Nutza:Aferghes/NDS Lit III

Oa vo de Antwicklinga i da nidasaksischn Litratua is d Grindung von Dagblad van het Noorden Streektaalpries, da wou sida 2005 a jeds Joua õran Dichta oda Prosaschreiwa vagem wiad, wou in n grenninga, drentha oda stellingwarfa Dialekt schreibt. Weitas is i dan Johrhundat da Freudenthal-Pries fia nidasaksische Litratua z Deitschland 1956 grindt worn u vaschidntle aa õ nidalendisch-nidasaksischa Autorna gonga: 2001 õn n Henk Krosenbrink (1928-2015), 2008 õ d Aly Freije (1944) u 2019 õn n Tonko Ufkes (1958). 2010 hod da Willem Tjebbe Oostenbrink (1963) an Freudenthal-Firdapreis gwunna.

Wej aa i d letzan Dekadn vonn 20. Jh., han dou d gõnzn Joua a gringa Zol vo literarischa Weakk i de vaschidnanan Varjantn vonn Nidaseksischn assakumma, wej a Románn, a Nowellna un a poetischa Sammlweakk. Doudabei is scho seit lengan da Schwárpunkt i d Nidalandn i de nerdlinga nidasaksischn Regiona gleng, i de Prowinzn Groninga, Drenthe un in n frisischn Stellingwarf. Dej Regiona hom generell a stabilana un mejra asbauta Infrastruktua fia s nidasaksischa 'Schreibtam', wej dej zwou ondanan Prowinzn Overijssel u Gelderland.

Da Kontrast lafft vo Prowinzn wej Drenthe, wou d nidasaksischa Litratua a lemada Subkultua furmt - midunta mid a Durchbrichh, wej da d Ria Westerhuis (*1959) u da Delia Bremer (*1969) ira Minnezinne: Drentse erotische poëzie, wou s umma 2009 mid i s effatlicha TV kumma han, - bis i Regiona wej d Veluwe, wou d Regionolsprouch fia s litratarischa Schreim praktisch nimma heagnumma wiad.

mini|D Zeidschrifd Roet Dej nidasaksischa Litratua dalebt seit dea 80ga Jouana von n 20. Jh. an modernnan, neianan Impuls durch a Autorna, dej wou zer Babyboomer-Genneraziõ vo da Noukrejḡszeid ghejan. Des triffd af d vill wejngann jinganan Schreiba aa zou, owa d Zol vo d Sprecha von n Nidasaksisch is nou dej 60ga u 70gana orḡ zrugga gonga. As graduella Umscholtn vo de nidasaksischn Dialektt af s Hollendisch, wej a Umgangssprouch, oda resp. z Norddeitschland von n Plattdeitschn af d (nei-)houchdeitscha Umgangssprouch, furmt af Daua d gressta Badrouing fir s Furtbasteng vo da nidasaksischn Litratur.

Deam stejt a Vabessering von n Õseng von n Nidasakschischn gengiwa. Long hod ma d Sprouch generell fia unkultewirt u fir a Hindanis fir s Recht-Kinna oda Moastan vo da Houchsproch gholtn. Uaft is s felschle gwouat worn wej a vadurma Furm von n Hollendischn oda vo da Houchsproch, stotts wej a Gruppn vo Regionalwarjetetn midrana aingan Gschicht. Min Õfang von n 21. Jh. is s Nidasaksisch, zvur scheja ner 'Dialekt' oda 'Platt' ghoissn, longsom in a mejra positivs Lejcht eine gruckt. Gstitzt oda gfirdat worn is des durch d Popularetet vo da Regionalsprochmusi u durch des, dass d EU-Charta fia Regional- u Mindaheitnsprochn u d Nidasaksischa Iwaoakunft (ndl. Convenant inzake de Nederlandse erkenning van de regionale Nedersaksische taal) as Nidasaksisch wej a Sproch offezjell dakennt hom.

Dej Schreiba, wou dou i dera Iwasicht virkumma, han long nu niad d gonzn Autorna von n Nidasaksischn. In Fulngaten findt se a Iwablick nou de Regiona.

I da Prowinz Groninga hom d Schreiwa anond scho seit 1982 i da Zeitschrifd Krödde gfunna, wou bis 2015 publezirt worn is. A digitala Altanativ, wou 2016 doudadraf vo batroffanan Autornan grindt worn is, is d Zeidschrifd Oader. Da Haptredakter vo da Oader is da sakkrisch produktive Gschichtlschreiba u Dichta Tonko Ufkes (1958); sane Midredakter han da Jan Glas (1958) u da Hindry Schoonhoven (1978). Weitas dascheint seit 1983 dej Toal en Taiken: tiedschrift veur Grunneger kultuur, redigirt von Autor Jan Groenbroek (1946), wos koa spezifisch literarischa Zeidschrifd niad is, owa scho a Podium u Plottfurm fir Groninga Schreibtalent.

