Аланья битен мөхәррирләү

Иҫкәртеү! Һеҙ сайтта теркәлмәнегеҙ. Әгәр ҙә һеҙ ниндәй ҙә булһа төҙәтеүҙәр йәки үҙгәртеүҙәр индерһәгеҙ, IP-адресығыҙҙы башҡалар ҙа күрәсәк. Сайтҡа танылһағыҙ йәки иҫәп яҙмаһын булдырһағыҙ, һеҙ индергән үҙгәртеүҙәр ҡатнашыусы яҙмағыҙға бәйләнгән була, шулай уҡ башҡа мөмкинлектәр ҙә тыуасаҡ.

{{Ук}}
'''Аланья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Алания» является неправильным (и к тому же дублируется с названием средневекового государства на Кавказе). Окончание «ya» транскрибируется как «ья» — Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> ({{lang-tr|Alanya}}) —[[Төркиә]], [[Анталья (провинция)|Анталья]] провинцияһындағы ҡала, эре диңгеҙ порты һәм курорты.

Даими халыҡ һаны 100 меңдән ашыу, әммә йәйге-көҙгө миҙгелдә туристар ағымы арҡаһында ҡала халҡының һаны ғәмәлдә бер нисә тапҡырға арта.

[[Урта диңгеҙ]] яры буйында, Антальянан көньяҡ-көнсығышҡа табан 138 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Аланья ҡала округына, ҡаланың үҙенән тыш, ҡала янындағы курорт ҡасабалары ҡарай (Инжекум, Конакла, Авсаллар, Махмутлар һәм ҡайһы бер башҡалар).

== Тарихы ==
Хәҙерге Аланья территорияһындағы ултыраҡ тормош һуңғы палеолиттан билдәле. Бөгөнгө көндә билдәле булған ҡала тирә-яғындағы беренсе капиталь ҡоролмалар Хетт батшалығы һәм [[Әһәмәниҙәр дәүләте|Әһәмәниҙәр]] империяһы дәүеренә ҡарай.

Аланья эллин осоро башына уҡ эре һәм алдынғы ҡала була, ул саҡта Коракесион тигән грек исеме аҫтында билдәле булған, ({{Lang-grc|Κορακησιον}}, лувий һүҙенән «далыҡлы диңгеҙ» тигәнде аңлата, йәғни ярымутрау, морон). [[Искәндәр Зөлҡәрнәй|Александр Македонский]] империяһына инеүе уның киңәйеү һәм үҫеү темпын тиҙләтә.

Беҙҙең эраға тиклем һуңғы быуаттар дауамында һәм беҙҙең эраның башында ҡала ҡулдан ҡулға күсә, һәм бер нисә батшалыҡтың барлыҡҡа килеүенә һәм юҡҡа сығыуына шаһит була. Коракесион портында Кесе Азияның бөтә көньяҡ яр буйҙарын ҡурҡыу аҫтында тотҡан киликий пираттары төпләнә.

Көнсығышҡа тиклем киңәйә барған Рим республикаһы пираттарҙың өҫтөнлөк итеүенә сик ҡуя. Рим Сенаты Гней Помпейҙы 120 мең һалдаттан торған флот менән тәьмин итә, улар ике ай тиерлек Mare Nostrum пираттарҙан таҙарта. Сигенеүсе пираттар менән хәл иткес алыш Коракесион эргәһендә беҙҙең эраға тиклем 67 йылда була. Һуңынан Марк Антоний был ҡаланы һәм бөтә Киликияны, урындағы кедр урмандарын караптар төҙөү өсөн тотонған [[Клеопатра VII|Клеопатраға]] бүләк итә.

Рим дәүеренең һуңғы осоронда ҡаланың Византия составындағы меңйыллыҡ тарихи дәүере башлана. «Коракесион» исеме «Калонорос» (бор. грек. Καλονόρος — «матур тауҙар») исеме менән алмашына.

