Napoleon Iañ

Pevarvet bugel Carlo Buonaparte, 23 bloaz, ha Maria Letizia Ramolino, 19 vloaz, e oa. E dad a oa alvokad, ha tammoù douaroù dezhañ.

Bet e oa an tad o stourm gant Pasquale Paoli.Met pa voe diskaret ar Republik kors e Ponte-Novo d'an 9 a viz Mae 1769 ha pa voe aet Paoli d'an harlu da Vro-Saoz ez eas a-du gant ar C'hallaoued. Peste dor lez d'ar gouarnour gall, kont Marbeuf, a orin breizhat, evit sachañ digantañ kargoù, dre ma oa an dud o kreskiñ buan en ti, ha bihan gounit an douaroù. Hervez an teodoù fall eo ar gouarnour a vije bet tad naturel Napoleone.

Diwar an 12 bugel he doe Letizia e chomas 8 en buhez:

• Giuseppe Buonaparte (Joseph), ganet e 1768
• Napoleone, ganet e 1769
• Luciano Buonaparte (Lucien), ganet e 1775
• Maria Anna Buonaparte Elisa), ganet e 1777
• Luigi Buonaparte (Louis), ganet e 1778
• Maria Paoletta Buonaparte (Pauline), ganet e 1780
• Maria Annunziata Carolina Buonaparte (Caroline), ganet e 1782
• Girolamo Buonaparte (Jérôme), ganet e 1784.

Gallekaet e voe an holl anvioù-se da c'houde, evit abegoù politikel pe sevenadurel, pe dre ma ne blijent d'ar merc'hed^{(Daveoù a vank)}.

• Pennad spisoc'h: Taol-stad an 18 a viz ar Vrumenn

Taol-stad an 18 a viz ar Vrumenn bloavezh VIII (9 a viz Du 1799) sevenet gant Napoleon Bonaparte hag e harperien a vezo ar c'hentañ pazenn o reiñ lañs da Bonaparte e bed ar bolitikerezh.

• Pennad spisoc'h: Ren ar C'hoñsul

Ren ar C'hoñsul a vez graet eus un aozadur bolitikel ganet dre Taol-stad an 18 a viz ar Vrumenn‎. Kemer a ra plas gouarnamant ar Bodad-ren (1795-1799). Bonreizh ar bloavezh VIII a laka war wel un doare ren aotrounieg en e benn 3 koñsul met en gwirionez unan nemetken Napoleon Bonaparte hag a zeuio da vezañ koñsul difin e 1802.

Ren ar C'hoñsul a bado betek an 28 a viz ar Bleuñv bloavezh XII (18 a viz Mae 1804), deiziad fin ar Republik c'hall ha disklêriadur ar c'hentañ impalaeriezh.

Impalaeriezh C'hall Kentañ a vez graet eus ar renad-nevez-se. Kalz iriennoù a oa savet evit muntrañ Bonapart. Ur splet e oa evitañ evit staliañ ur renad impalaerel diwar skouer Henroma..

D'an 20 a viz Meurzh 1815 e oa distro d'e balez, an Tuileries. Davout a voe anvet d'ober war-dro ar brezel. Ha Fouché war-dro ar polis.

E 1815 e voe harluet da Saint Helena. C'hwec'h vloaz a vevas eno ha mervel a reas e 1821.

E 1840 e teu a-benn ar gouarnamant gall da advroañ korf Napoleone Buonaparte eus Santez-Elena da Vro-C'hall. Ul lid meurdezus a zo aozet evit degemer ar relegoù santel. Da geñver an deiz-se eo advroet korf e vab, an "Ererig", d'ar 15 a viz Kerzu 1940, eus Aostria da Bariz.

Anvet pe adanvet eo savadurioù a bep seurt en e enor en XIX^vet kantved, e Pariz dreist-holl, evel pont Austerlitz, kae Austerlitz, porzh-houarn Austerlitz, bali an Arme Vras, bali Iena...

• ar marichal Mic'hail Toukhatchevski, marichal soviedel lesanvet « ar Bonapart ruz », enullet gant Stalin e 1937 e-pad ar Spurjadennoù Bras,
• awenet ha bamet zoken e oa Adolf Hitler gant an impalaer hag e « oberenn », da skouer ar brefeded. Pa'z eas da Bariz d'an 23 a viz Even 1940 e voe un dudi dezhañ gwelout e gwir ar gêr muiañ-karet^[1]. Mont a reas d'an "Invalides" da stouiñ ha prederiañ dirak bez Buonaparte e-pad hir a vunutennoù. Disklêriañ a reas goude e voe « brasañ ha kaerañ koulz e vuhez ». Divizout a reas ur prantad goude, e miz Kerzu 1940, lakaat relegoù mab an impalaer, an « Aiglon », treuzlec'hiet eus Vienna da Bariz evit lidañ 100 bloaz advroadur bez an tad da Vro-C'hall^[2],
• kopiet en deus Jean-Bedel Bokassa lid-sakradurezh Napoleone Buonaparte evit e sakradurezh dezhañ evel impalaer e 1977 e Bangui, kêr-benn ar Republik Kreizafrikan. Paeet e voe al lid cheuc'h-se gant Bro-C'hall^[3],
• José Napoleón Duarte (1925-1990), diktatour eus San Salvador,
• Abdul Razak Baginda, ur c'huzulier politikel estlammer da Napoleon Bonaparte, zo bet e kreiz un afer trafikerezh armoù etre Malaysia ha Bro-C'hall : afer Altantuyaa.

Ar skrivagner ha diplomat italian Kurt Suckert (1898-1957) en doa dibabet e anv-pluenn Curzio Malaparte ("eus an tu fall") evel un troatad-fri da anv-tiegezh an diktatour gall, peogwir e dalv Buonaparte kement hag "eus an tu mat".

Roet gantañ e-unan pe gant e niz Napoleon III :

• Napoléonville, un anv roet da Bondivi gant ar melestradurezh gall dindan Napoleon I^añ ha Napoleon III
• ur gêriadenn eo ivez e Louiziana
• adanvet oa Mirdi al Louvre "Mirdi Napoléon" e 1803
• Saint Napoléon a oa Gouel broadel Bro-C'hall da vare Napoleon I^añ ha Napoleon III
• île Bonaparte a oa anv ar Reünion e-pad ren Napoleon I^añ
• Napoleon, ur pezh moneiz aour gall

Roet goude e varv :

• Diazezadur Napoléon, ur gevredigezh c'hall disklêriet a dalvoudegezh foran e 1986
• Napoléon, ur gomedienn war gan gant Serge Lama
• meur a film ha lestr zo bet anvet Napoléon

• Brezel ha Peoc'h gant Leo Tolstoy
• Les Misérables gant Victor Hugo, el levrenn II
• Napoleon eo anv ar pemoc'h e Kêr al loened gant George Orwell

• diktatour
• roll an unpennoù gall
• bonapartouriezh, ul luskad politikel e Bro-C'hall

• Fent diwar-goust an den meur : https://www.youtube.com/watch?v=Pvb57jbmGtM.