Dej groninga nidasaksischa Litratuawelt hod a Potenzial durch d villn Litraturpreisn, wou an Blik richtn af a talentvolla Werkk vo Schreiba u Dichta, dej firdat u se doudamid aa i da aingan Litratur antwicklt. Zamm mid ondan Zeig wej a Zeidschriftn u Sprochkurss, ghejan a sechana Preis zou dej Rand- u Vurbadingunga fir a Litratur i da Regionolsprouch. As is ja niad gsogt un ollemol gwiß, dass a talentvulla Schreiwa af d Idej kummt, nema - oda stotts - i da Houch- oda Stootssproch i da Regionalsprouch zen schreim. A Preis fir nidasaksicha Litratur u Musik z Groninga, Drenthe u Stellingwarf, wou in s Aug hupft oda affollt, is da <i>Dagblad van het Noorden Streektaalpries</i>, wou seit umma 2005 vagem wird. Scho lenga git s dan <i>Literaire Pries</i>, an wou d Stichting 't Grunneger Bouk seit 1981 fir a Werkk af an groninga Nidasaksisch valeiht.

Weitas git s nou nu a por plattdeitscha Litraturpreis, wou ej amol aa nidasaksischa Autorna i de Nidalandn krejng, wej dan Borsla-Pries, dan Freudenthal-Pries, dan Klaus-Groth-Pries u dan Wilhelmine-Siefkes-Pries. Dou hod s Groningarischa an Vurtal, dass s - vaglicha mid ondana plattdeitscha Dialektt - stork vawondt min Oustfrisischn is, wou relatif vil dri gschrim wird. Weitas is aa da Kontakt zwischa Nidasaksischa Schreiba i Groninga un Oustfrislond scho lenga dou.

Groninga is goud represantirt i da Nidasaksischn Antologin vo Poesi Verrassend Nedersaksisch (Kleine Uil, 2010) u da vo Prosatextt Gloepends mooie verhalen (Het Drentse Boek, 2014). A Autorna, wou ma fir irna Kurzgschichtn kennt, han midunta da Reinder Willem Hiemstra (1943), d Aly Freije (1944) u da Melle Hijlkema (1960). A kennta Dichta, wou vill gmocht hom, han z.B. da Jan Glas (1958), da Willem Tjebbe Oostenbrink (1963) u da Lammert Voos (1962); da Letzt is aa a 'Stoddichta' vo Dèventer gweng. D Autorĩ u Mitgrindarĩ vo da Zeidschrifd Krödde d Hanny Diemer (1942) nennt an Jan Glas, an ollawichtingan Groninga Dichta vo heit, midrana gõnz aingan u modernan Sproch.^[1]

A Werkk in a Regionalsprochn folln ej amol aa i weitana Zirkl af. Iwa an Lammert Voos sa nidasaksischa Poesisammling Mien zinloze aanwezeghaid (2012) houd aa s Meander Magazine gschrim.^[2]

Oa, wou scho lenga af Groningarisch schreim, han in neia Johrhundat awl nu aktiv. A Beispill han da Dichta, Theata- u Lejdarschreiba Jan Siebo Uffen (1942), da wou scho sida de 60gana dabei is; da Henk Puister (1953), wou seit de 80gana vill Gadichtt, Gschichtln u Lejdtextt schreibt; u da Tonko Ufkes (1958), an wou sane Gschichtn aa in n Drenthischn, u niad blouß z Groninga, a Renamee hom.

Recht vill Groninga Schreiba hom a Poesi u kurza Gschichtln gschrim, wos owar niad as alloininga Schanre is, mid dan wou gowad worn is. Weita uam han scho a Autorna gnennt, wou fir d Bihna oda fir d Musiğ gschrim hom. Wos neianas is in n 21. Jh. an Gerrit Wassing (1925-2015) sa Nowelln Met de vouten in t wotter (Servo, 2000) gweng. Dej durch Nidalendisch-Indja inspirirta, mystischa Nowelln hom da Fokko Veldman u d Hanny Diemer an absolutn Bergspitz vo da Groninga Litratur ghoissn.^[3] Dejselbing Kritika hom iwa s dichtarischa Werk von n Wassing gsogt:

Ar is da ejascht u soweit oinze Schreiba, wou a Haiku af Dialekt schreibt, dea wou wirkle a mystischa ejstlinga Spher outma un a Haiku gnennt wern kinna.^[3]

