Kalqay (krımtat. qalğa) — Krım xanlığında xanın vəliəhdinə verilən ünvan. Monqol dilindən tərcümədə "böyük qapı" mənasını verir.
İlk dəfə 1486-cı ildə Krım xanı I Məngli Gəray tərəfindən oğlu Mehmed Gəray üçün təsis edilmişdir. Krım xanı təyin edilən şəxs dərhal qardaşları, oğulları və ya Gəray sülaləsindən olan bir digər xanzadəni kalqay təyin etməli idi. Kalqayların rəsmi iqamətgahı Ağməscid, indiki Simferopoldur.
№
|
Adı
|
Vəzifə müddəti
|
Qeyd
|
1
|
Yağmurçi Gəray
|
1486-1507
|
I Hacı Gərayın oğludur
|
2
|
Mehmed Gəray
|
1507-1515
|
I Məngli Gərayın oğludur
|
3
|
Əhməd Gəray
|
1515-1519
|
I Məngli Gərayın oğludur
|
4
|
Bahadır Gəray
|
1519-1523
|
I Mehmed Gərayın oğludur[1]
|
5
|
Alp Gəray
|
1523
|
I Mehmed Gərayın oğludur
|
6
|
Baba Gəray
|
1523-1524
|
I Mehmed Gərayın oğludur[2]
|
7
|
Qazi Gəray
|
1524
|
I Mehmed Gərayın oğludur[2]
|
8
|
Özbək Gəray
|
1524-1525
|
Özteymur Gərayın oğlu, I Hacı Gərayın nəvəsidir[1]
|
9
|
Sahib Gəray
|
1525-1526
|
I Məngli Gərayın oğludur
|
10
|
İslam Gəray
|
1526-1528
|
I Mehmed Gərayın oğludur
|
–
|
Sahib Gəray
|
1528-1530
|
I Məngli Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
11
|
Dövlət Gəray
|
1530-1532
|
Mübarək Gərayın oğlu, I Məngli Gərayın nəvəsidir
|
12
|
Özbək Gəray
|
1532
|
I Mehmed Gərayın oğludur
|
–
|
İslam Gəray
|
1532-1535
|
I Mehmed Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
13
|
Əhməd Gəray
|
1535-1537
|
I Səadət Gərayın oğludur
|
14
|
Emin Gəray
|
1537-1551
|
I Sahib Gərayın oğludur[3][4]
|
15
|
Bölük Gəray
|
1551
|
Qazan xanı Səfa Gərayın oğlu, I Məngli Gərayın nəvəsidir
|
16
|
Əhməd Gəray
|
1551-1555
|
I Dövlət Gərayın oğludur[3]
|
17
|
Mehmed Gəray
|
1555-1577
|
I Dövlət Gərayın oğludur[5]
|
18
|
Adil Gəray
|
1577-1578
|
I Dövlət Gərayın oğludur
|
19
|
Səadət Gəray
|
1578
|
II Mehmed Gərayın oğludur[3]
|
20
|
Alp Gəray
|
1578-1584
|
I Dövlət Gərayın oğludur
|
21
|
Səfa Gəray
|
1584
|
II Mehmed Gərayın oğludur
|
–
|
Alp Gəray
|
1584-1588
|
I Dövlət Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
22
|
Fateh Gəray
|
1588-1597
|
I Dövlət Gərayın oğludur[6]
|
23
|
Bəxt Gəray
|
1597
|
Adil Gərayın oğlu, I Dövlət Gərayın nəvəsidir
|
24
|
Səlamət Gəray
|
1597-1599
|
I Dövlət Gərayın oğludur
|
25
|
Toxtamış Gəray
|
1599-1607
|
II Qazi Gərayın oğludur
|
26
|
Səfər Gəray
|
1607-1608
|
II Qazi Gərayın oğludur[7]
|
27
|
Mehmed Gəray
|
1608
|
II Səadət Gərayın oğludur
|
28
|
Canıbəy Gəray
|
1608-1610
|
Şaqay Mübarək Gərayın oğlu, I Dövlət Gərayın nəvəsidir
|
29
|
Dövlət Gəray
|
1610-1623
|
Şaqay Mübarək Gərayın oğlu, I Dövlət Gərayın nəvəsidir[8]
|
30
|
Şahin Gəray
|
1623-1628
|
II Səadət Gərayın oğludur[9]
|
–
|
Dövlət Gəray
|
1628-1631
|
Şaqay Mübarək Gərayın oğlu, I Dövlət Gərayın nəvəsidir; ikinci dəfə
|
31
|
Əzəmət Gəray
|
1631-1632
|
I Səlamət Gərayın oğludur[10]
|
32
|
Mehmed Gəray
|
1632-1635
|
I Səlamət Gərayın oğludur
|
33
|
Hüsam Gəray
|
1635-1637
|
II Qazi Gərayın oğludur[11]
|
34
|
İslam Gəray
|
1637-1641
|
I Səlamət Gərayın oğludur
|
35
|
Fateh Gəray
|
1641-1644
|
Çoban Dövlət Gərayın oğlu, I Fateh Gərayın nəvəsidir
|
36
|
Krım Gəray
|
1644-1651
|
I Səlamət Gərayın oğludur
|
37
|
Qazi Gəray
|
1651-1666
|
Mübarək Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir[12]
|
38
|
Dövlət Gəray
|
1666-1671
|
|
39
|
Səlamət Gəray
|
1671-1678
|
I Bahadır Gərayın oğludur[13]
|
40
|
Toxtamış Gəray
|
1678-1682
