Інкунабула

Інкунабула (ад лац. Incunabula — калыска, пачатак) — кнігі, выдадзеныя ў Эўропе ад пачатку кнігадрукаваньня і да 1 студзеня 1501 г. Выданьні гэтага пэрыяду вельмі рэдкія, бо іхні наклад складаў 100—300 асобнікаў, радзей — 1000 і больш.

Тэрмін упершыню выкарыстаны Бэрнардам фон Малінкротам ў 1639 року ў памфлеце «De ortu et progressu artis typographicae» («Разьвіцьцё прагрэсу друкарскага мастацтва») і замацаваўся ў XVIII стагодзьдзі.

Першапачаткова інкунабулы вонкавым выглядам нагадвалі рукапісныя кнігі (адсутнасьць тытульнага аркушу, выходныя зьвесткі ў канцы тэксту ў каляфоне, рукапіснае афармленьне ініцыялаў, рубрык-заставак). Паступова яны набылі рысы друкаванай кнігі. Друкавалі інкунабулы пераважна гатычным шрыфтам. Пры наборы выданьняў антычных аўтараў і пісьменьнікаў-гуманістаў карысталіся шрыфтам лацінскай альфабэтнай сыстэмы, у 1480—1490-я гг. — глаголіцай і кірыліцай^[1].

Інкунабулы дзеляць на два тыпы: ксыляграфічныя і друкарскія. Друкарскім чынам была выкананая Біблія Гутэнбэрга. Некаторыя аўтары лічаць інкунабуламі выданьні, выкананыя толькі друкарскім чынам.

Асноўнымі пакупнікамі інкунабул былі навукоўцы, шляхта, адвакаты і сьвятары. Як правіла, інкунабулы друкаваліся гатычным шрыфтам без абзацаў.

Самымі вялікімі зборамі інкунабул валодаюць:

• Баварская дзяржаўная бібліятэка (21 000)^[2]
• Брытанская бібліятэка (12 500)
• Нацыянальная бібліятэка Францыі (12 000)
• Ватыканская апостальская бібліятэка (8600)^[3]
• Аўстрыйская нацыянальная бібліятэка (8000)
• Расейская нацыянальная бібліятэка (7302^[4])
• Зямельная бібліятэка Вюртэбмэргу (7093)
• Бібліятэка Кангрэсу ЗША (5711)
• Бібліятэка Ганцінгтана ў ЗША (5537)
• Бадліянская бібліятэка (5500 у 7000 копіях)^[5]
• Расейская дзяржаўная бібліятэка (5360^[6])
• Бібліятэка Кембрыдзкага ўнівэрсытэту (4650^[7])
• Бібліятэка Джона Райланда, Вялікабрытанія (4500)
• Бэрлінская дзяржаўная бібліятэка (4360^[8])
• Ягелонская бібліятэка ў Кракаве (3671)^[9]
• Гарвардзкі ўнівэрсытэт (3627 у 4389 копіях)
• Ельскі ўнівэрсытэт (3525)
• Нацыянальная бібліятэка Ўкраіны імя У. І. Вярнадзкага (524)
• Нацыянальная бібліятэка Беларусі (43)

Інкунабулаў беларускага паходжаньня няма, але яны вядомы на Беларусі з XV—XVI стст. Найчасьцей іх прывозіла зь іншых краін моладзь, якая вучылася ў Кракаве, Ляйпцыгу, Падуі, Балёньні й інш. Паводле каталёгаў XVI—XVIII стст. інкунабулы меліся ў бібліятэках манастыроў, навучальных устаноў, кнігазборах прыватных асоб. Захаваліся інкунабулы зь бібліятэкі Радзівілаў (11 зь іх у бібліятэцы Расейскай АН), зь бібліятэкі Храптовічаў у Шчорсах (З). У бібліятэках Вільні захоўваецца больш за 100 інкунабул з розных гарадоў Беларусі, у тым ліку з Горадні (зь бібліятэк кляштараў дамініканцаў і кармэлітаў, езуіцкага калегіюму), зь Нясьвіжу, Слоніму, Дзярэчыну, Жыровіцкага манастыра базылянаў (Слонімскі раён), з манастыроў Полацку, Маладзечанскай настаўніцкай сэмінарыі й інш. Шмат інкунабул зьберагалася ў прыватных калекцыях магнатаў^[1].

4 экзэмпляры інкунабул зьберагаюцца ў Цэнтральнай навуковай бібліятэцы Нацыянальнай АН Беларусі^[1].