Qaraçələbizadə Əbdüləziz Əfəndi
| Qaraçələbizadə Əbdüləziz Əfəndi | |
|---|---|
| 2 may 1651 – 3 sentyabr 1651 | |
| Əvvəlki | Bahai Mehmed Əfəndi |
| Sonrakı | Əbu Səid Mehmed Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1591[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1658[1][2][…] |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | qazı |
| Həyat yoldaşı | Afifə xanım |
Qaraçələbizadə Əbdüləziz Əfəndi (1591[1][2][…], İstanbul – 1658[1][2][…], Bursa) — Osmanlı dövlət xadimi, şair, müdərris, qazı və şeyxülislam.[3]
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]1592-ci ildə Bursada məşhur Qaraçələbizadə ailəsində dünyaya gəlmişdir. Atası Rumeli başqazısı olaraq çalışmış Hüsaməddin Əfəndidir. 1598-ci ildə atası vəfat etmiş, bu səbəbdən uşaqlıq illərini Anadolu başqazısı olan böyük qardaşı Mehmed Əfəndinin yanında keçirdi. Ardından Xoca Sadəttin Əfəndinin nəvəsi Afifə xanımla (Xocazadə Mehmed Əfəndinin qızı) evləndi və Şeyxülislam Sunullah Əfəndinin xidmətinə girdi. Daha sonra Xeyrəddin Paşa (iyul 1612), Əli Paşa (aprel 1615), Piri Paşa (aprel 1616), Qələndərxana (aprel 1617) və Sahn-ı Səman (dekabr 1619) mədrəsələrində müdərris olaraq çalışdı.[3]
I Mustafanın ikinci dəfə taxta çıxarılması və II Osmanın qətli ilə nəticələnən Fateh məscidi hadisələrinə (1623) qarışmış, ardından Bursadakı Molla Hüsrəv mədrəsəsinə təyin olundu və İstanbuldan uzaqlaşdırıldı. Ancaq IV Muradın taxta keçməsinin ardından bağışlandı və İstanbula gələrək Süleymaniyyə məscidinə müdərris seçildi.
1624-cü ilin aprel ayında Yenişəhər, 1626-cı ildə Məkkə, ardından Ədirnə və İstanbul (yanvar 1634) qazısı seçildi. Bu vəzifədə ikən İstanbulda yaranan yağ qıtlığında təqsirkar görüldü və bu səbəblə IV Murad Əbdüləziz Əfəndinin dənizdə boğdurulması haqda fərman yazdı. Ancaq sədrəzəm Bayram Paşanın müdaxiləsi ilə xilas olan Əbdüləziz Əfəndi Kipr adasına sürgün edildi.
1636-cı ilin fevral ayında bağışlandı və İstanbula geri döndü. Ancaq IV Muradın vəfatına qədər heç bir vəzifəyə təyin olunmadı. Qaynı Əbu Səid Mehmed Əfəndinin şeyxülislamlığı dönəmiində Anadolu başqazısı, 17 sentyabr 1644-cü ildən sonra isə Rumeli başqazısı kimi fəaliyyət göstərdi.
I İbrahimin taxtdan endirilməsində önəmli rol oynadı. Şahzadə Mehmedin (IV Mehmed) sağ qoltuğundan tutaraq taxtın yanına qədər gətirən Əbdüləziz Əfəndi I İbrahimin etirazlarına sərt cavablar vermiş, hətta bəzi mənbələrə görə onu təhqir etmişdir. Ancaq I İbrahimin qətlə yetirilməsində xəbərdar olmadığını deyərək özünü müdafiə etdi. Bu səbəblə Validə Kösəm Sultanla münasibətləri korlandı.[3]
IV Mehmedin cülus mərasiminin ardından 9 avqust 1648-ci ildə Rumeli başqazısı seçildi. Şeyxülislam Əbdürrəhim Əfəndinin vəfatının ardından münasibətləri pis olan Validə Kösəm Sultanın təsiriylə şeyxülislamlıqdan uzaqlaşdırıldı. Bu hadisədən sonra 15 oktyabr 1649-cu ildə Rumeli başqazılığından azad edildi. Şeyxülislam Bahai Mehmed Əfəndinin vəfatından sonra yeniçəri ağalarının da yardımıyla 2 may 1651-ci ildə şeyxülislam seçildi.
4 aylıq şeyxülislamlıq illərində qədim adətlərə önəm vermiş, müdərrislərin təyinatı ilə məşğul olmuşdur. Ancaq baş verən siyasi hadisələr səbəbilə vəzifədə çox qala bilməmişdir. Validə Kösəm Sultanın da qətli ilə nəticələnən 1651 tarixli saray çevrilişi əsnasında yeniçəri ağalarını dəstəkləyən Əbdüləziz Əfəndi saray çevrilişinin ardından 3 sentyabr 1651-ci ildə vəzifədən alındı və Saqqız adasına sürgün edildi.
Bu illərdə saraya məktublar yazaraq bağışlanmaq istəsə də, heç bir nəticə vermədi. Ancaq Egey dənizində yaranan siyasi gərginlik və baş verə biləcək müharibə səbəbilə Bursaya köçürülmüş, ömrünün son 6 ilini burada keçirmişdir. 11 yanvar 1658-ci ildə Bursada vəfat etmiş və burada da dəfn olunmuşdur.[3]