VII быуатта ҡала бер нисә тапҡыр [[ғәрәптәр]] һөжүменә дусар була, шул иҫәптән бер нисә тапҡыр баҫып алына. Ныҡ иҫкергән боронғо ҡәлғә яңынан төҙөлә.

[[XI быуат]]та IV тәре походынан һуң Калонорос Византиянан әрмән Киликияһына күсә.

XII—XIII быуаттарҙа мосолман һәм христиандарҙың даими көрәштәре фонында ҡала ҡулдан ҡулға күсеп килә. [[XIII быуат]]та сәлжүктәр Калоноросты бөтөнләй баҫып ала һәм сәлжүк солтаны Ала әд-дин Кей- Ҡөбәт хөрмәтенә Алайеға үҙгәртә.

Кей-Ҡөбәт батшалыҡ иткән осорҙа ҡала ныҡ үҫешә. Яңы ҡәлғәнең ҙур өлөшө булған Ҡыҙыл башня, суднолар эшләү урыны һәм бер нисә мәсет төҙөлә (беҙҙең көндәргә тиклем етә). Алайе 1293—1471 йылдарҙа Ҡараманидтар бейлигының үҙаллы үҙәге була.

Сәлжүк баш ҡалаһы Коньеға яҡын булыу сәбәпле, Алайе сауҙа һәм хәрби порт булараҡ Антальяны уҙып китә. XV быуат аҙағында сәлжүк һәм ғосман хакимлығы араһындағы күсеү дәүерендә ҡала ғосмандарға күсә. Ҡаланың карап эшләү урындарында ғосман яулап алыусыларының Урта диңгеҙ буйҙарында йөрөүсе хәрби караптары төҙөлә.

Ғосман осоро дауамында Алайе бер нисә тапҡыр ҡамауҙа була һәм диңгеҙ бәрелеше аренаһына әүерелә, мөһим сауҙа порты, хәрби база һәм күсереп тейәү пункты була. [[Ғосман империяһы]]ның юҡҡа сығыу менән, [[Мостафа Кәмал Ататөрк|Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге азатлыҡ һуғышы һөҙөмтәләре буйынса Алайе Төрөк республикаһының составына инә.

1935 йылдан ҡала хәҙерге исеме менән — Аланья тип атала.

== Климаты ==
[[Урта диңгеҙ]]ҙең йылы, ҡояш яҡтыһының бик күп булыуы, шулай уҡ [[Тавр һырты]]ның төньяҡ һалҡын елдәрҙән һаҡлауы, Аланьяны [[Төркиә]]нең иң эҫе ҡалалаларының береһе итә. Уртаса йыллыҡ температура +20&nbsp;°C (сағыштырыу өсөн, Антальяла уртаса йыллыҡ температура — +17 °С, [[Сочи]] — +14 °С тиклем, Ницца — +16&nbsp;°C). Аланьяның клматы субтропик урта диңгеҙ һымаҡ классификациялана.

Ҡыш сағыштырмаса һалҡын, елле һәм ямғырлы, ә йәй бик эҫе, ҡоро һәм оҙайлы. Һауа дымлылығы, бөтә [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһындағы]] кеүек ярайһы уҡ юғары, һәм йыл әйләнәһенә тиерлек 55-65 процент тәшкил һәм. Август айы иң йылы ай, йәй яуым-төшөм һирәк була.