|
Səfa Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir
|
41
|
Səfa Gəray
|
1682-1683
|
Səfa Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir
|
42
|
Dövlət Gəray
|
1683-1691
|
I Səlim Gərayın oğludur[14]
|
43
|
Cahan Gəray
|
1691
|
Səfa Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir[15]
|
44
|
Qaradövlət Gəray
|
1691-1692
|
Adil Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir
|
–
|
Dövlət Gəray
|
1692-1699
|
I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə[16]
|
45
|
Şahin Gəray
|
1699
|
III İslam Gərayın oğludur
|
46
|
Şahbaz Gəray
|
1699
|
I Səlim Gərayın oğludur
|
47
|
Səadət Gəray
|
1699-1703
|
I Səlim Gərayın oğludur
|
48
|
Qazi Gəray
|
1703-1704
|
I Səlim Gərayın oğludur
|
49
|
Qaplan Gəray
|
1704-1707
|
I Səlim Gərayın oğludur
|
50
|
Məngli Gəray
|
1707-1708
|
I Səlim Gərayın oğludur
|
–
|
Səadət Gəray
|
1708-1709
|
I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
51
|
Dəli Bəxt Gəray
|
1709-1713
|
II Dövlət Gərayın oğludur
|
–
|
Məngli Gəray
|
1713-1716
|
I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
52
|
Bahadır Gəray
|
1716-1717
|
Səfa Gərayın oğludur
|
53
|
İnayət Gəray
|
1717-1718
|
Mübarək Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir
|
54
|
Səfa Gəray
|
1718-1725
|
I Səlim Gərayın oğludur
|
55
|
Adil Gəray
|
1725-1727
|
I Səlim Gərayın oğludur
|
56
|
Səlamət Gəray
|
1727-1730
|
I Səlim Gərayın oğludur
|
–
|
Adil Gəray
|
1730-1733
|
I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
57
|
Fateh Gəray
|
1733-1736
|
II Dövlət Gərayın oğludur
|
58
|
Arslan Gəray
|
1736-1737
|
II Dövlət Gərayın oğludur[17]
|
–
|
Səlamət Gəray
|
1737-1740
|
I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
59
|
Əzəmət Gəray
|
1740-1741
|
III Qazi Gərayın oğludur
|
60
|
Səlim Gəray
|
1741-1743
|
I Qaplan Gərayın oğludur
|
61
|
Şahin Gəray
|
1743-1748
|
Adil Gərayın oğlu, I Səlim Gərayın nəvəsidir[18]
|
62
|
Səlim Gəray
|
1748-1756
|
II Fateh Gərayın oğludur
|
63
|
Dövlət Gəray
|
1756-1758
|
IV Səadət Gərayın oğludur
|
64
|
Hacı Gəray
|
1758
|
II Dövlət Gərayın oğludur
|
65
|
Səlim Gəray
|
1758-1759
|
Arslan Gərayın oğludur
|
66
|
Səadət Gəray
|
1759-1760
|
Dəli Bəxt Gərayın oğlu, II Dövlət Gərayın nəvəsidir
|
67
|
Maqsud Gəray
|
1760-1764
|
II Səlim Gərayın oğludur
|
68
|
Mehmed Gəray
|
1764-1767
|
II Fateh Gərayın oğludur
|
69
|
Dövlət Gəray
|
1767
|
Arslan Gərayın oğludur
|
70
|
Bəxt Gəray
|
1767-1768
|
Krım Gərayın oğludur
|
71
|
Məsud Gəray
|
1768-1769
|
Arslan Gərayın oğludur
|
72
|
Şahbaz Gəray
|
1769-1770
|
Arslan Gərayın oğludur
|
73
|
İslam Gəray
|
1770
|
Arslan Gərayın oğludur
|
–
|
Mehmed Gəray
|
1770-1771
|
II Fateh Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
–
|
Bəxt Gəray
|
1771
|
Krım Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
74
|
Şahin Gəray
|
1771-1775
|
Topal Əhməd Gərayın oğlu, II Dövlət Gərayın nəvəsidir
|
–
|
Şahbaz Gəray
|
1775-1777
|
Arslan Gərayın oğludur; ikinci dəfə
|
–
|
Mehmed Gəray
|
1777-1778
|
II Fateh Gərayın oğludur; üçüncü dəfə
|
Təyin edilməmişdir
|
75
|
Arslan Gəray
|
1782
|
Topal Əhməd Gərayın oğlu, II Dövlət Gərayın nəvəsidir[19]
|
Təyin edilməmişdir
|
76
|
Mübarək Gəray
|
1787-1789
|
Arslan Gərayın oğludur
|
77
|
Mehmed Gəray
|
1789-1792
|
Krım Gərayın oğludur
|
- ↑ 1 2 Seyyid Mehmed Rıza, Es-Seb'ü's-Seyyâr Fi-Ahbar-ı Mülüki’T-Tatar, Haz: Yavuz Söylemez, Türk Tarih Kurumu, 2020
