Эфект Ажэ

Эфект Ажэ — з’ява, пры якой адбываецца запаўненне электронам вакансіі, утворанай на адной з унутраных электронных абалонак атама (вакансія ўзнікае шляхам «выбівання» іншага электрона рэнтгенаўскім выпраменьваннем, электронным ударам, у выніку ўнутранай канверсіі або электроннага захопу). Эфект Ажэ быў адкрыты ў 1925 годзе на аснове аналізу эксперыментаў у камеры Вільсана.

Пры «выбіванні» выпраменьваннем на ўнутранай электроннай абалонцы ўтвараецца вакансія. Такі стан няўстойлівы і электронная падсістэма імкнецца мінімізаваць энергію за кошт запаўнення вакансіі электронам з аднаго з вышэйшых узроўняў энергіі атама. Энергія, якая выдзяляецца пры пераходзе на ніжэйшы ўзровень, можа быць выпраменена ў выглядзе кванта характарыстычнага рэнтгенаўскага выпраменьвання, альбо перададзена трэцяму электрону, які вымушана пакідае атам. Першы працэс больш імаверны пры энергіі сувязі электрона, якая перавышае 1 кэВ, другі — для лёгкіх атамаў і энергіі сувязі электрона, якая не перавышае 1 кэВ.

Другі працэс называюць па імені яго адкрывальніка П’ера Ажэ — «эфектам Ажэ», а электрон, які вызваляецца пры гэтым, якому быў перададзены лішак энергіі, — Ажэ-электрон. Энергія Ажэ-электрона не залежыць ад энергіі ўзбуджальнага выпраменьвання, а вызначаецца структурай энергетычных узроўняў атама.

Асаблівы выпадак Ажэ-эфекту, у якім вакансія запаўняецца электронам знешняга падузроўня той жа абалонкі, носіць назву пераходу Костэра — Кроніга. У выпадку, калі і эмітуемы электрон належыць да той жа абалонкі, эфект называюць суперпераходам Костэра — Кроніга. Эфект Костэра — Кроніга быў названы ў гонар нідэрландскіх фізікаў Дзірка Костэра і Ральфа Кроніга, якія адкрылі яго.

• Электронны захоп

• L. Meitner (1922). "Über die Entstehung der β-Strahl-Spektren radioaktiver Substanzen". Z. Physik. 9 (1): 131–144. Bibcode:1922ZPhy....9..131M. doi:10.1007/BF01326962.
• P. Auger. Sur les rayons β secondaires produits dans un gaz par des rayons X. — C.R.A.S. 177, 1923. — С. 169-171.
• Duparc, Olivier Hardouin (2009). "Pierre Auger – Lise Meitner: Comparative contributions to the Auger effect". International Journal of Materials Research (formerly Zeitschrift fuer Metallkunde). 100 (09): 1162. doi:10.3139/146.110163.
• Burhop, E.H.S. Эфект Ажэ і іншыя пераходы без выпраменьвання(англ.) = The Auger Effect and Other Radiationless Transitions. — Cambridge Monographs on Physics: 1952.
• Chattarji, D. Теорыя Ажэ-пераходаў(англ.) = The Theory of Auger Transitions // Academic Press. — Лондан: 1976.