Qotik

Qotik və ya Qotika — özünə xas xüsusiyyəti olan bir sənət anlayışı və yazı şəkli. Qotik yazılar ilk təzyiq sınaqlarında sınanmış, əksəriyyətlə Almanlar tərəfindən istifadə edilən bir yazı stilinin. Qotik sənəti XII əsrin ikinci yarısında Romanesk sənətinin dəyişməsiylə, Latın sənətinə bir reaksiya olaraq ortaya çıxmışdır. Orta Çağı bağlayan, İntibahı başladan axındır. Qotik tərzi, yalnız memarlıqda təsirli olmayıb; heykelcilik, şəkil, yazi, bəzək və hətta gündəlik əşyada da təsirli olmuşdur.

Arxitekturada Qotik tərzinin ilk çıxış yeri Fransa deyənlər varsa da Avropanın çox yerində eyni zamanda rast gəlinmiş və bütün Xristian qərb dünyasına yayılmışdır. Hər ölkə Qotik sənətində zövqünə uyğun dəyişikliklər etmişdir. Avropanın sənət mərkəzi qəbul edilən İtaliyada isə çox təsiri görülməmişdir. İngiltərədə sütunları çoxaldan və qübbənin altında onları yelpik kimi açan bir şaquli üsluba bağlıdır.İspaniyada Qotik sənətinin Ərəb təsvirləri birləşməsindən meydana gələn müdeccer (mudejar) üslubu doğulmuşdur. Qotik arxitektura sənəti Avropanın şimalında XVI əsrin başlanğıcına qədər davam etdi.

Qotik arxitekturasının əsas əsəri Katedrali. XIII əsrdə cəmiyyət sanki bütün həyəcanını və zənginliyini katedral etməyə və bəzəməyə harcamıştır. Beləcə iqtisadiyyat də inkişaf etmişdir. Qotik arxitekturanın ən əhəmiyyətli nümunələri: Parisdə olan Notre Dama Katedrali, Chartres Katedrali, Reims Katedrali və Strasburq Katedrali; Ingilteredə Salisbury Katedrali və Italyada Milano Katedrali.

Qotik arxitektura tərzi Qərb Avropada digər xüsusilə dini binalarda istifadə edilmişdir. Məsələn, Fransada Saint Denis monastır Basilikasi; Portuqaliyada Batalhar monastır, Fransa Avignonda "Papalar Sarayi".

Qotik sənətinin memarları, ağırlığın itələmə qüvvəsini və istiqamətini müəyyən edərək, təzyiqi kəməri və fil ayaqlarına aktardılar. Beləcə quruluşun hamısı tarazlığa faydalı olan elemanlara bağlandı. Ayaqların ağırlığı divarların üzərindən öz üstlərinə almasıyla divarlara Vitraj bəzəmələr edildi. Cəbhələrdə olan çox sayda şüşə və Vitraj qotik strukturların xarakteristika xüsusiyyətlərindən biri oldu. Ağırlığa tamamilə hakim olan Qotik arxitekturasında strukturlar, sanki yüksələrək uçurmuş kimi bir hiss verir.

Qotik arxitektura tərzinin əhəmiyyətli xüsusiyyəti sivriliktir. Roma arxitekturasındakı məşhur qübbələr yerinə, dilimli qübbələr, yumru kəmərlər yerinə, iti və bir-birini kəsən kəmərlər istifadə edilmişdir. Dini strukturlarda axtarılan digər bir xüsus isə böyüklük və ucalıq hissinin uyandırılmasıdır. Pəncərələrin bol olması, pəncərə şüşələrinin rəngli olması, çatılardaki okumsu qüllələr diqqəti çəkən digər xüsusiyyətlərdir.

Qotik heykəllər əksəriyyətlə katedral və kilsə kimi dini strukturlarda girişlərdə və divarlarda özlərinə yer tapmışlar. Sənətçilər heykəllər vasitəsilə xristianlığın ilk dövrlərində olduğu kimi inanclı insanlara vizual bir element təqdim etmək məqsədiylə edilmişdir. Tək, hələ ilkçağdaki təlimlərdən təsirlənən heykəlcik üçün əhəmiyyətli olan, fiqurdakı adamın hiss etdiklərini baxan adama verməkdir.Ədalətli bənzərlik, perspektiv hər hansı bir əhəmiyyət daşımaz. Heykəlçilikdəki təsiri Avropada XII əsrə qədər yayılmışdır.

XIII əsrin başlanğıcıyla Qotik tərzi vizual sənətlərdə tətbiq olunmağa başlayır. Qotik şəkil tərzinin ilk və orta mərhələsində şəxslərin və ya perspektiv təbii göstərilməsi yerinə şəkildə tənzimləmənin və nisbətlərin əhəmiyyəti və dini mənasını görə rəng istifadəsi ön plana keçər. Qotik şəkil tərzinin xüsusiyyətlərindən biri şəkillərdə dini konullar gösterilmesiydir. Bunun xaricində şəkillərdə zadəgan həyat, ovçuluq və bayramlar gibi dünyevi konular da kullanılmıştır.

Alpların şimalında Qotik tərzi Vitraj və fresk'in önünə keçər. O zamanlarda arxitekturasında böyük divar quruluşu əhəmiyyət qazanmasıyla İtaliya xüsusi bir rol alır. Freskin Qotik tərzi Giotto di Bondone ilə təqdim etdiyi və daha əvvəl heç istifadə edilməyən doğalcılık ilə ən yüksək nöqtəsinə çatır. Doğalcılık freskin verdiyi dərinlik və hər fiqur verdiyi özünə xüsusi üz ifadələrindən aydın olar.

XIII əsrin ortasında Fransa da Vitraj sənətinin yanında miniatür də əhəmiyyət qazanar. Miniatür gedərək yalnız ayinle əlaqədar əsərlərdə deyil digər dünyəvi mövzularla əlaqədar kitablarda da istifadə başlayır. Bu inkişafın zirvəsini Limburg qardaşları və əsərləri Tres riches Heures (1413-1416) yaradır.

Fransada və İngiltərədə Qotik tərzi 1160/70-ci illərdə miniatür tətbiq olunmağa başladı; Almaniyada isə 1300-ci ilə qədər miniatür romanesk şəkillər istifadə edildi. Fransa Qotik dövrünün öndər ölkəsi və miniatürün bədii inkişafını təyin. XV əsrin ikinci yarısında matbaacılığın yayılmasıyla Qotik dövründən Rönesansa keçid dövründə miniatür əhəmiyyətini itirməyə başladı.

• Neoqotik
• Qotlar
• Qotika (memarlıq)
• Qot
• Kiberqot