Von n Jan de Jong (1951) is 2017 da Roman Stilte van wind assakumma, wou karakterisirt is durch a schorffs Registrirn vo i dan Foll deam, wos inrana Gmoischoft gschiaht, wann d Untastiza u d Gengar von n Bau vo zwou Reiha grousse Windmilln anond gengiwastej.^[4] Vo da Fieke Gosselaar (1982) han unta n Titl s Leven as olifantspuzzel (2018) dej Beitreḡ bintlt, wou s fir s Radio Noord presantirt houd. Aa an Kees Visscher (1930-2007) sane Gschichtln fir s Radio Noord han gsammlt i Twinteg joar zo dag en deur vo 2006. Vo da Autorĩ u Dichtarĩ Gré van der Veen (1936), dej wou scho seid dea 80ga Jouana groningarischa Kindabejchl schreibt, is 2003 s Kindabouch Abbedoedas assakumma.

D Ax oda Schnittstelln vo da Stellingwarver Vatiertet is d Stellingwarver Schrieversronte, resp. d Stellingwarfa Schreibaruntn, wou midunta a Bejcha publezirt houd. Dej Organisaziõ git sida 1972 d heitinga allzwoamounatlicha Zeitschrift De Ovend assa, wou niad spezifisch literarisch is, owa durchas a Flekk fir a Bouchrezensiona houd. Weitana Bejcha-Informaziona finna se i da Bejchazeiting Twie pond 'n Stuver, wou amol durch Schrieversronte vatoalt worn is.

Fir gschrimas u gredtas Stellingwarfarisch (vo Friesland, Overijssel oda Drenthe) vo literarischa oda linguistischa Oat gits seit 1981 an H.J. Bergveld-pries, da wou asgem wird durch d Gmoinn Weststellingwarf u Ooststellingwarf.

I de ejaschtn Joua von 21. Jh. han d fulngatn Bejcha assakuma: Vo da Anke Hoornstra (1958) Aosem umma 2000, von n Willem Jan Teijema (1964) Doe gebeurde et umma 2001, vo da Christine Magour-Mulder (1973) Storm in et leven, unta n Autorinnanama Stien van Anne umma 2003 u von n Jan Veldhuizen (1951-2005) De tael van mien moeke umma 2004.

Von n Bennie Holtrop (1938), da wou aa af Frisisch schreim u vaeffntlichn toud, is 2001 dej Gschichtlsammling Mooi veur Joker assakumma. Da Karst Berkenbosch (1950) is in n draffulngatn Joua mid dan kloina Romaan De Sjaal assakumma, da wou 2010 aa inra nidalendischn Version publeziert worn is. Doudadri nutzd da Berkenbosch sane Daforing min Bildingswerk z Leeuwarden doufir, a Biltl vo da Jungtkultur zen skizzirn, wou Seks u Õseng wichtinga Thema han u d Gsellschoft scheja assranont brichd. Da Basprecha von n Dagblad van het Noorden hejd doudazou gmoint:

D Stellingwarver Schrieversronte stechad mid De sjaal ondana Regionalsprochvalega aus. Niad blouß, wos an Inholt õgejd, aa d frischa Gstolting vadejnad a Weitafejaring. Da Berkenbosch setzad mid De sjaal es Stellingwerfarisch mittn i d heitinga Zeid af a Manir, wou aa a junga Lesa gwinnad.^[5]

Weitas is 2002 von n Jan Schonewille (1953) da Romaan Maaike publezirt worn, iwa a Lejb vonran Stellingwarfa Moidl zeran Bawona von n Jidischn Owadsloḡa i De Fochtel in n Zwoatn Weltkrejḡ. Umma 2008 is da Harmen Houtman (1951) mid da Gadichtsammling Dichterbi'j un umma 2019 mid da Gschichtlsammling As ik kiezen moch... assakumma, wou midunta a Fortngschichtn un a Tarinnaringa õ d Eltan vo eam z finna han.

Weitumma da ollaproduktivana Stellingwarva Autor in n 21. Jh., un aa davur scho, is da Johan Veenstra (1946). In dan Johrhundat han vo eam scho drei Gedichtsammlinga, drei Gschichtlsammlinga, u veja Romaanna assakumma. Sa autobiografischa Romaan Een brogge van glas (2006) handlt von n Vaheltnis zwischa da Dazellfigur u sana Moutta, dej wou an as an Boum awl gschitzd houd, wou an spada selwan stoak braucht houd u aa nou da Leicht nu vill in eam ummagonga is. Wej goud dass ara Vaheltnis aa is, dou han Sochn, wou s niad doudadriwa riaḏn hom kinna: Brugga vo Glos, wou ma niad driwa, af d onda Seitn kummt. Umma 2009 is d frisischa Iwasetzing In brêge fan glês assakumma.