Бындай климат арҡаһында Аланьяла субэкваториаль йәки экваториаль климатта үҫә торған ҡырағай үҫемлектәр үҫтерергә мөмкин. {{Ҡала климаты|Год_а_макс=40.8|Год_ср_макс=23.73|Год_ср=19.36|Год_ср_мин=15.48|Год_а_мин=-2.2|Год_ср_осад=1108.5|Фев_а_макс=25.0|Мар_а_макс=28.1|Апр_а_макс=30.7|Май_а_макс=35.4|Июн_а_макс=37.8|Июл_а_макс=40.8|Авг_а_макс=39.6|Сен_а_макс=37.2|Окт_а_макс=34.9|Ноя_а_макс=30.0|Дек_а_макс=24.7|Фев_ср_макс=16.3|Мар_ср_макс=18.3|Апр_ср_макс=21.1|Май_ср_макс=24.7|Июн_ср_макс=28.7|Июл_ср_макс=31.5|Авг_ср_макс=32.0|Сен_ср_макс=30.2|Окт_ср_макс=26.5|Ноя_ср_макс=21.6|Дек_ср_макс=17.7|Фев_ср=11.9|Мар_ср=13.8|Апр_ср=16.9|Май_ср=20.9|Июн_ср=25.0|Июл_ср=27.7|Авг_ср=27.9|Сен_ср=25.4|Окт_ср=21.3|Ноя_ср=16.5|Дек_ср=13.2|Фев_ср_мин=8.4|Мар_ср_мин=10.1|Апр_ср_мин=13.0|Май_ср_мин=16.7|Июн_ср_мин=20.4|Июл_ср_мин=23.3|Авг_ср_мин=23.6|Сен_ср_мин=21.2|Окт_ср_мин=17.4|Ноя_ср_мин=13.0|Дек_ср_мин=10.0|Янв_ср_мин=8.6|Фев_а_мин=-2.2|Мар_а_мин=0.9|Апр_а_мин=4.0|Май_а_мин=9.8|Июн_а_мин=13.3|Июл_а_мин=16.9|Авг_а_мин=14.1|Сен_а_мин=13.2|Окт_а_мин=9.5|Ноя_а_мин=2.9|Дек_а_мин=0.4|Янв_а_мин=-1.9|Фев_ср_осад=148.7|Мар_ср_осад=98.6|Апр_ср_осад=65.5|Май_ср_осад=33.7|Июн_ср_осад=9.9|Июл_ср_осад=10.0|Авг_ср_осад=5.7|Сен_ср_осад=19.1|Окт_ср_осад=98.6|Ноя_ср_осад=187.6|Дек_ср_осад=231.5|Янв_ср_осад=199.6|Источник=[http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ALANYA Турецкий метеорологический сервис]}}

== Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы ==
[[Файл:Krasnayabashnyaalanya.jpg|мини|Ҡыҙыл башня һәм Аланья ҡәлғәһе]]
[[Файл:Alanya_сable_car.jpg|мини|Арҡан юл]]
Бөгөнгө Аланья — киҫкен хәрәкәтле эре ҡала. Иҡтисадтың төп тармаҡтары — ауыл хужалығы һәм туризм. Ҡаланың бюджетына һәм райондарына, шулай уҡ Аланьяла йәшәү өсөн күсемһеҙ милек һатып алыусы сит ил кешеләре тос өлөш индерә.

Ауыл хужалығынан цитрус емештәре, банан, авокадо, помидор, ҡыяр, башҡа йәшелсәләр һәм емеш-еләк үҫтереү төп әһәмиәткә эйә

Туризм башлыса пакетный турҙары менән тәьмин ителә, ял итеүселәрҙең күпселек өлөшө [[Германия]], [[Швеция]], [[Рәсәй]], [[Украина]], шулай уҡ Төркиәнең үҙенең төньяҡ төбәгенән килә.

Аланья менән һауа юлы Анталья һәм Газипаша аэропорттары аша тормошҡа ашырыла. Кирениянан паром йөрөй ([[Төньяҡ Кипр Төрөк Республикаһы|Төньяҡ Кипр]]). Ҡала-ара автобус бәйләнеше ныҡ үҫешкән (Төркиә сиктәрендә эске рейстар). Ҡала эсендәге транспорт — автобус һәм маршрут таксиҙары (долмуштар). 2017 йылдан Клеопатра пляжынан ҡәлғәғә, тау түбәһенә арҡанлы юл эшләй<ref>http://newsturk.ru/2017/08/04/kanatnaya-doroga-v-alane-pervyiy-poshel/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180828203148/http://newsturk.ru/2017/08/04/kanatnaya-doroga-v-alane-pervyiy-poshel/ |date=2018-08-28 }}</ref>.

