 80% svih padavina, a hladna suha sezona traje od maja do septembra. Prosječne temperature su 13 do 24 °C u julu, te 22 to 31 °C u februaru. Količina padavina zavisna je od regiona i kreće se od 700 do 1500 mm godišnje. Temperature su u kišnim mjesecima tropske, dok suhi period obilježavaju hladne noći.

U nekim godinama, kao npr. 2007-08. došlo je izuzetno velikih padavina, koje su prouzrokovalae ljudske žrtve i imale za posljedice veliki uticaj na prinose u žetvi.^[3]

 

Mozambik je teritorijalno i politički podijeljen u deset pokrajina i jednim distriktom, kao glavnim gradom:

1. Cabo Delgado
2. Gaza
3. Inhambane
4. Manica
5. Maputo (glavni grad)
6. Maputo (pokrajina)
7. Nampula
8. Niassa
9. Sofala
10. Tete
11. Zambezia

Pokrajine se dijele na distrikte, kojih u Mozambiku ima ukupno 129. Veći gradovi su: Matola, Beira, Sofala i Nampula.

 

Prosječni životni vijek pri rođenju u Mozambiku je između 48,4 i 51,78 godina.^[4][5][6] Od ukupnog broja stanovnika, 43 % je ispod 15 godina starosti, a samo 3 % preko 65 godina. Prosječna stopa fertiliteta iznosi 5,4 djece po ženi (stanje 2008).^[7]

Većina od ukupnog broja stanovnika Mozambika pripada Bantu grupi naroda. Najbrojniji narod sa oko 40% stanovništva su Makui, zatim sa 21% Tsonga. Wayao, narod koji živi i u Malaviju čine 12% stanovništva, te Makonde sa 11% na sjeveroistoku zemlje. Etničke grupe istočnoafričke grupe Svahilija živi u obalnom području te čini 7% od ukupnog broja stanovništva. Osim njih, s udjelom od 4% su narod Chewa, koji uglavnom naseljavaju Malavi, te na zapadu, sa udjelom od 3% narod Shona, koji većinu ima u Zimbabveu. Veliki broj stanovnika su useljenici (1,7% su Kinezi, a veći udio imaju Indijci), Evropljani (uglavnom Portugalci) i Južnoafrikanci. Najveći problem je povratna migracija sa gotovo pet miliona raseljenih osoba i povratak 1,7 miliona izbjeglica iz susjednih zemalja nakon završetka Mozambijskog građanskog rata, te oko 15.000 Mozambikanaca iz bivše Demokratske republike Njemačke.^[8]

Približno 47 % stanovništva su pripadnici animalističkih religija. Oko 35 % su kršćani, od čega su 31 % rimokatolici (rasprostranjeni pretežno na jugu i jugozapadu zemlje). Ostatak stanovništva (oko 18 %) su muslimani (uglavnom suniti, koji žive uglavnom na sjeveru i u obalnom području).^[9]

• Spisak mozambičkih pisaca

 

Moçambique na Wikimedia Commonsu.

 

Commons ima datoteke na temu: Mozambik

 

WikiAtlas ima mape na temu: Mozambik

• Službeni sajt Vlade Mozambika
• Mozambik na BBC News
• Mozambik na CIA World Factbook
• Mozambik na "International Futures"