Класічная мова мая
Класічная мая | |
---|---|
Краіны | — |
Рэгіёны | Юкатан, Гватэмала |
Класіфікацыя | |
Катэгорыя | Мовы Цэнтральнай Амерыкі |
|
|
Пісьменнасць | пісьмо мая |
Моўныя коды | |
ISO 639-1 | — |
ISO 639-2 | — |
ISO 639-3 | emy |
IETF | emy |
Glottolog | epig1241 |
Класічная мова мая — самая старажытная пісьмова засведчаная мова з моўнай сям'і мая. Асноўная мова надпісаў класічнага перыяду мая.
Генетычныя сувязі
[правіць | правіць зыходнік]На цяперашні час мяркуецца, што кодэксы і іншыя класічныя тэксты мая былі створаны пісцамі, звычана жрацамі мая, на літаратурнай форме мовы чольці[1][2]. Магчыма, маяскія вярхі ўжывалі гэту мову як лінгва франка на ўсёй мая-моўнай прасторы. Аднак магчыма, што тэксты таксама маглі запісвацца і на іншых мовах мая Петэнскага басейна і Юкатана, найперш на юкатэкскай. Таксама існуюць некаторыя пацвярджэнні таго, што пісьмо мая магло час ад часу выкарыстоўвацца для запісу маяскіх моў Гватэмальскага нагор'я[2]. Аднак, у выпадку напісання тэкстаў на іншых мовах, яны маглі быць запісаны чольці-моўнымі пісцамі і такім чынам мець элементы мовы чольці.
Пісьменства
[правіць | правіць зыходнік]Класічная мая — галоўная мова, на якой ствараліся помнікі пісьменства дакалумбавых мая, і асабліва шырока прадстаўлена ў надпісах з нізінных рэгіёнаў у перыяд каля 200—900 гг. н.э. Пісьмовая сістэма (вядомая як пісьмо мая) па сваіх прынцыпах была ў нечым падобна да складова-ідэаграфічных пісьменнасцей[3], такіх як шумерскі клінапіс, у якім выкарыстоўваліся спалучэнні логаграфічных і складовых знакаў (графем). Корпус пісьменнасці мая дае ўяўленне аб асноўных складовых знаках, якія адлюстроўваюць фаналогію класічнай мовы мая, пашыранай у рэгіёне ў той час, і маглі таксама спалучацца ці дапаўняцца яшчэ большай колькасцю лагаграм. Таму выразы класічнай мовы мая маглі запісвацца мноствам спосабаў: ці толькі лагаграмамі, ці лагаграмамі з фанетычнымі дапаўненнямі (камплементамі), лагаграмамі і складовымі знакамі, ці выключна спалучэннем складовых знакаў. Напрыклад, у адной распаўсюджанай мадэлі запісу карані многіх дзеясловаў і назоўнікаў перадаваліся лагаграмамі, тады як іх граматычныя афіксы запісваліся складовымі знакамі, прыкладна як у японскай пісьменнасці.
Граматыка
[правіць | правіць зыходнік]Як большасць іншых маяскіх моў, класічная мая мела парадак дзеяслоў-дзейнік-дапаўненне (VSO) і была эргатыўнай мовай. Будучы полісінтэтычнай мовай, для перадачы граматычнай функцыі яна выкарыстоўвала як прыстаўкі, так і суфіксы. Назоўнікі не скланяліся і не мелі граматычнага роду. Таксама ў мове быў цэлы клас непераходных дзеясловаў, якія перадавалі прасторавае размяшчэнне аб'екта. Акрамя таго, мова мела лічыльныя словы для абазначэння колькасці ў назоўнікаў і выкарыстоўвала дваццатковую сістэму злічэння. Дзеясловы не спрагаюцца па часах, але сэнсава змяняюцца радам відавых часціц.
Зноскі
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Houston, Stephen D.; Robertson, John; Stuart, David (2000). "The Language of Classic Maya Inscriptions". Current Anthropology. 41 (3): 321–356. doi:10.1086/300142. ISSN 0011-3204. PMID 10768879.
- ↑ а б Kettunen and Helmke (2005, p.12)
- ↑ Але пры гэтым пісьмо мая — арыгінальная пісьменнасць, не звязаная з імі генетычна.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Aulie, H. Wilbur; Evelyn W. Aulie, рэд-ры (1998) [1978]. Diccionario Ch'ol de Tumbalá, Chiapas, con variaciones dialectales de Tila y Sabanilla [Ch'ol Dictionary of Tumbalá, Chiapas with dialectal variations from Tila and Sabanilla]. Serie de vocabularios y diccionarios indígenas "Mariano Silva y Aceves", No. 121. Emily Stairs (electronic reproduction with March 2005 corrections, 2nd ed.). Coyoacán, D.F.: Instituto Lingüístico de Verano. ISBN 968-31-0291-3. OCLC 42692322.
- Boot, Erik. A Preliminary Classic Maya-English/English-Classic Maya Vocabulary of Hieroglyphic Readings (Portable Document Format). Mesoweb Articles. Mesoweb (2002). Праверана 6 ліпеня 2007.
- Coe, Michael D. (1992). Breaking the Maya Code. London: Thames & Hudson. ISBN 0-500-05061-9.
- Hernández de León-Portilla, Ascención (2004). "Lenguas y escrituras mesoamericanas". Arqueología Mexicana(ісп.). XII (70): 20–25. ISSN 0188-8218. Архівавана з арыгінала 15 мая 2008. Праверана 2007-07-06.
- Houston, Stephen D. (1989). Reading the Past: Maya Glyphs. London: British Museum Publications. ISBN 0-7141-8069-6.
- Kettunen, Harri; Christophe Helmke (2005). Introduction to Maya Hieroglyphs (Portable Document Format). Wayeb and Leiden University. Праверана 2007-07-06.
- Montgomery, John. Dictionary of Maya Hieroglyphs (online version). Maya Hieroglyphic writing: Dictionaries. Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies, Inc (FAMSI) (2002–2007). Праверана 6 ліпеня 2007.
- Stuart, David (December 1987). "Ten Phonetic Syllables". Research Reports on Ancient Maya Writing, 14 (online publication: October 2005 ed.). Washington, D.C.: Center for Maya Research. Архівавана з арыгінала (Portable Document Format) 30 кастрычніка 2020. Праверана 2007-07-06.
- Thompson, J. Eric S. (1971). Maya Hieroglyphic Writing; An Introduction. Civilization of the American Indian Series (No. 56) (3rd ed.). Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0-8061-0447-3.