Ҡалала 2. университет, иллеләп госпиталь һәм дауаханалар, бер нисә эре спорткомплексы бар (уларҙың береһе йыл һайын триатлон буйынса бөтә донъя беренселеген ҡабул итә). Киң мәғлүмәт саралары һәм телекоммуникация эшләй.

Аланьяла йыл һайын төрөк мәҙәни тормошонда әһәмиәтле ваҡиға —мәҙәниәт һәм сәнғәт фестивале үтә, күп кенә поп- һәм рок-музыка эшмәкәрҙәрен, бойондороҡһоҙ кинорежиссерҙарҙы, билдәле әҙиптәр һәм рәссамдарҙы йыя.

== Курорт ==
[[Файл:Alanya._Monument_to_Mustafa_Kemal_Atatürk.jpg|мини|Ататөрккә һәйкәл]]
Аланаьяның курорт булараҡ тарихы, урындағы халыҡ һәм сит ил кешеләренең Далматаш мәмерйәһенең шифалы үҙенсәлектәрен белеп ҡалғандан һуң, 1960 йылдан башлана. 1990 йылда Төрөк Ривьераһының йылдам үҫеше менән, туристар ағымы ла күп тапҡырға арта. Бөгөнгө көнгә ҡаланың ҡунаҡхана һәм апартамент тулайым фонды (ҡала эргәһе ҡасабалар менән) 200 000 ашыу урын тәшкил итә.

Аланьяның курорт инфраструктураһы бик күп отель һәм ҡунаҡханаларҙан, (ҡаланың үҙендә һәм ҡала яны ҡасабаларында), муниципаль пляждарҙың күп километрҙарға һуҙылған һыҙаттарынан, киң үҫешкән туҡланыу һәм күңел асыу ассортиментынан (һыу аттракционы, төнгө клуб, сауҙа-күңел асыу үҙәге) тора.

Аланьяның төп тәбиғи иҫтәлекле урындары: Дамлаташа мәмерйәһе, Клеопатра пляжы, Дим-Сәй тау йылғаһы, Сападер каньоны.

Кеше ҡулынан килгән иҫтәлекле урындары араһынан Ҡыҙыл — күл башняһы һәм суднолар эшләү урыны менән ҡәлғә стеналары, Ататөрккә һәм Ала әд-дин Кел Көбәткә һәйкәлдәр, Аланьяның археологик музейы, Кемәл Ататөрктөң йорт-музейы һәм Аларахан каруан һарайы билдәле.

== Галереяһы ==
<gallery>
File:Крепость Аланья.JPG|Ҡәлғә һәм Ҡыҙылбашня
File:Alanyafromcastle.JPG|Ҡәлғәнән ҡалаға күренеш
File:The Citadel of Alanya.jpg|Ҡәлғә диуарҙары 
File:Tip of the Alanya peninsula.j<includeonly>pg|Ҡәлғәнән ярымутрау осона күренеш 
File:Alanya harbor boulevard.jpg|Ҡала порты
File:Alanya Kalesi surları.JPG|Ҡәлғә диуарынан фрагмент
File:Alanyagece.jpg|Төнгө Аланья үҙәге 
File:ShipyardInAlanya.JPG|Суднолар эшләү урыны
File:Alanya06-bazylek.jpg|Ҡыҙыл башня (Кызыл-Кюле)
File:Tershane.jpg|Ҡаланың тарихи өлөшө фрагменты
File:Burgberg5-wm archiv.jpg|Византияның Изге Георгий сиркәүе
File:Alanya. View to Süleyman Mosque and city housing.jpg|Сөләймән мәсете һәм ҡала төҙөлөшө
</gallery>
</includeonly>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==

