Dinamit

Dinamit (grčki: δύναμις, dýnamis, snaga) jeste eksploziv napravljen od nitroglicerina i upijajućih sredstava (sorbenata, poput dijatomejske zemlje, gline i krede) uz dodatak sredstava za stabilizaciju. Izumio ga je švedski hemičar i inženjer Alfred Nobel u njemačkom gradu Geesthacht i patentirao 1867. godine. Vrlo brzo je ušao u široku upotrebu kao izuzetno snažan eksploziv i alternativa crnom barutu. Najčešće se pravi u obliku štapa dugog oko 30-ak centimetara, čiji je prečnik baze oko 5 centimetara.

Danas se dinamit uglavnom upotrebljava u rudarstvu, građevinarstvu, kamenolomima i za rušenje objekata. Dinamit je još uvijek jedno od osnovnih sredstava za iskop rovova a također je i jeftinija alternativa lijevanim eksplozivima. Dinamit se ponekad koristi kao upaljač ili pojačivač djelovanja eksplozivnih punjenja zasnovanih na amonij-nitratu (ANFO).

Alfred Nobel je razvio dinamit u tvornici eksploziva Krümmel u blizini njemačkog Geesthachta, gdje se danas nalazi Centar Helmholtz u Geesthacht (HZG). Svoj patent zaštitio je 1867. godine u većini zemalja, pa je tako u Velikoj Britaniji prijavio patent 7. maja pod brojem GB1345, u Švedskoj 19. septembra iste godine a u SAD 26. maja 1868. pod brojem 78.317.

Na studiju u Pragu, Nobel je upoznato Ascania Sobrera, koji je tri godine rasnije otkrio nitroglicerin, ali je smatrao da taj spoj nije pogodan za upotrebu u praksi zbog izuzetne osjetljivosti na vatru i udarce. Međutim, Nobel je bio veoma zainteresiran za Sobrerovo otkriće te je svoja istraživanja od 1862. usmjerio da nitroglicerin kao eksploziv uvede u tehničku upotrebu. Tokom Nobelovih eksperimenata sa nitroglicerinom dolazilo je do većeg broja nesreća. Pri jednoj eksploziji od 125 kilograma nitroglicerina u njegovoj laboratoriji u septembru 1864. poginuli su njegov brat Emil, inženjer Hertzman, služavka Marija, te još dvije osobe. Kako bi smanjio opasnost od nekontrolirane eksplozije nitroglicerina a istovremeno zadržao veoma veliku snagu eksplozije, Nobel je neuspješno eksperimentirao s raznim dodacima. Prema legendi, slučajno je došao do otkrića: iz jednog od brojnih transporta nitroglicerina jedne prilike došlo je do curenja čistog nitroglicerina iz posude u kojoj je prevožen, pri čemu je kapao na šljunak koji se nalazio na podu vozila. Nastala masa privukla je pažnju radnika, pa su o tome obavijestili Nobela. Njemu je ubrzo uspjelo dobiti eksploziv siguran na neželjene udarce koji je bio jednako snažan kao nitroglicerin. Ranije je Nobel već izumio inicijalno paljenje koje upotrijebio u novonapravljenom eksplozivu. Međutim, u to vrijeme Nobel je negirao da se otkriće desilo slučajno. Godine 1867. patentirao je optimizirani omjer smjese nitroglicerina od 3:1 i svoj proizvod nazvao današnjim imenom, dinamit.^[1] Time je Alfred Nobel napravio prvi eksploziv koji je bio tehnički pogodan za upotrebu, a istovremeno i znatno snažniji od crnog baruta. U okvirima tada brze i obimne industrijalizacije, u oblastima rudarstva, kamenoloma, u izgradnji cesta i tunela postojale su ogromne potrebe za takvim snažnim eksplozivima. U svrhu ekonomskog iskorištavanja svog otkrića, Nobel je patent prodao Basilu Zaharoffu.^[2] Novi eksploziv, koji je proizvoden u velikim količinama, znatno je pojeftinio i ubrzao izgradnju željezničkih linija i cesta.^[3]

Dinamit se sastoji iz 75 % nitroglicerina kao ekplozivne komponente, 24,5 % dijatomejske zemlje (kieselgura) kao nosećeg materijala i 0,5 % natrij-karbonata (sode) kao hemijskog stabilizatora. Eksplozijom prosječnog štapina dinamita (težine oko 190 grama) oslobađa se približno 1 MJ energije.^[4]

Nakon što je dinamit postao dostupan u velikim količinama, počele su se dešavati nezgode i katastrofe sa teškim posljedicama, čiji uzrok je bila nedovoljna pažnja pri rukovanju dinamitom. Jedan od najvećih problema predstavljala je nestabilnost eksploziva u vlažnom okruženju. Iz vlažnog dinamita polahko se otpuštao nitroglicerin te se zbog svoje gustoće neprimjećeno mogao sakupljati u posudama gdje se držao dinamit, a nakon toga iznenada eksplodirati. I zamrznuti dinamit bio je osjetljiv na udarce, što se desilo pri izgradnji nekih tunela koji su građeni na velikim nadmorskim visinama ili zimi.

• Nobelova nagrada

• Dinamit na Wikimedia Commonsu