Wenn a da Veenstra si eftas inspirirn loud durch des wos dicht ba eam dahoim gschiaht, kumma ar aa a ondana Regiona u Landt i san Werkk vur. Aso wird in n Romaan Een vrouw van ivoor (2015) d Jungt vonran Moidl i da Kod d Iwoar, wou spaada i d Nidalandn kumt.

In Drenthe sticht ba vill Aktiwitejtn in, iwa u fir s Nidasaksisch un aa ban publizistischn as Huus van de Taol vira, wou da Valoḡ Het Drentse Boek mid dazou ghejat. Aa d literarischa Quartalszeitschrifd Roet u d generell kulturella Zeitschrifd Zinnig wird von n Huus van de Taol publezirt. Dej Roet dascheint seit 1979 ununtabrochn un is zentrol fir d nidasaksischa Litratur vo da Region. D mejran literarischn Autorna hom ira Kunst i da Zeitschrifd antwicklt, vur deam, dass s a Bejcha publezirt hom. D Zeitschrifd Zinnig, wou 2016 af Basis vo da frejanan Zeitschrifd Oeze Volk / Maandewark antstonna is, vaweist af u basprichd midunta literarischa Werkk.

Dej durch an Rouke Broersma zammgstellta Antologi Scheupers van de taol: Bloemlezing van de Drèentse Schrieverij 1837-2003 (Het Drentse Boek, 2003) umfosst kurza biografische Skizzn u Beispill as n Werk vo dan wichtingann Autornan bis i d ejaschtn Jouana von n neian Joahundat. Oa doudavõ, wej da Gerard Nijenhuis, da Rieks Siebering, d Suze Sanders u da Egbert Hovenkamp II, han awl nu aktiv u schreim furtahi a drenthischs Nidasaksisch. Nema a festa Noma, af dej wou ma awl wida i da Zeitschrifd Roet trifft, han dou in n 21. Jh. aa a por Leitt, wou zen ejaschtn Mol af Drenthisch publezirn. Ze d neian Autorna, wou mittlawal aa a Bejchar puublezird hom, ghejan z.B. d Leny Hamminga (1954), d Ria Westerhuis (1959), d Annije Maria Brans (a Pseidonym vo da Marga Zwiggelaar, 1963) u da Tieme Woldman (1965).

Dej drenthisch-nidasaksische Prosa is in n 21. Jh. nu ban Entwickln. I da Õfongsperiodn vo dan modernan Schrifttum, i d 80ga u 90gana, is da Schwarpunkt af kirzana Werkk, wej a Nowelln, gleng. Beispill doudafir han an Jan Veenstra sa Zangeres van zulver vo 1989, an Klaas Kleine sa Een feestelijk starfgeval vo 1991 un an Gerard Stout sa Zwak ies vo 1992. Zounemmada han nou aa a Werkk miran lengan Ouḏn u mejra Seitn enzod u vira kumma, wej an Stout sa Matglaozen dreum. Drentse roman vo 1994, an Lukas Koops sa Tendenzroman Schoeltied vo 2003, an Gerard Nijenhuis sa Roman Het verbörgen leven vo 2004 un an Jan Veenstra sa Detektivroman Tammo Tiesing en het liek op zolder vo 2004.

Da Valoḡ Het Drentse Boek is orḡ ambizjesa Projektt niad asn Weḡ gonga. Von n Gerard Stout is 2011 da umfongreich autobiografischa Roman Ningtien assakumma. Da Kritika Rouke Broersma hod an as besta drenthsicha Bouch, wous gem houd, ghoissn^[6] un i san Weblog Woest en Ledig moint da Rezensent Joep van Ruiten:

A Spannung kent Ningtien wejng, do vill Stauung. As schofft a eissast afwejllada Prosa, aa wal d Gschicht aso umma vejazg Jouana umfosst, von n Õfong vo d 60gana bis is neia Millenjem. Detailliad skizzirt da Stout as Vaflejßa vo da Zeid, oun dass ar reäll vill vaendat. Grod aso wej s i da Wirklekat lafft: ma steng danem u schaugn an Gschneng nouche, owa seng s ner, wenn s scho umma is.^[7]

An Anne Doornbos sa De Paddenvanger vo 2018, a Kriminalroman nou an skandinavischn Model mid iwa 300 Seitn, hod an Dagblad van het Noorden Streektaalpries daglengt u n is a Joua nou da Publekazion gfolgt worn vonrana Radtour min Autor durch dej Ort vo da Romangschicht, wou von 't Huus van de Taol organesirt worn is. 2020 hod d Marga Zwiggelaar an Dagblad van het Noorden Streektaalpries fir san historischn Kriminalroman Maagie in het ies vo 2019 daglengt.