* [http://www.alanya.bel.tr/ Официальный сайт города]
* [http://www.alanya.gov.tr/ Официальный сайт района]
* [http://ok-alanya.com Сайт на русском про Аланью] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220602000313/http://ok-alanya.com/ |date=2022-06-02 }}
[[Категория:Төркиә ҡалалары]]
[[Категория:Алфавит буйынса тораҡ пункттары]]
[[Категория:Төркиә]]
[[Категория:Төркиәнең иҫтәлекле урындары]]

Үҙгәртеү аңлатмаһы:

Үҙгәрештәрҙе һаҡлап, ҡулланыу шарттары менән килешәһегеҙ һәм үҙ өлөшөгөҙҙөң CC BY-SA 4.0 License һәм GFDL лицензияларына ярашлы ирекле таратылыуына кире алып булмаған ризалыҡ бирәһегеҙ. Creative Commons лицензияһына ярашлы, гиперһылтанма йәки URL-адресы авторлыҡ күрһәткесе өсөн етәрле тигән фекер менән ризалашаһығыҙ.

Кире алырға Мөхәррирләү белешмәһе (яңы биттә)

Тиҙ өҫтәү: «» — | {{Ук}} {{}} {{{}}} [[]] [] [[|]] {{|}} #REDIRECT [[]] [[Категория:]] [[Ҡатнашыусы:]] {{u|}} __HIDDENCAT__ {{commons|}} [[en:]] [[ru:]] [[Файл:|thumb|right|250px|]]

Тегдар: <></>  <u></u> <s></s> <tt></tt> <blockquote></blockquote> <gallery></gallery> <pre></pre> <includeonly></includeonly> <noinclude></noinclude>

Бүлектәр: == Шулай уҡ ҡарағыҙ == == Сығанаҡтар == == Әҙәбиәт == == Һылтанмалар == == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һытанмалар}}

Ҡалыптар: {{lang-en|}} {{lang-ru|}} {{lang-lat|}} {{ref-en}} {{ref-ru}} {{әҙерләмә}} {{викилаштыр}} {{rq|}} {{категориялар юҡ}} {{Берләштерергә||}} {{Delete|}}

Сығанаҡтар: <ref></ref> <ref name=""></ref> <ref name="" /> {{сығанаҡтар юҡ}} {{Авторлыҡ хоҡуҡтарын боҙоу|url=}} {{БЭ2013|}}

Символдар: ‘ “ ’ ” ~ # @ § ¶ № • · ← ↖ ↑ ↗ → ↘ ↓ ↙ ↔ ↕ ¡ ¿ \ ½ ¼ ¾ ≈ ≠ ± − × ÷ ° ^ ¹ ² ³ € £ ¥ $ ¢ † © ® ™ {{subst:баҫым}}

Башҡорт хәрефтәре: А Ә Б В Г Ғ Д Е Ё Ж З Ҙ И Й К Ҡ Л М Н Н О Ө П Р С Ҫ Т У Ү Ф Х Һ Ц Ч Ш Щ щ Ъ Ь Э Ю Я

а ә б в г ғ д е ё ж з ҙ и й к ҡ л м н ң о ө п р с ҫ т у ү ф х һ ц ч ш щ ъ ь э ю я

Башҡа сайттарҙан текстарҙы булған килеш күсереп ҡуймағыҙ. (Махсус хәлдәр). Авторлыҡ хоҡуғын боҙған материалдар юйыласаҡ. Төҙәтеүҙәрегеҙ, тикшереп булған мәғлүмәттәргә нигеҙләнергә тейеш һәм сығанаҡтарға һылтанма яһағыҙ. Ҡыйыу булығыҙ, тик эшләп ҡарау өсөн тәүҙә һынау урынын ҡулланығыҙ.

