Sırtçiçi xalçaları

Sırtçiçi xalçaları

Sırt çiçi — Quba-Şirvan xalçaçılıq məktəbinin Quba qrupuna aid olan Azərbaycan xalçaları.

Bu xalça Dərəçiçi kəndinə məxsusdur. Xalça ustadları və mütəxəssisləri arasında bu xalça həm də "Çiçi" adı ilə məşhurdur. Nabur, Şamaxı, Alçiman, Şirvan kimi məntəqələrdə istehsal olunan xalçalar yerli dəyişikliklərə məruz qalaraq "Şirvan-çiçi" adı ilə tanınmağa başlayıblar.

Orta sahə kompozisiyası əsasən "Sırt-çiçi" elementləriylə doldurulub. Xalçanın eni və uzunu boyu təkrarlanan bu elementlər cərgələr əmələ gətirir. Köbə xətti "jaqa", "mədaxil", "zəncirə" kimi müxtəlif enə malik zolaqlardan ibarətir.

Onlar Quba rayonunun xalçaçılıq mərkəzlərində istehsal olunsa da, ilk dəfə Sırt Çıçı kəndində istehsal olunub. Bəzi ekspertlər bunu sadəcə olaraq "Çiçi" adlandırırlar.

Tünd göy fonlu belə xalçaların ara sahəsinin kompozisiyası "Xırdagül çiçi" xalçalarının ara sahəsinin kompozisiyasına bənzəsə də, fərqlər də mövcuddur. "Sırt çiçi" xalçalarında "Xırdagül çiçi" ilə müqayisədə uzlaşmaların məsafəsi daha kiçik, doldurucu elementlərin sayı isə azdır. Elementlərin formaları və ölçüləri fərqlidir. Bu xalçada "alçağyul" qarmaq elementi əsas hesab olunur. Xalça boyu və boyu təkrarlanan "Alçaqgülü" cərgələr təşkil edir. İkinci cərgədə bəzən səkkizguşəli ulduzlar ("çarx"— "təkər") olur. Bu xalçaların haşiyə zolağı müxtəlif enli zolaqlardan, o cümlədən caq, mədaxil, zəncirə, kiçik və orta haşiyələrdən ibarətdir. Bütün haşiyənin mərkəzində yerləşən tünd yerlikli əsas (orta) haşiyə Quba qrupunun digər xalçalarında da qurulmuşdur. Bu haşiyənin yaxınlaşmaları əvvəldən axıra kimi asimmetrik şəkildə təsvir edilmişdir və onların mərkəzləri bir-birini maillik (sol və ya sağ) boyunca izləyir. Şərq xalçalarında bu tip haşiyələrə praktiki olaraq rast gəlinmir. Başın yanlarında, sol və sağ tərəflərdə iki kiçik haşiyə vardır ki, onlara "ulduz" deyilir. Çox vaxt bu iki haşiyənin solunda və sağında "mollabaşı" adlanan mədaxillər də olur.

Xalçanın ara sahəsinin fonu əksər hallarda tünd göy rəngdədir. Bəzən tünd qırmızı fonda, bəzən açıq mavi rəngli xalçalara rast gəlmək olar.

"Sırt çiçi" xalçaları Quba-Şirvan məktəbinin ən yaxşı xalçaları hesab olunur.

Belə xalçaların ölçüləri 110x180-dən 135x200 sm-ə qədərdir, 20-ci əsrdə belə iri ölçülü xalçaların istehsalına başlanılıb. Bir kvadrat metr xalçada 160–300 min düyün var. Xovun hündürlüyü — 4–6 mm olur.

• Керимов Лятиф. Азербайджанский ковёр. II. Баку: Гянджлик. 1983. 143–145.