- ↑ 1 2 HOWORTH, Henry H, History of the Mongols, from the 9th to the 19th Century, 2nd Part, 1st Division, Longmans Green and Co, 1880
- ↑ 1 2 3 Halim Giray Han, Gülbün-i Hanan, Osman Cudi Neşri, 1327
- ↑ PURGSTALL, Von Hammer, Kırım Hanlığı Tarihi, İnsan Yayınlar, 3. Baskı, 2020
- ↑ ÜLKÜSAL, Müstecib, Kırım Türk – Tatarları, 1980
- ↑ SMİRNOV, Vasily D, Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, çev: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, 2016
- ↑ Süleyman Çakmakçı, Solak-zade Tarihi’nin Tahlili ve Metin Tenkidi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı 2015 s. 905 (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
- ↑ İbrahim Peçevi Efendi, Peçevi Tarihi I, Haz: Bekir Sıtkı Baykal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982 s. 349
- ↑ Derya Derin, Abdülgaffar Kırımi’nin Umdet-ul Ahbarına (Umdet’üt-Tevarih) Göre Kırım Hanlığı Tarihi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü�Genek Türk Tarihi Anabilim Dalı, 2003 (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
- ↑ 83 Numaralı Mühimme Defteri (1036-1037/1626-1628), T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2001, s. 70
- ↑ Yavuz Söylemez, Osmanlı Sarayında Katledilen Bir Kırım Hanı: İnayet Giray, Karadeniz Araştırmaları, XIV/55, 2017 ss. 217-219, 221
- ↑ Naziye K. Türkal, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Ana Bilim Dalı, 2012 s. 122 (yayınlanmamış doktora tezi)
- ↑ Muhammet Şen, Kırım Hanlığı’nda I. Selim Giray Han Dönemi (1671-1704), Ege Ünivesitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Tarihi Ana Bilim Dalı, 2013 s. 30 (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
- ↑ Anonim Osmanlı Tarihi (1688-1704), Haz: Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu, 2000 s. 13
- ↑ Uğur Demir, Tarih-i Mehmed Giray (Değerlendirme – Metin Çeviri) Marmara Ünivesitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, 2006 s. 43. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
- ↑ Halil İnalcık, Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar, ss. 308-312
- ↑ Kırım Hanlarına Name-i Hümayun (2 Numaralı Name Defteri), Başbakanlık Devlet Arşivleri, İstanbul 2013, 2-21 s. 52
- ↑ Münir Aktepe, Şem’ Dani-zade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t Tevarıh, İstanbul Üniiversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978, Cilt IIA, s. 76.
- ↑ Ufuk Akyol, Müstakil Kırım Hanlığı (1772-1783), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2019 s. 91
- Kırım Hanlığı’nda Kalgaylık ve Nureddinlik Üzerine Bir İnceleme. Furkan Cem Tosun. Yüksek Lisans Tezi. İzmir 2022
- Münir Aktepe, Şem’dani-zade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t-Tevarih, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978
- Anonim Osmanlı Tarihi (1688-1704), Haz: Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu, 2000
- Kırım Hanlarına Namei Hümayun (2 Numaralı Name Defteri), Başbakanlık Devlet Arşivleri, İstanbul 2013
- 83 Numaralı Mühimme Defteri(1036-1037/1626-1628), T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2001
- Sadri Maksudi Arsal, Türk Tarihi ve Hukuk, Türk Tarih Kurumu, 2014
- Ömer Bıyık, Kırım’ın idari ve Sosyo-Ekonomik Tarihi, Ötüken Yayınları, 2014
- Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Haz: Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı 2011