Сущности Викимәғлүмәт, используемые на этой странице

халыҡ һаны: Обозначение (метка): ba
административ-территориаль берәмек: Обозначение (метка): ba
административ үҙәге: Обозначение (метка): ba
мираҫ статусы: Обозначение (метка): ba
рәсми атамаһы: Обозначение (метка): ba
дәүләт: Обозначение (метка): ba
рәсем: Обозначение (метка): ba
туғандаш ҡала: Обозначение (метка): ba
майҙан: Обозначение (метка): ba
һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан: Обозначение (метка): ba
код GNS: Утверждение: P1630
урынлашыу картаһы: Обозначение (метка): ba
Бөтә донъя мәҙәни мираҫы исемлегенә индереү критерийы: Обозначение (метка): ba
почта индексы: Обозначение (метка): ba
номер тамғаһы коды: Обозначение (метка): ba
сәғәт бүлкәте: Обозначение (метка): ba
сиктәш: Обозначение (метка): ba
нигеҙләү датаһы: Обозначение (метка): ba
городское население: Обозначение (метка): ba, Обозначение (метка): ru
сельское население: Обозначение (метка): ba, Обозначение (метка): ru
рәсми сайт: Обозначение (метка): ba
GEOnet Names Server: Ссылка на вики-проект, Обозначение (метка): ru, Утверждение: P1687, Утверждение: P50, Утверждение: P2093, Утверждение: P407, Утверждение: P364, Утверждение: P958, Утверждение: P1810, Утверждение: P1476, Утверждение: P1680, Утверждение: P98, Утверждение: P655, Утверждение: P1433, Утверждение: P393, Утверждение: P123, Утверждение: P291, Утверждение: P361, Утверждение: P478, Утверждение: P433, Утверждение: P571, Утверждение: P304, Утверждение: P1104, Утверждение: P1092, Утверждение: P212, Утверждение: P957, Утверждение: P236, Утверждение: P1545, Утверждение: P31, Утверждение: P818, Утверждение: P356, Утверждение: P698
Объект из предварительного списка Всемирного наследия: Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Обозначение (метка): ba, Обозначение (метка): ru, Заголовок, Утверждение: P31
Аланья: Ссылка на вики-проект, Заголовок, Обозначение (метка): ba, Некоторые утверждения, Описание: ba
Тракай: Обозначение (метка): ba, Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Заголовок, Обозначение (метка): ru, Утверждение: P31
(iii): Обозначение (метка): ba, Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Заголовок, Обозначение (метка): ru, Утверждение: P31
(iv): Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Утверждение: P31, Обозначение (метка): ba, Обозначение (метка): ru, Заголовок
Бейлик Алайе: Обозначение (метка): ba, Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Заголовок, Обозначение (метка): ru, Утверждение: P31
Гюндогмуш: Обозначение (метка): ba, Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Заголовок, Обозначение (метка): ru, Утверждение: P31
Анталья: Обозначение (метка): ba, Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Заголовок
Төркиә: Обозначение (метка): ba, Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Утверждение: P41, Заголовок
Урта диңгеҙ: Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Обозначение (метка): ba, Заголовок
UTC+3:00: Обозначение (метка): ba, Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Заголовок, Обозначение (метка): ru, Утверждение: P31
квадрат километр: Утверждение: P5061, Утверждение: P2370
Манавгат: Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Утверждение: P31, Обозначение (метка): ba, Обозначение (метка): ru, Заголовок
Газипаша: Утверждение: P1813, Утверждение: P1448, Утверждение: P1705, Утверждение: P31, Обозначение (метка): ba, Обозначение (метка): ru, Заголовок

Был биттә ҡулланылған ҡалыптар:

Был бит 5 йәшерен категорияға керә:

«https://ba.wikipedia.org/wiki/Аланья» битенән алынған