Səma dəfni ayini

Səma dəfni ayini — mərhumun cəsədini havada asmaqla həyata keçirildiyi dəfn edilmənin ən qədim dini ayinlərindən biri. Ayinin dini motivasiyası müxtəlif xalqlar üçün fərqli olmuşdur.

Səma dəfn mərasimi qədim dövrlərin bir çox xalqı arasında mövcud olmuşdur. Bu gün Cənubi Amerikanın bəzi tayfaları arasında da müşahidə edilir.

Bəzi xalqlar üçün ayin bütün ölülərlə əlaqəli, bəzilərində isə yalnız bu və ya digər səbəbdən "seçilmişlər" lə əlaqəli şəkildə yerinə yetirilmişdir.

Bu ayin haqqında ən qədim istinadlardan biri Nimfodorun mesajıdır (e.ə. III əsr). O, özünün "Barbar qanunları" əsərində yazırdı^[1]:

Kolxidalıların kişi cəsədləri nə yandırıla bilər, nə də basdırıla bilər; kişilərin cəsədləri təzə dərilərə bükülmüş və ağaclara asılmış, qadınların cəsədləri basdırılmışdır.

Qədim zərdüştlər ölü cəsədini yırtıcı quşlar tərəfindən ziyafət üçün Dahma adlanan bir tikiliyə qoyulmalı olduğuna inanırdılar, çünki cəsədlərin basdırılması və ya yandırılması qədim dində qadağan edilmişdir. Səbəb isə suyun və torpağın çirklənməsinə səbəb olacağını düşünmələridir.

1814-cü ildə David Baqrationi "Gürcüstan tarixi" kitabında məlumat verdi^[2]:

Qədim dövrlərdə gürcülər ölənlərin cəsədlərini torpağa basdırmayıb, ağacların üstünə qoyurdular ki, bu da abxazlar arasında hələ də görülür. Bu farslardan götürülmüş kimi qəbul edilir, çünki ibo Gido, bu xalqın qədim adətlərini təsvir edərək, farsların ölülərin cəsədləri ilə eyni şeyi etdiklərindən bəhs edir.

Hava dəfn mərasiminin Şimali Amerikadakı hinduların bəzi qəbilələri arasında mövcud olduğu da bilinir. Mərhumun cəsədi ya bir ağacın içində olan və ya üç metr yüksəklikdə dirəklərə qaldırılan xüsusi bir platformaya qoyulurdu. Ölünün yanına o biri dünyaya aparılması üçün silahlar və qidalar qoyulur^[3].

"Mokşan koy" adlanan ənənəvi mokşan dininə uyğun olaraq, qədim dövrlərdə ölülər cəsədin bükülərək ağacdan asıldığı bir ker içində dəfn edilirdi. Belə bir dəfn urlya və ya urksprya adlanırdı. Daha sonra onları meşə qəbiristanlığında basdırmağa başladılar (Kalmakuja). Yaxınlıqda böyüyən dörd ağacdan bir blok evi düzəldilir və nəş əmələ gələn hündür kötüklərin üzərinə qoyulurdu. Çərçivədə bir dam düzəldilir, mərhumun cəsədi kerin içərisinə qoyulurdu. Vəftiz dövründə Kalmakujalar yandırıldı. Bundan sonra dəfn yeraltı hala gəlirdi.

Yaponiyada və Okinavada qədim dövrlərdən bəri iki mərhələli dəfn mərasimi tətbiq olunur və birinci mərhələ "hava dəfni" olur. Səma dəfni sonradan Buddizm ayinləri ilə əvəz edilmişdir^[4].

Saxa ərazisində ata pərəstiş mövcud olduğundan səma dəfni ayini zamanı insanın yanında atın başı və dırnağı ağacdan asılır^[5].